Νεοελληνική Γλώσσα: γλωσσική ευαισθησία και ταξίδια...

Του Κώστα Ν. Κωνσταντίνου*

Θα ήθελα να κάνω μερικά γλωσσικά-νοηματικά σχόλια για το πρώτο κείμενο (η αξία του «ταξιδεύειν») που δόθηκε στο σημερινό (31/05/2024) μάθημα των Πανελλαδικών Εξετάσεων της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας. Όπως διευκρινίζεται, είναι κείμενο «ελαφρώς διασκευασμένο για τις ανάγκες της εξέτασης» από κείμενο του διαδικτύου.

Το πρωτότυπο κείμενο δεν γνωρίζω, αλλά δεν έχει καμία σημασία. Τα τελευταία χρόνια στις Πανελλαδικές έχουμε συνηθίσει σε τέτοια κείμενα - κείμενα με χαμηλή λεξική διαφοροποίηση και παρατακτικό κυρίως λόγο. Φαίνεται ότι ο προφορικός λόγος διεισδύει όλο και περισσότερο στον γραπτό, με όλες τις συνέπειες. Οι παρατηρήσεις μου (χωρίς καθόλου διεξοδικές αναφορές, δεν είναι της ώρας) προκύπτουν από τη διαδικασία υφολογικής επεξεργασίας που θα έκανα ο ίδιος, εάν δίδασκα το δοθέν κείμενο στην τάξη μου, επειδή θα πρόβαλλα προς τους μαθητές μου την καλλιέργεια της ακριβολογίας και της γλωσσικής συναίσθησης. Δεν τίθεται θέμα σωστού ή λάθους. Η γλώσσα αλλάζει, τον τελικό λόγο τον έχουν πάντα οι ομιλητές και οι ευαισθησίες τους:

Σχόλιο 1: Το «η πεμπτουσία της ζωής που αξίζει να παλέψουμε για να κατακτήσουμε» θα το έγραφα «η πεμπτουσία της ζωής, για την οποία πεμπτουσία (ή ζωή) …». Όπως είναι εδώ, δεν φαίνεται το «να παλέψουμε» σε τι αναφέρεται.

Σχόλιο 2: Το «καλώς ή κακώς» ακριβώς πριν από το «ζούμε σε μια εποχή που η καθημερινότητα απαιτεί από εμάς μεγάλα ποσά ενέργειας και ψυχικών αποθεμάτων, προκειμένου να αντεπεξέλθουμε επιτυχώς στους ταχείς και άκρως πιεστικούς και απαιτητικούς ρυθμούς ζωής» δεν έχει νόημα, είναι κειμενικά άδειο,  είναι αχρείαστη αξιολογική κρίση. Πού αναφέρεται; Τι είναι καλό και τι κακό; Η εποχή, η καθημερινότητα, τα ποσά ενέργειας, το αντεπεξέλθουμε κλπ.; Θα έγραφα «η πραγματικότητα είναι ότι …» ή κάτι παρόμοιο.

Σχόλιο 3: «Τα ταξίδια είναι μια ευκαιρία για φυγή από την, πολλές φορές, πληκτική και αγχογόνο πραγματικότητα, αλλά και ένας τρόπος για μια καλύτερη γνωριμία με τον ίδιο σου τον εαυτό και τα «θέλω» του». Ξαφνικά, ξεχάστηκε το πρώτο πρόσωπο Πληθυντικού (εμείς) που κυριαρχεί στο κείμενο και εισέβαλε για μία και μοναδική φορά το «σου» του Ενικού (δεύτερο πρόσωπο, «με τον ίδιο σου τον εαυτό», δεν υπάρχει και ο αναβιβασμός τόνου). Αντ’ αυτού, θα διόρθωνα την υφολογική αστοχία και θα έγραφα «με τον ίδιό μας τον εαυτό».

Σχόλιο 4: Στο «συμβάλλουν στην ευρύτερη μόρφωση του ανθρώπου, τη διεύρυνση των πνευματικών του οριζόντων, καθώς και τη γνώση και υιοθέτηση νέων τρόπων ζωής και σκέψης» θα συνέχιζα, προφανώς, να γράφω «στη» και πριν από τα «διεύρυνση», «γνώση».

Σχόλιο 5: Στο «αυτές οι μικρές αποδράσεις από την καθημερινότητα κρύβουν πολλά περισσότερα» θα έγραφα «πολύ» ως επίρρημα: πολύ περισσότερα.

Το θέμα μού άρεσε. Τα ταξίδια ανοίγουν όντως το μυαλό του ανθρώπου. Μερικές φορές όμως πρέπει να ανοίξει πρώτα διάπλατα και το πορτοφόλι - πράγμα καθόλου εύκολο στις μέρες μας και όχι για όλους τους μαθητές και τις οικογένειές τους... 

* Κώστας Ν. Κωνσταντίνου
Διευθυντής 2ου Γενικού Λυκείου Ηρακλείου
https://kostaskonstantinou.com