Συντελεστές επιτυχίας και συνέπειες της Ελληνικής Επανάστασης 1821

Του Μανώλη Κομπολάκη

        Μάρτιος 2022.

         Γιορτάζουμε φέτος την 201η επέτειο της εθνεγερσίας του 1821 σε ένα πρωτόγνωρο κλίμα φόβου και τρόμου, αγωνίας και οργής, που προκαλεί ο πόλεμος Ρωσίας Ουκρανίας.         

        Ακόμη μια φορά ο απανταχού Ελληνισμός θα αποδώσει τον επιβαλλόμενο φόρο τιμής σε όλους αυτούς, που δημιούργησαν το ανεπανάληπτο 21. Σε όλους αυτούς, που βρήκαν την γενναιότητα τόλμη και δύναμη να κάνουν τη μεγαλόστομη επιλογή Ελευθερία ή Θάνατος,  που εξισώνει τα πάντα ή τίποτα και δίδει μια τραγική απάντηση στην αρχαία προτροπή 

ή καλώς ζειν ή καλώς τεθνηκέναι.

         Η Επανάσταση του 1821 οργανώθηκε και προετοιμάστηκε από τη Φιλική Εταιρεία, η οποία κατόρθωσε μέσα σε έξι μόνο χρόνια (1814 -1820) να επιβάλλει τη σωτήρια ιδέα ότι οι Έλληνες έπρεπε να παύσουν να περιμένουν την απελευθέρωσή τους από τους ξένους και ότι έπρεπε να την πετύχουν με τις δικές τους και μόνο δυνάμεις. Σωτήρια ιδέα, που και σήμερα αποτελεί προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ (sine qua non), για την υπεράσπιση των εθνικών μας συμφερόντων, από τις ανιστόρητες και  παράλογες απαιτήσεις των νέων σουλτάνων, οι οποίοι μας προέκυψαν τελευταία.

         Στην Ευρώπη της εποχής του 1821, όλες οι χώρες ανέπνεαν με τους πνεύμονες των ιδρυτών της Ιεράς Συμμαχίας, που επεδίωκαν να οστεοποιήσουν τις προνομιακές θέσεις, που πέτυχαν μετά τη συντριβή του Ναπολέοντα και την υπογραφή των συνθηκών της Βιέννης. Έτσι, οι Έλληνες αγωνιστές βρέθηκαν αντιμέτωποι με το μισέλληνα Μέττερνιχ, ο οποίος καταβάλλει λυσσώδη προσπάθεια για διεθνή καταδίκη της επανάστασης, η οποία έθετε σε σοβαρή δοκιμασία το ισχύον πολιτικό δόγμα και κυρίως τα συμφέροντα των ιδρυτών της Ιεράς  Συμμαχίας. 

         Στο άλλο μέτωπο, που οι Έλληνες έπρεπε να παλέψουν ήταν η πανίσχυρη Οθωμανική αυτοκρατορία. Ο Τούρκος σαν άνθρωπος και σαν κατακτητής. Ο Τούρκος, ο άξεστος και ο βίαιος. Ο επί αιώνες στο πλευρό του Βυζαντινού Κράτους και ύστερα με την Ελληνική ψυχή επί 400 χρόνια στους κόλπους του, δεν κατόρθωσε να αφομοιώσει τίποτα. Παρέμεινε ξένος σε κάθε έννοια ανθρωπισμού, βάρβαρος και θηριώδης στον αγώνα του.

         Η απερίγραπτη θηριωδία του Τούρκου και το άκαμπτο θάρρος των αγωνιστών του 1821, έδωσαν στον αγώνα νέα διάσταση του πολιτισμού ενάντια στην ωμή βαρβαρότητα. Αυτοθυσίες, εθελοθυσίες, ολοκαυτώματα, ηρωικές μάχες, έξοδοι και χοροί θα σφραγίσουν το τραγικό μεγαλείο του αγώνα και θα αναδείξουν έτσι στην κατάπληκτη ανθρωπότητα τη δύναμη του πνεύματος, θα την αφυπνίσουν από την αδιαφορίας της, θα την κινητοποιήσουν να καταδικάσει τις ωμότητες του τυράννου και του διπλωμάτη και θα δημιουργήσουν ένα ζωογόνο φιλελληνικό ρεύμα. Αυτό το ρεύμα φιλελλήνων και ο ηρωισμός των αγωνιστών του 21, θα κάμψουν οριστικά την στάση των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων και τελικά, στις

3 Φεβρουαρίου 1830 θα υπογράψουν το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, με το οποίο και αναγνωρίζεται ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος. Ένα μικρό Ελληνικό χριστιανικό κράτος, 47.516 τετραγωνικών χιλιομέτρων και 750.000 κατοίκων, που αναγνωρίζεται για πρώτη φορά, με βάση την αρχή των εθνοτήτων, σε βάρος του συστήματος, που είχε επιβάλει η Ιερά Συμμαχία  στην Ευρώπη της εποχής. 

