Του Ζαχαρία Κυριακάκη
Ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και ο συντονισμός πολιτικών κοινωνικής προστασίας σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στο πλαίσιο ενός ελλειμματικού δημόσιου μοντέλου παρέμβασης κοινωνικής προστασίας, παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες και στρεβλώσεις.
Ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα της Τοπικής Διοίκησης είναι η εγγύτητά της με τον πολίτη, καθιστώντας την άμεσο δέκτη των πάσης φύσεως κοινωνικών προβλημάτων. Για το λόγο αυτό, οι Δήμοι επιβάλλεται να συνεργαστούν με τους φορείς της κεντρικής εξουσίας, στοχεύοντας στην υλοποίηση μιας αποτελεσματικότερης κοινωνικής πολιτικής, που θα αντιμετωπίζει ένα μεγάλο τμήμα των προβλημάτων της καθημερινότητας του πολίτη. Αυτή η κοινωνική πολιτική οφείλει να είναι προσανατολισμένη στην αποτελεσματική διαχείριση, κάλυψη και επίλυση αναγκών και προβλημάτων των πολιτών, αναλογικά προσανατολισμένη στην ιδιαιτερότητα της τοπικής κοινωνίας.
Διασφαλίζοντας τους απαραίτητους πόρους από συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα ή εθνικές δράσεις, κάθε Δήμος οφείλει να έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει σε έργα και δράσεις δημιουργίας κατάλληλων υποδομών και υποστηρικτικών υπηρεσιών για τη στήριξη της τοπικής κοινωνικής ανάπτυξης. Τα αυξανόμενα φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού και η ραγδαία αύξηση των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού, μπορεί να χαρακτηριστεί σήμερα ως το «νέο κοινωνικό ζήτημα» που πρέπει να αντιμετωπίσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Στην έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού συμπυκνώνεται μια σειρά διαφορετικών μορφών περιθωριοποίησης, στέρησης της δυνατότητας συμμετοχής στους «θεσμοποιημένους» τρόπους ζωής και αποκοπής από την άσκηση επιμέρους θεμελιωδών δικαιωμάτων. Πρόκειται κατά κανόνα για αλληλένδετες μορφές αποκλεισμού από δικαιώματα απασχόλησης, εκπαίδευσης, κοινωνικής ασφάλισης και υγειονομικής προστασίας.
Η διαπίστωση ότι οι κοινωνικές πολιτικές που σχεδιάζονται με βάση τη «μηχανιστική» προσέγγιση επιμέρους πληθυσμιακών ομάδων-στόχων έχουν καταστεί αναποτελεσματικές, σηματοδοτεί την ανάδειξη της σημασίας των «οριζόντιων ή διακλαδικών παρεμβάσεων», προκειμένου να αντιμετωπιστούν με τρόπο παράλληλο διαφορετικής υφής προβλήματα.
Η αποτελεσματική παρέμβαση σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το σωστό σχεδιασμό. Ο σχεδιασμός των κοινωνικών παρεμβάσεων σε τοπικό επίπεδο πρέπει να θεμελιώνεται στην αποτύπωση και αξιολόγηση των τοπικών αναγκών, αλλά και των υφιστάμενων δομών και προγραμμάτων, είτε είναι προγράμματα χρηματοδοτούμενα από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο είτε από Εθνικούς πόρους.
Το πρόβλημα των συγκρούσεων, των επικαλύψεων αρμοδιοτήτων ή της διασποράς ευθυνών σε μεμονωμένους φορείς που δρουν στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης, παρατηρείται έντονα και οδηγεί ενίοτε σε δυσλειτουργίες και μειωμένη αποτελεσματικότητα των επιμέρους δομών και προγραμμάτων.
Μέχρι σήμερα οι ποικίλες κοινωνικές δράσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης, είτε αναπτύσσονται ως αποτέλεσμα μεταβίβασης των σχετικών αρμοδιοτήτων από την κεντρική διοίκηση είτε συνιστούν πρωτοβουλία των ίδιων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, έχουν χαρακτηριστεί ως αποσπασματικές και κατακερματισμένες, αποκαλύπτοντας ελλείμματα ως προς την επικοινωνία μεταξύ των επιμέρους φορέων σε τοπικό επίπεδο, έλλειψη συνεργασίας και συντονισμού των δράσεων, ανεπαρκή αξιολόγηση των υλοποιούμενων προγραμμάτων και εν τέλει χαμηλή αποδοτικότητα.
