Του Γιώργου Σφακιανάκη
Σήμερα νιώθω την ανάγκη και το χρέος να γράψω ένα πολύ διαφορετικό κείμενο από αυτά που συνηθίζω. Εκπληρώνοντας πρόσφατα την (9μηνη) στρατιωτική μου θητεία, θα ήθελα, πιο ψύχραιμος και αποστασιοποιημένος πλέον, να μπω στη διαδικασία να αξιολογήσω και να εξετάσω με κριτική σκέψη όλον αυτό το θεσμό. Προτού αρχίσω βέβαια, θα ήθελα να κάνω μία διευκρίνιση, μιας και θέλω να είναι δίκαιος κι αντικειμενικός. Όσα θα γράψω αφορούν, ως επί το πλείστον, το θεσμό του στρατού γενικά, κι όχι την προσωπική μου εμπειρία. Εγώ προσωπικά είχα την ωριμότητα και το μυαλό να διαχειριστώ την όλη κατάσταση και, παράλληλα, την τύχη να συνυπάρξω, κατά κύριο λόγο, με αξιόλογα άτομα και συνεννοήσιμους προϊστάμενους, σε ένα καλό στρατόπεδο, με αποτέλεσμα τα θετικά να είναι περισσότερα και τα αρνητικά λιγότερα, από ότι για το μέσο στρατιώτη. Επισκεπτόμενος όμως, με την ιδιότητα του ψυχολόγου, άλλα στρατόπεδα και συνδιαλεγόμενος με άλλα παιδιά, αλλά και μαθαίνοντας πώς λειτουργεί γενικά αυτό το σύστημα, ξέρω ότι για τους περισσότερους δεν είναι έτσι.
Γενικά ο στρατός, όπως και οποιαδήποτε κατάσταση κι οποιοδήποτε σύστημα, έχει κάποια αρνητικά. Δεν υπάρχει τίποτα αψεγάδιαστο σε αυτή τη ζωή. Από κει και πέρα, αυτό που το καθιστά καλό ή κακό είναι πόσο θετικά είναι τα θετικά του και πόσο αρνητικά είναι τα αρνητικά του. Βέβαια αυτά είναι και σε ένα μεγάλο βαθμό υποκειμενικά. Τα αρνητικά του στρατού προσωπικά τα θεωρώ περισσότερα. Ωστόσο, θα εστιάσω σε αυτά που θεωρώ ότι είναι, σε ένα μεγάλο βαθμό, αντικειμενικά, χωρίζοντάς τα σε 4 κατηγορίες, από την λιγότερο προς την περισσότερο σημαντική.
Η πρώτη κατηγορία αρνητικών, στην οποία θα ήθελα να αναφερθώ, είναι μία που αντιστοιχεί και σε ένα κομμάτι του στρατιωτικού όρκου. «Υποταγή στους «ανωτέρους»». Μάλιστα. Εν έτει 2019, μιλάμε επίσημα για «υποταγή» και για «ανωτέρους» (και αντίστοιχα αυτό προφανώς καταδεικνύει και ύπαρξη κάποιων «κατωτέρων»). Ναι, οι στρατιωτικοί εξηγούν επ’ αυτού ότι δεν συνεπάγεται μείωση των «κατωτέρων» και ότι η υποταγή σημαίνει κυρίως σεβασμό με σκοπό τη βέλτιση λειτουργία του συστήματος. Προσωπικά, έχω μάθει να αποδίδω μεγάλη αξία στις λέξεις. Για μένα, η υποταγή είναι υποταγή κι οι ανώτεροι ανώτεροι. Οι λέξεις δεν έχουν επιλεγεί τυχαία, κάτι σημαίνουν, όπως και σε οποιαδήποτε περίπτωση. Διαφορετικά, θα μπορούσε να λέει «σεβασμό στους προϊσταμένους». Και το χειρότερο βέβαια είναι ότι οι περισσότεροι «ανώτεροι» (όχι όλοι, ευτυχώς), ταυτίζονται με το ακριβές νόημα της φράσης. Είτε λόγω κόμπλεξ, είτε επειδή αδυνατούν να κατανοήσουν ότι αυτοί που βρίσκονται απέναντί τους δεν είναι αληθινά στρατιωτάκια. Και επίσης ότι η πλειονότητά τους είναι είτε αμούστακα παιδιά που πρώτη φορά φεύγουν από το σπίτι τους είτε άτομα μορφωμένα με προσωπικότητα, που προφανώς, δεν μπορούν να δεχτούν όλο αυτό, ειδικά όταν προέρχεται από μερικά άτομα που το απαιτούν, χωρίς να το αξίζουν στο παραμικρό.