Με την αναγνώριση αυτή τερματίζεται η Ελληνική Επανάσταση, που με τη μακρά διάρκειά της, τις κορυφαίες στιγμές και την αίσια έκβαση της, προβάλλει ως ιστορικός θρίαμβος της νίκης των αγώνων του ανθρώπου για την ελευθερία.

         Μια ιστορική έρευνα στο πολιτικο-στρατιωτικό πλαίσιο της εποχής, αποκαλύπτει ότι κυριότεροι συντελεστές της επιτυχίας της Ελληνικής επανάστασης του 1821 είναι:

Πρώτον. Η διατήρηση αναλλοίωτης και αδιάσπαστης της εθνικής μας συνείδησης, από φλογερούς ιερωμένους και δασκάλους στα κρυφά σχολειά των χρόνων, που ακολούθησαν μετά την αποφράδα εκείνη ημέρα της 29ης Μαΐου 1453. Έτσι, δεν κάμφθηκε ποτέ η θέληση του Έλληνα για ελεύθερο βίο. Ποτέ δεν αφανίστηκε το εθνικό φρόνημα. Τον εδαφικό μόνο χώρο κατέλαβε ο δυνάστης και ποτέ την εθνική μας συνείδηση.

Δεύτερον. Το ψυχικό σθένος του Έλληνα, που είναι συνέπεια της εθνικής συνείδησης και η γενεσιουργός αιτία της ιδιοσυγκρασίας και της σύστασης του χαρακτήρα μας. Βασικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας έπαιξαν το φυσικό περιβάλλον και οι κληρονομικές καταβολές. Αυτές οι καταβολές, που ανέκαθεν λειτουργούν ως επιταγές συνείδησης, είναι που οδήγησαν το ελληνικό πνεύμα με κληρονομική τάξη να συνθέσει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του νεοέλληνα σαν πιστό αντίγραφο του Έλληνα της αρχαιότητας. Αυτές οι καταβολές επέβαλαν στην γενιά του 21 να επαναλάβει με την σειρά της το « ἴτε παῖδες Ἑλλήνων, ἐλευθεροῦτε δὲ παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τε πατρῴων ἕδη,θήκας τε προγόνων· νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών…» Είναι αυτές οι καταβολές, που ξύπνησαν στους αγωνιστές του 1821 την κληρονομημένη στο αίμα τους πανάρχαια υποθήκη, που έξοχα συνδυάζει το εύδαιμον με το ελεύθερον και το ελεύθερον με το εύψυχον και χωρίς να λογαριάσουν κινδύνους ρίχτηκαν στον υπέρ πάντων αγώνα.

Τρίτον. Το ανθρωπιστικό πνεύμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που ανέβασε σε ύψιστη αξία την άμυνα κατά της βίας και όχι την κατάκτηση εκμετάλλευση, συντριβή και εξανδραποδισμό του ασθενέστερου συνανθρώπου. Η αξιακή αυτή ιεράρχηση της άμυνας θα πλαισιώσει την ιστορική συνείδηση του Έλληνα δια μέσου των αιώνων και θα δημιουργήσει ένα συναίσθημα ευθύνης απέναντι στους προγόνους και επιγόνους. Αυτή η ευθύνη είναι, που προδιαγράφει το ίχνος και την πορεία του ιστορικού μας βίου. Αυτή ακριβώς την ευθύνη αναγνώρισαν και ανέλαβαν οι πρόγονοί μας το 1821 και άρχισαν την επανάσταση.

         Η εθνική συνείδηση, το ψυχικό σθένος και το αίσθημα της ιστορικής ευθύνης είναι οι συντελεστές, που οδήγησαν τη γενιά του 1821 σε ένα τιτάνιο αγώνα με ηθικές, εθνικές και υπερεθνικές συνέπειες.

