Με τον Ορχάν Παμούκ στη Σπιναλόγκα

Του ΚΩΣΤΗ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ

Η πόλη του Βύζαντα, στάθηκε ο λογοτεχνικός του χώρος, που μέσα της σιγά σιγά ενηλικιώθηκε. Ο Τούρκος συγγραφέας, που όντας ανοιχτός στις ιστορίες των ανθρώπων και των βιωμάτων του, αλλά και στην αέναη εσωτερική, της γραφής του ανάγκη, έφτασε να γίνει πολίτης του κόσμου. Ένας πανανθρώπινος συγγραφέας, είναι ένας άνθρωπος που η δουλειά του, δηλαδή η φαντασία του, όπως μετουσιώνεται στη λευκή σελίδα, δεν έχει σύνορα. Γίνεται ασύνορος και ατελεύτητος.  Πολύ δε περισσότερο, όταν βρίσκεται μακριά από το «χιουζούν» που περιγράφει στα έργα του· τη θλίψη που σου προκαλεί αυτός ο μόνιμα μουντός, συννεφιασμένος  ουρανός της Πολίτικης μελαγχολίας. Κυρίως, όταν επισκέπτεται την αφθονοπάροχη μεσογειακή φωτοπλημμύρα, κάτω από τον ανέφελο ουρανό της Κρήτης, όπου το φως περιγράφει ξεκάθαρα τα πράγματα και τις μορφές τους και πυρπολεί το μυαλό.

Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο που η ενότητα των ανθρωπίνων αξιών πρέπει να καθορίζει τη μοίρα του, ένας οικουμενικός και ασυμβίβαστος νους όπως του Ορχάν Παμούκ, διεγείρεται, εξάπτεται στη φαντασία του και εμπνέεται από μαρτυρικούς τόπους, που η μνήμη τους και η ιστορία τους, ως άκαυστες βάτοι εξακολουθούν να πλανώνται διαρκώς πάνω από ένα ζωντανό νεφέλωμα, που σαν αόρατο χερουβίμ πυκνώνει το στερέωμα τους.

Μια μέρα πριν από την απόδοση της μέγιστης τιμής από το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της Κρήτης, και την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο, ο τούρκος νομπελίστας, ο ερχόμενος από μια άλλη παγκόσμια και οικουμενική πόλη σύμβολο, την Ιστανμπούλ, και που έχει ταυτιστεί μαζί της όπως ο Οδυσσέας με την Ιθάκη, ο Κ. Καβάφης με την Αλεξάνδρεια, ο Φ. Πεσσόα με τη Λισαβόνα, και ο Φ. Κάφκα με την Πράγα, ξεναγήθηκε στο μουσείο Ηρακλείου, στη μονή Πρέβελη, στην Κνωσό και την οχυρή νησίδα της Σπιναλόγκας. Ο κοσμοπολίτης Παμούκ, σε τούτες τις επιλεκτικές επισκέψεις - προσκυνήματα, ασφαλώς γνώριζε τι επιθυμούσε. Τα αποτυπώματα των χώρων που επέλεξε, του έδωσαν άφθονη γύρη και ερεθίσματα για να «χτίσει νέες λέξεις», όπως λέει ο ίδιος. Άλλωστε, αυτή είναι η δουλειά ενός οικουμενικού πνεύματος, που κινείται πάνω από τα τεχνητά σύνορα, τα διαβατήρια και τα τείχη των κοσμικών εξουσιών.

Το έργο του, έμπλεο από σιωπηρούς και εκκωφαντικούς υπαινιγμούς για την αλληλοκατανόηση ανάμεσα σε λαούς και πολιτισμούς, και την αναζήτηση της ταυτότητας ενός σύγχρονου κόσμου, δεν θα μπορούσε να μην αναζητήσει την πηγή έμπνευσής του και από τη Σπιναλόγκα. Ο βράχος, που πέρα από τη βενετσιάνικη και οθωμανική ιστορία του, συνδέεται και εγγράφεται στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας σαν ένας μαρτυρικός τόπος, με πανίσχυρους και οικουμενικούς συμβολισμούς, πλάι στο Άουσβιτς, το Νταχάου και το Robeen Island της νότιας Αφρικής, όπου έμεινε εκτοπισμένος μια άλλη εμβληματική μορφή της παγκόσμιας ιστορίας ο Νέλσων Μαντέλα, εμπνέει τον παγκόσμιο συγγραφέα αφού το νέο του πόνημα, όπως εξάλλου και ο ίδιος δήλωσε στην ομιλία του στο ωδείο Ρεθύμνης την επόμενη μέρα, αλλά και στην ομήγυρη της Σπιναλόγκας, θα είναι σχετικό με την απομόνωση, την καραντίνα (quarantina), σε ένα φανταστικό νησί της Μεσογείου με στοιχεία από τον ελληνικό και τον ισλαμικό πολιτισμό.

Εκστασιασμένος από το βενετσιάνικο οχυρωματικό σύνολο, με έντονα τα αποτυπώματα από σπαράγματα της μετέπειτα οθωμανικής περιόδου του νησιού και του ισλαμικού κόσμου που έχει διαμορφώσει το έργο του, σε τούτο το προσκύνημα στη νησίδα, ζήταγε συνέχεια να μάθει τόσο για τη λέπρα, όσο κυρίως για την πανούκλα, την πανώλη που θέριζε παλαιότερα. Η αυθυποβολή και η βιωματική σχέση του με το χώρο που βρέθηκε ήταν εμφανέστατη, αφού προπορευόμενος αρκετές φορές από την ομήγυρη, ήθελε να παραμένει και να στοχάζεται μόνος του.

Κάποια στιγμή βέβαια αφού έγινε αντιληπτός από ένα ζευγάρι γάλλων, που του ζήτησαν ευγενικά να φωτογραφηθούν μαζί του, εκείνος ανταποκρίθηκε. Γνώστης της ακονόπετρας και μάλιστα με την ονομασία της «ναξία λίθος», ζήταγε να μάθει περισσότερες λεπτομέρειες. Όπως και για τα προϊόντα και τα αγαθά που διακινούνταν από το πολύβουο λιμάνι του φρουρίου κατά την οθωμανική περίοδο, προς και από τα λιμάνια της Ανατολής. Φωτογράφησε με επιμέλεια όλα τα εκθέματα στις σχετικές αίθουσες και ξεναγήθηκε στα ευρήματα που φυλάσσονται από τις συνεχείς σωστικές ανασκαφές της βενετσιάνικης, οθωμανικής και χανσενικής περιόδου. Να είναι σίγουρο ότι ένα καινούργιο πνευματικό δημιούργημα γεννιέται που σχετίζεται με την Κρήτη, από ένα παγκόσμιο, ένα οικουμενικό πνεύμα;

Ο Ορχάν Παμούκ είναι ο δεύτερος νομπελίστας συγγραφέας που επισκέπτεται το νησί, ο πρώτος μετά το κλείσιμό της. To 1927 όντας εν ενεργεία λεπροκομείο, επισκέφτηκε τη Σπιναλόγκα. o Charles Nicolle, ήδη διάσημος γιατρός και Διευθυντής του Ινστιτούτου Παστέρ της Τύνιδας, ο οποίος την επόμενη χρονιά τιμήθηκε με το Νόμπελ Ιατρικής.

ΚΩΣΤΗΣ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗΣ

[email protected]