Μία δεύτερη κατηγορία αρνητικών, πολύ σημαντική, είναι η ελλιπής φροντίδα για την υγεία των οπλιτών, τόσο τη σωματική, όσο, κυρίως, την ψυχική. Κυρίως το σύστημα γενικά (ευτυχώς λιγότερο το κάθε στέλεχος εξατομικευμένα) το νοιάζει να μην πάθουμε κάτι καταφανές κι ανεπανόρθωτο. Αν η ζημιά, είτε δε φαίνεται (όπως συμβαίνει συνήθως στις ψυχοσυναισθηματικές βλάβες), είτε διορθώνεται εύκολα, τότε δεν έγινε και τίποτα. Ξαναλέω, αναφέρομαι κυρίως στο σύστημα και λιγότερο στον κάθε υπεύθυνο ξεχωριστά, ευτυχώς οι περισσότεροι έχουν αυτή την ανθρωπιά (όταν πρόκειται για τη σωματική υγεία, έστω). Χωρίς βέβαια να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κι εξαιρέσεις. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το σοκ μου, τις δύο πρώτες βδομάδες, κατά τη διάρκεια της βασικής εκπαίδευσης, που μας είχαν όρθιους με τις ώρες, μέσα στο κρύο (Φλεβάρης), ακόμα και δύο βράδια. Όλος ο θάλαμος, 40κάτι άτομα, να βήχει, να φταρνίζεται, να φυσάει τη μύτη του. Και, προσωπικά, οι πατούσες μου να έχουν πρηστεί κι οι ώμοι μου να έχουν πιαστεί από την ορθοστασία. Να αναφέρω μήπως και τις συνθήκες υγιεινής, στις τουαλέτες, στα εστιατόρια; Πόσοι από τους υπεύθυνους θα πήγαιναν εκεί να εκπληρώσουν δύο βασικές βιολογικές τους ανάγκες, πόσοι θα έστελναν (πρόθυμα, έστω) τα παιδιά τους; Μας λένε ότι εμείς φταίμε αν τα λερώνουμε/δεν τα καθαρίζουμε καλά. Κατ’ αρχήν, εμείς δεν είμαστε επαγγελματίες καθαριστές, να απαντήσω, προκειμένου να μπορούμε όλοι να τα καθαρίζουμε όλα αυτά όπως πρέπει. Κάποιοι δεν είχαν καθαρίσει ούτε στο ίδιο τους το σπίτι (κακώς, βέβαια, αλλά είναι μια πραγματικότητα) και τους ζητάνε ξαφνικά να καθαρίσουν σωστά κοινόχρηστους χώρους που χρησιμοποιούν τόσα άτομα. Επίσης, αν ο α και ο β που έχει αναλάβει κάποια μέρα την υποχρέωση να τα καθαρίσει, δεν το κάνει επίτηδες σωστά, επειδή δε γουστάρει ρε παιδί μου, τι φταίνε ο γ και ο δ που θα θέλουν μετά να τα χρησιμοποιήσουν; Ένα ακόμα μείζον ζήτημα, στο οποίο θα ήθελα να αναφερθώ, και προσωπικά αποτέλεσε ίσως το μεγαλύτερό μου πρόβλημα, είναι το θέμα του ύπνου. Μιλάμε για μία αρρωστημένη κατάσταση, διάρκειας εννέα μηνών στην περίπτωσή μου, που μπορείς να κοιμάσαι το πολύ 7 ώρες, αν δεν έχεις «υπηρεσία», και πρέπει να ξυπνάς 6 ή ώρα το πρωί. Αν έχεις δε «υπηρεσία», τότε ο ύπνος μπορεί να είναι 3, 4 ώρες, να διακόπτεται από ένα δίωρο διάλειμμα, να πρέπει να είσαι ξύπνιος κάποιες μέρες από 2.30/3.30 το πρωί. Ακόμα και τώρα που απλά τα γράφω, χωρίς να τα ζω, μου φαίνεται πραγματικά αδιανόητο να συμβαίνουν τέτοια πράγματα σε μία χώρα επαρκώς ανεπτυγμένη, τον εικοστό πρώτο αιώνα.