Ηθικές, γιατί ο ελληνικός λαός με την επανάστασή του προσέφερε θετική υπηρεσία στον τομέα της ηθικής εξέλιξης της ανθρωπότητας. Η Ελληνική επανάσταση του 21 αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αντίστασης κατά της ωμής βίας, προσπάθεια θεμελίωσης του ανθρωπισμού, και νίκη του πολιτισμού κατά της βαρβαρότητας. Είναι κατάκτηση του πολιτισμού στον τομέα της ηθικής γιατί προσέφερε ηθική ενίσχυση στην αντίληψη ότι η κατάκτηση και εκμετάλλευση του ασθενέστερου αλλοεθνούς αποτελεί ενέργεια η οποία αντιβαίνει στην ηθική.

Εθνικές, γιατί σε εθνικό επίπεδο ο αγώνας του 1821, σαν ιστορικό γεγονός εδραίωσε περισσότερο το έθνος μας στα πλαίσια της ιστορικότητας και ανέδειξε ακόμη μια φορά τις αρετές και το γενναίο φρόνημα του Έλληνα. Τα τολμηρά και πρωτόγνωρα για άλλους λαούς εγχειρήματα αυτοθυσίας και εθελοθυσίας των αγωνιστών με τις ανατινάξεις αποθηκών πυρίτιδας, τους χορούς σε κρημνούς και καταρράκτες, τις ηρωικές εξόδους πολιορκημένων, αποτελούν ίσως μοναδικά παραδείγματα στην παγκόσμια ιστορία, που αναδεικνύουν τις πιο ακραίες μορφές αγώνων του Έλληνα για ελευθερία, ισότητα, τιμή και εθνική αξιοπρέπεια.

Υπερεθνικές, γιατί δίδαξε τους λαούς να μην ανέχονται τη δουλεία και πάντα να επιχειρούν την αποτίναξη της ανεξάρτητα της υλικής υπεροχής του δυνάστη και του πολιτικού κλίματος που επικρατεί. 

         Η Ελληνική επανάσταση του 1821, ασφαλώς και έθεσε σε σοβαρή δοκιμασία την ιδέα της μονίμου κατοχής και εκμετάλλευσης ενός λαού δίκην κληρονομικού δικαιώματος, αλλά και συνέβαλε στη διαμόρφωση του ιδεολογικού πλαισίου των πολιτισμένων λαών του 20ου αιώνα του οποίου βασικά χαρακτηριστικά είναι: Η αναγνώριση και επικράτηση ανώτερων αξιών ζωής. Η κατοχύρωση της ελευθερίας του ατόμου. Ο σεβασμός των δικαιωμάτων και της προσωπικότητας του ανθρώπου.

         Αξίζουν όμως, ιδιαίτερης επισήμανσης και ανάδειξης, δύο καταλυτικές συνέπειες της πτώσεως της πόλης το 1453 και της Ελληνικής εθνεγερσίας το 1821.

Με την πτώση της πόλης το 1453, μέσα από τα ερείπια και το αίμα των βυζαντινών ξεπηδά η πνευματική αναγέννηση της Ευρώπης αποτέλεσμα της αναγκαστικής φυγής προς τη δύση των λογίων του Βυζαντίου. 

Με την έναρξη του αγώνα το 1821, ξεπηδά η πολιτική αναγέννησης της Ευρώπης αποτέλεσμα της εφαρμογής της αρχής των εθνοτήτων, της αποτίναξης του βάρβαρου Οθωμανικού ζυγού αλλά και του καθεστώτος υποταγής στην ιερά συμμαχία.

         Οι αγωνιστές του 1821 δεν ήταν γεννημένοι ήρωες. Ήταν απλά γεννημένοι Έλληνες, που τη μεγάλη στιγμή ξύπνησε μέσα τους το αίμα των προγόνων, σημάδι και αυτό αλάθητο μιας θαυμαστής Ελληνικής συνέχειας. Αυτοί, οι επώνυμοι και ανώνυμοί ήρωες, άνδρες και γυναίκες, Έλληνες και ξένοι, γνωστοί και άγνωστοι, με τις θυσίες τους άφησαν μία πατρίδα ελεύθερη και ένα χρέος, που με επιτυχία αποδίδει στο στίχο του ο εθνικός μας βάρδος, Κωστής Παλαμάς. «Χρωστάμε και σ’ όσους ήρθαν, πέρασαν, θα ’ρθουνε  θα περάσουν, κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι, οι νεκροί…».

Με την επισήμανση του χρέους μας και την απόδοση του προσήκοντος φόρου τιμής, ευγνωμοσύνης και σεβασμού σε αυτούς που σκέφτηκαν, οργάνωσαν και βίωσαν τον αγώνα του 1821 φέρνοντας ξανά τη χώρα στο παγκόσμιο πολιτικό και ιστορικό γίγνεσθαι, ας είναι

 Αιωνία η μνήμη τους.