Ήρωας και Άγιος: Ο Άγιος Μηνάς στα κείμενα του Καζαντζάκη

 Του Δημήτρη Μιμή

Ο Άγιος Μηνάς καθιερώθηκε προστάτης και πολιούχος της πόλης του Ηρακλείου την περίοδο της Τουρκοκρατίας και αυτό μας είναι γνωστό μέσα από διάφορα κείμενα.

Ο Καζαντζάκης, στον πρόλογο του βιβλίου του “ Καπετάν Μιχάλης “, γράφει για τα παιδικά του χρόνια στο Ηράκλειο όπου μεγάλωσε και πως τον επηρέασαν στα επόμενα χρόνια της ζωής του. Μάλιστα, το Ηράκλειο μας το περιγράφει ως εξής :

“ ….Το Μεγάλο Κάστρο δεν ήταν την εποχή εκείνη ένα μπουλούκι σπίτια, μαγαζιά και στενοσόκακα, στριμωγμένα σ΄ ένα ακρογιάλι της Κρήτης, κυματοδαρμένο από ένα ακατάπαυτα άγριο πέλαγο· κι οι ψυχές που το κατοικούσαν δεν ήταν ακέφαλο ή πολυκέφαλο ρέμπελο τσούρμο από άντρες και γυναικόπαιδα…..Άγραφτη, αλύγιστη τάξη τους κυβερνούσε· κανένας δεν σήκωνε αντάρτικο κεφάλι στον αυστηρό από πάνω του νόμο. Αλάκερη η πολιτεία ήταν ένα φρούριο, η κάθε ψυχή ήταν και αυτή ένα φρούριο αιώνιο πολιορκούμενο κι είχαν καπετάνιο ένα άγιο, τον Άι- Μηνά, τον προστάτη του Μεγάλου Κάστρου. Όλη τη μέρα στέκουνταν ακίνητος στο κόνισμά του, μέσα στη μικρή εκκλησία του, καβάλα σε ψαρί άλογο, και κρατούσε όρθιο ένα κόκκινο κοντάρι. Κοντοσγουρογένης, ηλιοκαμένος, αγριομάτης…….φορτωμένος με τ΄ασημένια ταξίματα….Έμενε ακίνητος όλη τη μέρα και καμώνονταν πως ήταν τάχατε μονάχα ζωγραφιά-μπογιά και σανίδι· μα ευτής ως έπεφτε η νύκτα και μαζεύονταν οι Χριστιανοί στα σπίτια τους, κι ένα ένα έσβηναν τα φώτα, έδινε μια, αναμέριζε τ΄ ασημένια ταξίματα και τις μπογιές, σπιρούνιζε το άλογο του κι έφερνε βόλτα τους ρωμέϊκους μαχαλάδες. Έβγαινε περιπολία. Δεν ήταν μαθές, αυτός για τους Καστρινούς μονάχα άγιος· ήταν ο καπετάνιος τους. Καπετάν Μηνά τον έλεγαν και του πήγαιναν και του άναβαν κερί, τον κοίταζαν πολλήν ώρα και ποιος ξέρει τι παράπονα θα του΄χαν που αργούσε να λευτερώσει την Κρήτη.

Επίσης, στο έργο του, “Αναφορά στον Γκρέκο”, ο Καζαντζάκης, στο κεφάλαιο “Λαχτάρα φυγής”, ενθυμούμενος τα παιδικά του χρόνια στο Μεγάλο Κάστρο, μας τα περιγράφει ως “ηρωϊκά χρόνια”. Οι Καστρινοί, στον Αϊ-Μηνά, πήγαιναν τα άρματά τους, κρυφά να τα βλογήσει, όπως έκανε και ο πατέρας του Καζαντζάκη. Παράλληλα

του άναβαν και κερί και του έλεγαν τα παράπονά τους, γιατί αργούσε να λευτερώσει την Κρήτη, σύμφωνα με τις αναφορές του συγγραφέα.

Ο Καζαντζάκης, στη ζωή του αλλά στα έργα του, ταυτίζει την αγιοσύνη με το ηρωϊκό στοιχείο των Κρητικών. “ Ήρωας κι άγιος, να ο τέλειος άνθρωπος” .

Έτσι θεωρεί, στα νεανικά του χρόνια, τον Άϊ-Μηνά και αργότερα θα αναζητήσει παρόμοια στοιχεία στον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης και στον Αλμπέρτο Σβάϊτσερ. Σε επιστολή του το 1922, από τη Βιέννη, προς τη πρώτη του γυναίκα, τη Γαλάτεια γράφει: “ O Άγιος Φραγκίσκος πήρε με ηρωϊσμό το μέρος των φτωχών, ονόμασε το τάγμα του “minores”, κι ανάγκασε τους πλούσιους στην Ασσίζη να υποκύψουν”. Παράλληλα εκφράζει την επιθυμία του ν΄ ακολουθήσει τον δρόμο του Αγίου Φραγκίσκου”.

Η λευτεριά και η αγιοσύνη υπάρχουν διαρκώς στον Καζαντζάκη. Οι δύο ιδέες ταυτίζονται και συνυπάρχουν και στη ζωή και στο έργο του. Είναι στοιχεία που τον απασχολούν από μικρό παιδί και τ΄ απέκτησε μεγαλώνοντας στο Μεγάλο Κάστρο, κοντά στο καπετάνιο και άγιο, τον Άγιο Μηνά.

Οι παιδικές αναμνήσεις του μεγάλου συγγραφέα τον ακολουθούν σ ΄όλο το συγγραφικό του έργο και τις μετουσιώνει σε αγίους, όπως ο Άγιος Μηνάς και σε ήρωες, όπως ο Καπετάν Μιχάλης και ο Αλέξης Ζορμπάς. Από μια οι άγιοι και από την άλλη οι γήϊνοι ήρωες, προσδίδοντας κυρίως στους αγίους ηρωϊκά στοιχεία

Στο έργο του “ Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά “ γράφει: “ Η πρώτη μου λαχτάρα στάθηκε η λευτεριά· η δεύτερη, που κρυφά μέσα μου ακόμα αποκρατάει και με βασανίζει, η δίψα της αγιοσύνης. Ήρωας συνάμα κι άγιος να το ανώτατα πρότυπο του ανθρώπου· από παιδί είχα στερεώσει από πάνω μου, στο γαλάζιο αγέρα το πρότυπο ετούτο ".