Τα κυρίαρχα ζητήματα τα οποία προκύπτουν αναφορικά με τις κοινωνικές δράσεις των δομών των δήμων και πρέπει να επιλυθούν είναι επιγραμματικά:
- Ανομοιομορφία δράσεων
- Κακός προγραμματισμός
- Ανεπάρκεια ελέγχων και αξιολόγησης
- Ανυπαρξία πολιτικής προσωπικού
- Προβλήματα συνέργιας και συντονισμού παράλληλων κοινωνικών δράσεων
Οι διάφορες υπηρεσίες δεν αναπτύσσουν αναλογικά ομοιόμορφες κοινωνικές δράσεις έτσι ώστε ο τοπικός πληθυσμός να έχει ισότιμη πρόσβαση στις ωφέλειες των δράσεων αυτών. Η ανομοιομορφία αυτή δεν παρακολουθεί τυχόν τοπικές ιδιαιτερότητες ή προτεραιότητες αλλά είναι προϊόν συγκυριακών παραμέτρων. Σε αρκετές περιπτώσεις ακολουθούνται «μηχανιστικά» τα κρατικά /ευρωπαϊκά προγράμματα, αντιμετωπιζόμενα μάλλον ως ευκαιρίες άντλησης πόρων, διασφάλισης θέσεων εργασίας και προβολής έργου παρά ως πλαίσια άσκησης συστηματικής κοινωνικής πολιτικής. Βέβαια η ύπαρξη ευαισθητοποιημένων φυσικών προσώπων ή/και ειδικής τεχνογνωσίας σε επίπεδο αιρετών, υπηρεσιακών ή τοπικής κοινωνίας, κληροδοτήματα κ.λπ. φαίνεται να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό καινοτόμες ή άλλες δράσεις.
Ο κοινωνικός σχεδιασμός τις περισσότερες φορές γίνεται βιωματικά, στηριζόμενος στις προσωπικές εκτιμήσεις των αρμοδίων και σε συγκυριακά αιτήματα των πολιτών και όχι με βάση τη συστηματική και ποσοτικοποιημένη διάγνωση των πραγματικών αναγκών και προβλημάτων.
Η αδυναμία προγραμματισμού συνεπιφέρει και αδυναμία ουσιαστικού ελέγχου. Η έλλειψη ποσοτικοποιημένης στοχοθεσίας, η παντελής σχεδόν έλλειψη δεικτών απόδοσης, η μη χρήση τεχνικών ανάλυσης κόστους-ωφέλειας σε τοπικό επίπεδο, καθιστούν την ουσιαστική αξιολόγηση προγραμμάτων και δράσεων πρακτικά αδύνατη.
Ο μακρόχρονος περιορισμός των προσλήψεων αλλά και η προγραμματική μορφή των περισσότερων κοινωνικών δράσεων – που συνδέει την πρόσληψη προσωπικού με το πεπερασμένο χρονικό όριο των χρηματοδοτήσεων– ακυρώνει κάθε δυνατότητα άσκησης ουσιαστικής πολιτικής προσωπικού. Συμβάσεις ορισμένου χρόνου και έργου αποτελούν στις πλείστες των περιπτώσεων το κύριο καθεστώς του υπηρετούντος εξειδικευμένου προσωπικού (κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές κ.λπ.).
Απαιτείται συνέργια των κοινωνικών προγραμμάτων ανεξαρτήτως του φορέα υλοποίησής τους. Απαιτείται δικτύωση μεταξύ των κάθε είδους φορέων που ασκούν κοινωνική δράση: κρατικών, αυτοδιοικητικών, εθελοντικών. Αντ’ αυτών καταγράφεται μια σειρά ασυντόνιστων και συχνά αλληλοκαλυπτόμενων παρεμβάσεων. Το πρόβλημα συντονισμού δεν είναι στενά αυτοδιοικητικό. Ξεκινά από το κρατικό επίπεδο, συμπαρασύρει ωστόσο και τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
* Ο Ζαχαρίας Κυριακάκης είναι Κοινωνιολόγος, MSc ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
