Αν θέλεις να λέγεσαι Έλληνας...

Της Μαρίας Λιονάκη

Από τα λίγα πράγματα που έμειναν ανεπηρέαστα σ’ αυτή την πανδημία είναι ο χρόνος. Α…και ο καιρός. Τα πάντα ρει σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, δυστυχώς ή  μάλλον ευτυχώς. Έτσι στην Αθήνα κορυφώνονται οι προετοιμασίες σύμφωνα με το πρωτόκολλο για να εορταστούν τα διακόσια χρόνια, από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης.  Για να τιμηθεί η Επανάσταση που οδήγησε στο κορυφαίο Πρωτόκολλο, του Φεβρουαρίου του 1830, που εγκαινίασε τον ελεύθερο βίο της ιστορίας μας, της χώρας μας, όχι φυσικά με τα σημερινά σύνορα. Αγώνες πολλοί  θα διεξαχθούν στο εξής από τους  αλύτρωτους ελληνικούς πληθυσμούς.  

Μέρες πριν, στο παρόν,  οι πρεσβευτές της χώρας μας στο εξωτερικό καλούσαν τα άλλα κράτη να συμμετέχουν στη χαρά μας, φωτίζοντας με τα χρώματα της γαλανόλευκης σημαίας μας  ιστορικά  τους κτίρια, μέρες πριν στάλθηκαν τα  προσκλητήρια στις Κυβερνήσεις των κρατών να παρευρίσκονται στη χώρα μας στις εκδηλώσεις, απολαμβάνοντας παράλληλα τη σπάνια ευκαιρία ξενάγησης στην νεότευκτη, κλειστή ακόμα για μας, Εθνική Πινακοθήκη. Κάποιες τελευταίες προετοιμασίες  είναι σε εξέλιξη ή έχουν ήδη ολοκληρωθεί,  ενώ ικεσίες προς τον καιρό να είναι καλός προστατεύονται από τον Ικέσιο Δία, στη δικαιοδοσία εξάλλου του οποίου είναι οι καιρικές μεταβολές. Από τη Γαλλία δε, έφτασε ήδη ένας θαυμάσιος τοιχοτάπητας, με τη Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ που προτίθεται να παραμείνει στη Βουλή αναρτημένος για ένα έτος.

Εν τω μεταξύ ένας ακόμη εορτασμός  θα διεξαχθεί ερήμην μας. Όπως ερήμην μας κυλάει η ζωή, εποχές, καλοκαίρια και χειμώνες, εορτές, εθνικές,  θρησκευτικές, μα και προσωπικές , εδώ και ένα χρόνο, εξαιτίας του ιού. Εν τω μεταξύ είναι ακόμη ένας εορτασμός της ίδιας ημέρας- ορόσημο που παρεμποδίζεται στη διεξαγωγή του, καθώς τα εκατό χρόνια συνέπεσαν με τα γεγονότα  στη Μικρασία, οπότε και τότε δεν αποδόθηκε η δέουσα τιμή.

Κι όμως αυτό δεν εμποδίζει τη μνήμη να θυμάται… Τις ένδοξες σελίδες του αγώνα, τις ένδοξες μάχες, τους ένδοξους ήρωες. Γαλουχημένοι με τις ιδέες του Νεοελληνικού διαφωτισμού, όπως τις κοινώνησαν  κυρίως οι δυο κορυφαίοι εκπρόσωποι του, Ρήγας Βελεστινλής και Αδαμάντιος Κοραής , μα και  άλλοι ( μετά από εμφανή επίδραση από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό) και μέσα από την οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας που συστήθηκε το 1814 στην Οδησσό και αναζητούσε για καιρό ηγέτη, πρόσωπο που  βρήκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, (με εκπροσώπηση και του αδερφού του Δημήτρη και μετά από άρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια) οι Έλληνες  εξεγείρονται. «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» έλεγε η προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη που ξεσήκωσε τους Έλληνες, αρχικά στις παραδουνάβιες ηγεμονίες (όπου ο αγώνας δεν είχε τύχη) και ήταν ευχής έργο στο ξεκίνημα της επανάστασής μας  η επιτυχία του Καποδίστρια να εξασφαλιστεί η ουδετερότητα , αντί τη βίαιη καταστολή από τις μοναρχίες της Ευρώπης, που ένιωθαν ότι απειλούνταν από επαναστατικά κινήματα κι είχαν συνασπιστεί στην Ιερή Συμμαχία, πεδίο δράσης του Μέττερνιχ. Ο αγώνας ως γνωστόν διεξήχθη σε δύο μέτωπα, αρχικά το στρατιωτικό.