Δεν αναφέρθηκα στο θέμα της ψυχικής υγείας, η οποία νομίζω ότι υφίσταται και τη μεγαλύτερη ζημιά, άσχετα αν δεν είναι εμφανές αυτό. Ένας παράγοντας είναι κι αυτός που προανέφερα, ότι έχεις πάνω από το κεφάλι σου άτομα που θεωρούνται «ανώτεροι» και πολλοί εξ’ αυτών δεν σέβονται ούτε τις αδυναμίες ούτε τις δυνατότητές σου. Ο σημαντικότερος όμως, κατ’ εμέ, είναι άλλος. Παρεμφερής, βέβαια. Είναι ο εγκλεισμός και η στέρηση της ελευθερίας. Είσαι υποχρεωμένος να είσαι κάπου που δεν θες, να ακολουθείς ένα πρόγραμμα που δεν σου αρέσει, να κάνεις πράγματα παρά τη θέλησή σου. Να αφήσεις στην άκρη τη ζωή σου, είτε όταν ξεκινάει πρακτικά, είτε ενώ την έχεις φέρει σε ένα καλό στάδιο. Να ζητήσεις άδεια για να βγεις, να είσαι πίσω όταν σου πουν, όχι μόνο να δουλεύεις για αυτούς, αλλά να τους ανήκεις. Χωρίς καν να έχεις επιλογή για αυτό. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να πάρεις «αναβολή» και να επιστρέψεις σε διάστημα μισού ως δύο χρόνων μετά. Και χωρίς καμία επιβράβευση και για όλα αυτά που προσφέρεις. Όσον αφορά την ηθική επιβράβευση, προσωπικά, είμαι, όπως προείπα, στην κατηγορία των τυχερών, που τελειώνοντας άκουσα και 3 ευχαριστώ από κάποιους εκ των ανωτέρων μου. Οι περισσότεροι όμως, το θεωρούν όλο αυτό υποχρέωσή μας να το κάνουμε. Όσον αφορά την πρακτική, επιλέγουν και να μας κοροϊδεύουν καταφανέστατα, «πληρώνοντάς» μας 8 ευρώ το μήνα. Τον ουρανό αν καθόμουν απλά κι αγνάντευα, και πάλι κοροϊδία θα θεωρούσα αυτής της τάξεως την πληρωμή. Πόσο μάλλον τώρα. Και πόσο μάλλον και κάποιοι άλλοι, που τράβηξαν και τραβάνε και θα τραβήξουν πολλά περισσότερα από ότι εγώ.
Το τέταρτο αρνητικό, το οποίο και άφησα για το τέλος, νομίζω ότι λίγοι θα το θεωρούσαν ως το μεγαλύτερο. Για μένα, ωστόσο, είναι αυτό, από το οποίο αρχίζουν και στο οποίο τελειώνουν όλα. Η ματαιότητα όλου αυτού του εγχειρήματος. Παρά τα παραπάνω αρνητικά, θεωρώ ότι ο στρατός έχει και κάποια θετικά. Γνωρίζεις άτομα, νέα μέρη, καλλιεργείς κάποιες δεξιότητες, μετράς τις αντοχές σου, ωριμάζεις (ότι δεν σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό, εξάλλου). Και αυτά όμως να μην υπήρχαν, και τα δυσβάσταχτα αρνητικά που ανέλυσα παραπάνω να ήταν ακόμα μεγαλύτερα, εγώ, προσωπικά, αλλά και πολλοί, θεωρώ, ακόμα, θα μπορούσαμε να αντέξουμε, με μία προϋπόθεση. Να υπήρχε ένα νόημα σε όλα αυτά. Προσωπικά αγαπάω πολύ τη χώρα μου, παρότι με απογοητεύει συχνά πλέον, και σίγουρα δεν είμαι ο μόνος. Αν θεωρούσα λοιπόν ότι όντως της πρόσφερα, με όλο αυτό, όπως προσπαθούν να μας πείσουν, θα το έκανα, με τη θέλησή μου, και για περισσότερο ακόμη καιρό. Αλλά πραγματικά θεωρώ ότι με όλο αυτό δεν πρόσφερα τίποτα στη χώρα μου, αλλά μονάχα στο σύστημα του στρατού (και αυτά τα δύο δεν είναι απαραίτητα αλληλένδετα). Υποτίθεται ότι το νόημα όλου αυτού είναι να μάθουμε να πολεμάμε, ώστε να μπορέσουμε κάποια στιγμή, αν ο μη γένοιτο χρειαστεί, να υπερασπιστούμε την πατρίδα μας. Ειλικρινά, θεωρεί κανείς, από το πιο υψηλόβαθμο στέλεχος, ως τον τελευταίο στρατιώτη, ότι αυτό