Άλλα μου λεν τα χείλη σου ..και άλλα η καρδιά σου!

Της Κατερίνας Μαλλιωτάκη

Ο επικοινωνιακός κώδικας έχει πολλές παραφράσεις. Η κυριότερη και η πιο συχνή είναι τα διπλά μηνύματα. Τα διπλά μηνύματα χαρακτηρίζονται από  την ασυμφωνία που υπάρχει μεταξύ αυτών που νοιώθει ένα άτομο και αυτών που λέει. Έτσι πολύ συχνά θα βρούμε εκδηλώσεις επικοινωνίας που μπερδεύουν τους άλλους και τους δημιουργούν την αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά.

Ένα διπλό μήνυμα μπορεί να είναι λεκτικό αλλά και μη λεκτικό (να στέλνεται δηλαδή μέσω της γλώσσας του σώματος). Π.χ συναντάμε κάποιον και του λέμε. «Πόσο πολύ χάρηκα που σε είδα» όμως ούτε στο πρόσωπο μας αλλά ούτε στην χειραψία μας διακρίνεται κάτι τέτοιο. Μια άλλη μορφή διπλού μηνύματος μπορεί να κρύβεται σ ένα ανέκδοτο. Π.χ κάποιος λέει ένα απαίσιο ανέκδοτο και οι άλλοι κάνουν ότι γελάνε. Το άτομο λαμβάνει το «ψεύτικο γέλιο » τους με αποτέλεσμα να μην μπορεί να καταλάβει αν ο τρόπος που το είπε δεν ήταν καλός ή το ίδιο το ανέκδοτο.

Τα πράγματα μπορεί βέβαια να γίνουν ακόμα πιο  δυσνόητα όταν τα διπλά μηνύματα επηρεάζουν την ζωή μας και περισσότερο τις σχέσεις μας. Π.χ συζητάμε με τον σύντροφο μας ο οποίος μας λέει κάτι που δεν μας ευχαριστεί, εμείς όμως χαμογελάμε συγκαταβατικά ίσως και λίγο «πικρά» με αποτέλεσμα να μην μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι αυτό που είπε πραγματικά μας πείραξε. Έτσι δεν έχει την δυνατότητα  ν αποδικωποιήσει τι μας ενοχλεί, όμως εισπράττει μια απόμακρη και  επικριτική  συμπεριφορά χωρίς να γνωρίζει τον λόγο.

Ένα άλλο διπλό μήνυμα  που περιπλέκει περισσότερο τα πράγματα έχει σχέση με μια διπλή παγίδευση. Π.χ Μια μητέρα λέει στο παιδί της ότι μπορεί να συζητάνε τα πάντα όμως την στιγμή που το παιδί της εκφράζει τον προβληματισμό του σ ένα θέμα που αυτή δεν συμφωνεί, του δηλώνει ότι δεν επιτρέπεται να φέρεται έτσι και του απαγορεύει να μιλήσει ξανά. Εδώ το λεκτικό μήνυμα έρχεται σε αντίθεση με το πρωταρχικό και το παιδί δεν ξέρει πώς να ανταποκριθεί στη σύγκρουση αυτή. Από την μια του λέει μπορεί να είσαι ο εαυτός σου κι από την άλλη λέει ότι αν το κάνεις ξανά αυτό δεν θα έχεις την στήριξη και την αγάπη μου.

Το αποκορύφωμα των διπλών μηνυμάτων διαδραματίζεται στις προσωπικές σχέσεις. Π.χ Μια γυναίκα λέει στον άντρα της ότι θέλει ν επικοινωνούν περισσότερο. Να μιλούν να πηγαίνουν ταξίδια, να της φέρνει λουλούδια κτλ όμως την επόμενη ημέρα που όλο αυτό γίνεται πράξη (της φέρνει μια ανθοδέσμη με λουλούδια) αυτή δυσανασχετεί σκεπτόμενη ότι δεν την ικανοποιούν τώρα πια τα λουλούδια αφού της τα έφερε κατόπιν εορτής.