Κορυφαίες μορφές ο  Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Παπαφλέσσας, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Ανδρέας Μιαούλης (οι τελευταίοι δυο στο ναυτικό) η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, η Μαντώ Μαυρογένους και άλλες σίγουρα ηρωικές μορφές.  Κι έτσι οι ανεκπαίδευτοι γεωργοί, ενώνοντας τις δυνάμεις τους με τους έμπειρους στον πόλεμο κλέφτες κι αρματολούς,  έγιναν ξαφνικά πολεμιστές και προέταξαν τα στήθη τους στον Τούρκο. Κι έτσι  αποδείχθηκε, όπως είπε η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ στην άρτι δοθείσα  συνέντευξη της «ότι η ποιότητα νικά πάντοτε την  ποσότητα». Ποιότητα που φάνηκε ήδη και στα Συντάγματα της Επανάστασης που ψηφίστηκαν στις Εθνοσυνελεύσεις της Επιδαύρου, του Αστρους, της Τροιζήνας, που όριζαν την εθνική μας ταυτότητα και επεδίωκαν τη δημιουργία ενός ελεύθερου κράτους, με το καθεστώς της αβασίλευτης δημοκρατίας.

Ο  στρατιωτικός αγώνας πέρασε πολλά στάδια κι είχε πολλές ένδοξες μάχες όπως την Άλωση της Τριπολιτσάς, τη μάχη  στο χάνι της Γραβιάς,  την καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη στα Δερβενάκια (όπου διακρίθηκε ο Κολοκοτρώνης), την ανατίναξη της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, τη Μάχη στους Μύλους της Λέρνης (όπου διακρίθηκε ο Μακρυγιάννης)  και τόσες άλλες. Συγκίνησαν εξάλλου οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του  Σολωμού, του Μεσολογγίου με την έξοδο και τη θυσία τους τον Απρίλη του 1826.

Δυσκόλεψε όμως αρκετά μετά τη σύμπραξη του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου και την αποβίβαση των στρατευμάτων του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, ενώ η ναυμαχία της Ναυπάκτου, τον Οκτώβριο του 1827 ξεκαθάρισε τα πράγματα στο στρατιωτικό πεδίο. Στον αντίποδα σφαγές, στη Μικρασία κατά την έναρξη της Επανάστασης, μαζί με τον απαγχονισμό του πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ στην Πόλη , σφαγές  δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων  στη Χίο, όπως  και αλλού, μαζί με λεηλασίες, βιασμούς,  αποδεικνύουν στα μάτια της Ευρώπης το βάρβαρο κατακτητή από το ζυγό του οποίου αγωνιζόμαστε να απελευθερωθούμε, έχοντας υποφέρει απίστευτα δεινά  για αιώνες με φόρους αίματος και χρηματικούς. Η φήμη όλων αυτών των δεινών  προσέλκυσε   χρήματα από εράνους, καθώς και  τη συμμετοχή των Φιλελλήνων, με  πιο γνωστό παράδειγμα του Λόρδου Μπάιρον, του ρομαντικού ποιητή και φιλέλληνα, για τη θυσία του οποίου  θα γράψει ο εθνικός μας ποιητής  ωδή-αφιέρωμα.

Ένα άλλο μέτωπο που διεξήχθη ο αγώνας ήταν το διπλωματικό, με κορυφαία στιγμή τη μεταστροφή της αγγλικής πολιτικής από τον Γεώργιο Κάνιγκ, το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης, τη συνθήκη του Λονδίνου, το Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας και αυτό της επέκτασης των συνόρων στη Στερεά Ελλάδα, χάρη στον πρώτο Κυβερνήτη μας Ιωάννη Καποδίστρια.

