Τα παιδιά της Σπιναλόγκας

Του Θανάση Γιαπιτζάκη

Μπορεί το «Νησί» της τηλεόρασης να έδειξε μόνο παιδιά που βρίσκονταν στη Σπιναλόγκα γιατί ήταν ήδη σημαδεμένα από την εκφυλιστική αρρώστια, όμως στο Νησί της ιστορικής πραγματικότητας, ανάμεσα σε αναφορές για κάποιους χαρακτηρισμένους ως λεπρούς χωρίς να ήταν, βρίσκουμε και τη τραγική περίπτωση των άλλων παιδιών που ήταν εκεί. 

Υγιή παιδιά, που γεννήθηκαν από χανσενικούς γονείς και που έζησαν μαζί τους στον τόπο αυτό - της εξορίας και της απομόνωσης. Στα πενηντατρία χρόνια της λειτουργίας της Σπιναλόγκας σαν λεπροκομείο, παραπάνω από εκατό παιδιά γεννήθηκαν εκεί (Ζουλιέν Γκριβέλ «Η Νόσος του Χάνσεν στην Ελλάδα και στην Κρήτη κατά τον Εικοστό Αιώνα» 2002). Σε ηλικία που άρχιζαν να καταλαβαίνουν – και, το πιο οδυνηρό, να θυμούνται - τα απέσπασαν από τους γονείς τους. Τα έκλεισαν σε ιδρύματα και τα περισσότερα δόθηκαν για υιοθεσία. 

«Αμίλητοι, με φαγωμένα μάγουλα, χωρίς μύτες, χωρίς αυτιά, άλλοι στραβοί, μερικοί θα' λεγες πως γελούσαν, γιατί δεν είχαν χείλια και φαίνουνταν τα δόντια τους» περιγράφονται έτσι εφιαλτικά ορισμένοι από εκείνους τους πικραμένους γονείς, μέσα στο βιβλίο «Μεσκίνηδες» του ιστοριοδίφη Χαρίδημου Παπαδάκη. 

Το εξώφυλλό του δείχνει ένα βαρύ φορτίο από μαυροκόκκινα σύννεφα - στο βάθος - πάνω από τη Σπιναλόγκα, που λες και φλέγεται. Τα σύννεφα αυτά είναι ο παλιός πόνος, η πίκρα κι ο τρόμος, τα παλιά δάκρυα της απόγνωσης εκείνων των ανθρώπων, όπως φάνηκε και μέσα σε όλον αυτόν τον καιρό της τηλεοπτικής σκιάς που έριχνε στην Ελλάδα το «Νησί». Συμφωνώ όμως με κάποιον τότε, που μου είχε πει: «Η ανάγνωση αυτού του βιβλίου δεν αφήνει κανένα περιθώριο “συμπόρευσης του” με την επικαιρότητα!»

Η επιβλητική μορφή του Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη δεσπόζει σε μιαν ενότητά του, που παρουσιάζει για τίτλο της τον φοβερό στίχο του Δάντη - μεταφρασμένο στα καθαρευουσιάνικα: «Ο εισερχόμενος ας αποθέση πάσαν ελπίδα». Το ύφος της γραφής του δίνει την αίσθηση ότι έχεις έναν λογοτεχνικό Παπαδάκη, αφού παράγει συναίσθημα αξιοποιώντας τα λόγια του κορυφαίου μεσκίνη Ρεμουντάκη, που μιλάει γι’ αυτά τα παιδιά της Σπιναλόγκας :

«Μία από τις μεγαλύτερες χαρές μας ήταν το ότι ζούσαν ανάμεσά μας δώδεκα υγιή παιδιά που, σαν μικρά αγγελάκια με τις λεπτές φωνούλες των, έδιδαν ζωή στο πένθιμο περιβάλλον μας. Λένε ότι από την κοπριά βλασταίνει ο βασιλικός, που τόσο μοσχοβολάει. Το ίδιο ακριβώς συνέβαινε και με τα παιδιά των χανσενικών. Ήσαν απίθανα ωραία. Η πλήρης υγιής μορφή των ήταν μία τεράστια αντίθεσις εμπρός στις αλλοιωμένες μορφές των γονέων...

Έπειτα από δύο χρόνια, τη επεμβάσει του Πρίγκηπος Γεωργίου, ιδρύθη παιδικός σταθμός στο Νοσοκομείον Λοιμωδών Νόσων. Νοσοκόμες, με την προϊσταμένη τους, ήλθαν να παραλάβουν τα παιδιά. Μέσα στο απολυμαντήριο οι αδελφές έκαναν στα παιδιά ένα πρόχειρο μπάνιο, τους φόρεσαν ρούχα που είχαν φέρει μαζί των, μαζί με μία ταυτότητα με το όνομά τους. Μια απίστευτη τραγική εικόνα εξετυλίσσετο στην είσοδο του απολυμαντηρίου, όπου οι γονείς έφερναν τα παιδιά τους, τα φιλούσαν για τελευταία φορά στο μέτωπο και τα παρέδιδαν στη νοσοκόμα.

Όταν και το δωδέκατο παιδί μπήκε στη βενζινάκατο και άρχισε η βενζινάκατος να σηκώνει άγκυρα, τα παιδιά κατάλαβαν ότι δεν ήτο παιγνίδι όπως νόμιζαν μέχρι τότε, γιατί οι γοερές φωνές των γονέων και τα κλάματά των παρέσυραν τα παιδιά καί άρχισαν να φωνάζουν και να κλαίνε, ενώ η σκηνή παρέσυρε και όλους εμάς σε ένα βουβό και ατελείωτο κλάμα. Ήταν μια από τις πιο τραγικές στιγμές ομαδικής συγκινήσεως που ζήσαμε...Όλο το νησί πάγωσε, γιατί η παιδική χαρά είχε φύγει, και σε αποστάσεις που βρίσκονταν τα σπίτια των γονέων, το μοιρολόι της μάνας αντηχούσε πένθιμο, διότι οι περισσότεροι από τους γονείς δεν έμελλε να ξαναδούν τα παιδιά τους...»

Κι όμως. Μέσα απ’ αυτά τα συγκλονιστικά λόγια του  Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη, υπάρχουν - για πάντα - στο Νησί τα παιδιά της Σπιναλόγκας.

^{*φωτογραφία Παιδιά στη Σπιναλόγκα του 1927 (photo Duhamel)}