επιτυγχάνεται; Ότι βγαίνοντας από κει μπορούμε να πολεμήσουμε; Έστω και λίγο; Πιστεύω πως όχι. Κι αυτό είναι το βασικότερο πρόβλημα. Γιατί, στο στρατό, δεν πάμε ούτε για να ωριμάσουμε ούτε για να κάνουμε φίλους. Πάμε για να μάθουμε να πολεμάμε. Με αυτή την αιτιολογία μας υποχρεώνουν να φύγουμε από τα σπίτια μας και τις ζωές μας και να ζήσουμε, 6-9 μήνες, αυτά που προανέφερα και πολλά ακόμα. Στην πράξη όμως, α) εκπαιδευόμαστε ελάχιστα (2+3 βδομάδες είναι ουσιαστικά η εκπαίδευση και β) σε ένα υπέρ-παρωχημένο μοντέλο πολέμου. Ποιος πολεμάει με τα ντουφέκια πλέον, με το πεζικό γενικά, την εποχή των πυραύλων, των drones, των υπερηχητικών αεροσκαφών (ποιος έχει ελπίδες, έστω, πολεμόντας έτσι), και ποιος κρύβεται από τα ραντάρ και τις θερμικές κάμερες χρησιμοποιώντας κλαδιά, φύλλα και τη χακί παραλλαγή; Για μένα η στρατιωτική εκπαίδευση είναι λειψή και σε ένα μοντέλο που δεν υφίσταται πλέον. Και αυτό, η έλλειψη σκοπού και πραγματικού κινήτρου, είναι αυτό που καθιστά, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, αυτούς τους 9 μήνες λάθος.
Κατά τη γνώμη μου, πρέπει κάποια στιγμή να παρθούν γενναίες αποφάσεις όσον αφορά το συγκεκριμένο σύστημα. Δεν εννοώ, προφανέστατα, να καταργηθεί. Δεν υφίσταται, δυστυχώς, χώρα χωρίς στρατό, παρά μόνο σε έναν ιδανικό, μη ρεαλιστικό κόσμο. Ωστόσο, πρέπει κάποια στιγμή, να αρχίσει να λειτουργεί σωστά. Προς εκπλήρωσιν αυτού, εγώ βλέπω δύο δρόμους. Ο πιο δύσκολος, είναι ο στρατός να εκσυγχρονιστεί και να εστιάσει στην ουσία του. Βέβαια για αυτό χρειάζονται πολλά λεφτά, για εξοπλισμό και εκπαιδευτές, αλλά και για να μισθώνονται κάποιοι να κάνουν τις δουλειές που έκαναν εξ’ ολοκλήρου οι οπλίτες που θα έχουν πλέον λιγότερο χρόνο, λόγω ότι θα εκπαιδεύονται στ’ αλήθεια. Το καλό βέβαια, σε μια τέτοια περίπτωση, είναι ότι η θητεία θα κρατάει λιγότερο, μέχρι να εκπαιδευτούν οι στρατιώτες, οπότε θα εξοικονομηθούν κάποια λεφτά, συντηρώντας τους για μικρότερο χρονικό διάστημα. Ο ευκολότερος δρόμος, είναι να πάψει να στρατολογείται ο κάθε ενήλικας Έλληνας άνδρας και να γίνει ο στρατός καθαρά επαγγελματικός. Να υπάρχουν επαγγελματίες στρατιώτες, και να ανατίθεται η συντήρηση των στρατοπέδων σε επαγγελματικό προσωπικό (καθαριστές, μηχανικοί κλπ). Φυσικά και θα κοστίζουν περισσότερο, αλλά θα χρειάζονται λιγότεροι (πράγμα που θα εξισορροπεί το κόστος) & θα είναι αποτελεσματικότεροι. Πιστεύω είναι καλύτεροι 10.000 επαγγελματίες παρά 2.000 επαγγελματίες και 50.000 άσχετοι που απλά τους τραβολογάνε για 6-9 μήνες. Και δεν θα ταλαιπωρούμαστε χωρίς λόγο, και ο στρατός θα εξελιχθεί μιας και θα υπάρχουν άτομα, τα οποία θα έχουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες που απαιτεί, όντες παράλληλα και λιγότεροι (που συνεπάγεται καλύτερη συνεννόηση) και όχι πλέον επιφορτισμένοι με το να «νταντεύουν ένα τσούρμο μαντράχαλους» (ας μου επιτραπεί η έκφραση), σαν καθηγητές σε σχολείο. Είναι νομίζω καιρός να επαναξιολογήσουν οι υπεύθυνοι αυτό το σύστημα και να κάνουν κάποιες αλλαγές που θα είναι ωφέλιμες για όλους.