Μα όπως είναι πολλές οι στιγμές του Εθνικοαπελευθερωτικού μας αγώνα που μας κάνουν υπερήφανους, αρκετές είναι και οι στιγμές που φέρνουν περισυλλογή, προβληματισμό, ενίοτε και ντροπή. Οι εμφύλιοι πόλεμοι κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ανάμεσα σε οπλαρχηγούς Στερεάς και Πελοποννήσου, οπλαρχηγούς και προεστούς για την ηγεσία του αγώνα, οδήγησαν στη δημιουργία των τριών κομμάτων, του αγγλικού,  του γαλλικού και του  ρωσικού, ενώ οι δυσκολίες μετά τη σύμπραξη των αιγυπτίων οδήγησαν  στην πράξη της υποτέλειας για την εγκαθίδρυση αγγλικού προτεκτοράτου στην Ελλάδα.

Η ενεργής ανάμειξη των μεγάλων δυνάμεων στο διπλωματικό πεδίο οδήγησε εξάλλου σε καθεστώς μοναρχίας μετά την απελευθέρωση με τελική επιλογή του βαυαρού Οθωνα. Ο δε Κολοκοτρώνης φυλακίστηκε, έχοντας προσφέρει τόσα στον αγώνα, ενώ τελευταία στιγμή του δόθηκε χάρη και δεν εκτελέστηκε κι έμεινε ζωντανός να πενθεί τη δολοφονία του γιου του για παρόμοιους λόγους. Εκείνη την εποχή ακόμα εγκαινιάστηκε η κακοδαιμονία των δανείων με τα δύο δάνεια της επανάστασης με τους επαχθείς όρους και την κατασπατάληση χρημάτων, δάνεια που συνάψαμε με την Αγγλία. Όσο χρέος έχουμε να θυμόμαστε τις ένδοξες σελίδες του αγώνα μας, άλλο τόσο έχουμε χρέος να μην ξεχνάμε τις μελανές, με τελευταία και επονείδιστη τη δολοφονία του Καποδίστρια.

Στο τελευταίο κομμάτι της συνέντευξης της η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ ρωτηθείσα από δημοσιογράφο για το μήνυμα του Αγώνα του 1821 στο παρόν και το δικό μας στίγμα στον κόσμο, η ιστορικός είπε: « Αυτό πρέπει να μας μείνει και να ξέρουμε πάντοτε πως όταν οι Έλληνες είναι ενωμένοι σαν μια γροθιά, τότε τα πετυχαίνουμε όλα». Η βυζαντινολόγος εξάλλου παρέθεσε  και το ιστορικό παράδειγμα του Δημάρατου που κατέφυγε στην αυλή του Ξέρξη. Όταν ο Ξέρξης του καυχήθηκε για το πλήθος του στρατεύματος του, λέγοντας πως θα κάνει περίπατο στην Ελλάδα με την εκστρατεία του, ο Δημάρατος απάντησε: «Πρόσεχε βασιλεύ, μπορεί να είναι μεταξύ τους διχασμένοι, μπορεί να πολεμάνε μεταξύ τους, αλλά μπροστά στον ξένο θα γίνουν μια γροθιά»

Τέλος κλείνοντας θα θυμηθώ τα λόγια του Μακρυγιάννη, τα πάντοτε επίκαιρα :  «είμαστε εις το εμείς κι όχι εις το εγώ» καθώς και την τελευταία κουβέντα του Γεώργιου Καραϊσκάκη στο Μακρυγιάννη πριν πεθάνει: «Εγώ πεθαίνω. Όμως εσείς  να είστε μονοιασμένοι και να βαστήξετε την πατρίδα» Εξάλλου θα μπορούσε κανείς να παραφράσει του στίχους του Τάσου Λειβαδίτη προσπαθώντας να περιγράψει το χρέος του σύγχρονου Έλληνα στον κόσμο: Αν θέλεις να λέγεσαι Έλληνας δε θα πάψεις ούτε στιγμή να αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκιο!

(Πίνακες των ζωγράφων: Θεόδωρου Βρυζάκη, Θεόφιλου και Κωνσταντίνου Βολανάκη)