Όπως καταλαβαίνεται τα διπλά μηνύματα είναι ένας ψυχοδυναμικός μηχανισμός που σε μια στιγμή μπορεί να ακυρώσει ένα μήνυμα και τον αποδέκτη του. Αυτό πολύ συχνά δημιουργεί στις σχέσεις σύγχυση, αντίφαση και αμφιβολία. Τα λόγια έρχονται σε αντίθεση με το συναίσθημα που μπορεί να πλήξει την εικόνα του εαυτού και να φέρει δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι το άτομο έχει αυξημένες ικανότητες ν αναπτύξει αγχώδεις διαταραχές, να χάσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του καθώς αδυνατεί να καταλάβει γιατί δεν μπορεί να αποδικωποιήσει το μήνυμα που λαμβάνει.

Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;

Στην επικοινωνία το μήνυμα ανάμεσα στον δέκτη και τον πομπό, εμπεριέχει δυο διαφορετικά επίπεδα το σαφές και το ασαφές. Το σαφές επίπεδο είναι αυτό που καταλαβαίνεις  αρχικά και εκφράζεται με τον λόγο. Το ασαφές εκφράζεται με την συμπεριφορά, τις κινήσεις  ή τις αισθήσεις μας. Συνήθως το ασαφές μήνυμα υπονοείται και μας αφήνει το περιθώριο να το ερμηνεύσουμε ανάλογα με το τι θέλουμε ν ακούσουμε, τι νοιώθουμε ή τι επιθυμούμε. Όταν αυτά τα δυο επίπεδα δεν βρίσκονται σε αρμονία τότε δημιουργούνται τα διπλά μηνύματα. Π.χ  λέμε ότι φοβάμαι ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει. Αυτό είναι ένα ασαφή μήνυμα το οποίο δεν μας λέει σε ποιο κομμάτι δεν μπορεί να τα καταφέρει; Σε επαγγελματικό, προσωπικό, φιλικό, καθημερινότητας; Τι σημαίνει δεν τα καταφέρνω; Είμαι ανίκανος; Δεν μπορώ να προσαρμοστώ; Δεν υπάρχει τίποτα θετικό που μπορώ να κάνω;

Αυτή η επικοινωνιακή θύελλα έχει να κάνει με την καθαρότητα της επικοινωνίας. Αυτό που λέμε ότι : άλλα λέμε, άλλα καταλαβαίνουμε, άλλα εννοούμε και άλλα θα θέλαμε να πούμε. Το ψυχολογικό αυτό μούδιασμα στηρίζεται με  τα αντιφατικά μηνύματα που λαμβάνουμε τα οποία μας μπερδεύουν και μας αποπροσανατολίζουν. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι το περιεχόμενο της επικοινωνίας έχει να κάνει μεταξύ σε αυτό που λέγεται και σ αυτό που υπονοείται. Τα λόγια μπερδεύουν ή αν θέλετε δεν πείθουν όταν δεν συντονίζονται μεταξύ τους.

 Καλό λοιπόν είναι όταν μιλάμε ν εκφραζόμαστε όσο μπορούμε πιο απλά, κατανοητά και συγκεκριμένα.

Ν απευθυνόμαστε στον συνομιλητή μας όχι σκεπτόμενοι συνειρμικά αλλά ανάλογα  το πνεύμα και την ιδιοσυγκρασία του. Αλλιώς θα απευθυνθούμε σε ένα παιδί κι αλλιώς σε κάποιο ενήλικα. Μόνο έτσι θα αποφύγουμε τα διπλά μηνύματα και θα ανοίξουμε δίοδο σε μια επικοινωνία ειλικρινείας η οποία θα τοποθετεί σε μια ίση βάση την πρόθεση με το συναίσθημα μας. Εξάλλου η σωστή επικοινωνία πάντα εκπαιδεύεται και ποτέ δεν κληρονομείται.