Η πολιτική ένδεια ως επιχείρημα

Του Νίκου Κουρουπάκη*

Πριν από τριάντα χρόνια, ο αείμνηστος φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης είχε δώσει συνέντευξη Τύπου στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Αιχμηρός ο λόγος του, ως συνήθως, καυτηρίασε την παθολογία της ελληνικής πολιτικής: «Η Ελλάδα», είπε, «δεν είναι µια πολιτική κοινωνία, αλλά ένα είδος τεράστιας οικογένειας, που μέσα της επικρατούν υστερικές κραυγές του τύπου: “Τι µου έκανες, εγώ που σου είχα δώσει τόσα” κ.λπ. […] Δεν υπάρχει πολιτική στην Ελλάδα, υπάρχει προσωπολογία,  κουτσομπολιό […]». 

Αμφιβάλλω αν θα έλεγε κάτι διαφορετικό σήμερα – αυτό είναι το διαρκές δράμα µας.  Στον τόπο που γεννήθηκε η πολιτική και η σκέψη, ζούμε, εδώ και δεκαετίες, τον εξευτελισμό της πολιτικής και την αποσάθρωση της σκέψης. Η οξεία οικονομική κρίση από το 2010 και μετά οδήγησε στον περαιτέρω εκφυλισμό του ήδη χαμηλής ποιότητας πολιτικού διαλόγου. Δεν είναι μόνον η είσοδος της νεοναζιστικής αλητείας στο Κοινοβούλιο, αλλά και η αχαλίνωτη άνοδος της φαιδρότητας, της ασυναρτησίας και του καιροσκοπισμού στις τάξεις των πολιτικών εκπροσώπων µας. Δεν είναι πρωτόγνωρα φαινόμενα, όπως λένε μερικοί από άγνοια, προχειρότητα ή ιδιοτέλεια. 

Είναι όμως πιο έντονα και, οπωσδήποτε, αναντίστοιχα µε το μέγεθος των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε. 

Χωρίς λογικό ειρμό 

Η φαιδρότητα συμβαδίζει µε την ασυναρτησία – την έλλειψη λογικού ειρμού στη σκέψη και την απουσία συνοχής στις πράξεις ενός ανθρώπου. Άλλα λένε, άλλα εννοούν, άλλα κάνουν. 

Ο σοβαρός μεριμνά, συνήθως, για τη λογική του συγκρότηση· ο φαιδρός, είτε από έλλειψη αυτεπίγνωσης, είτε από αυταρέσκεια, αδιαφορεί. 

Η ελληνική πολιτική απέκτησε κβαντικές ιδιότητες: η πολιτική θέση ενός βουλευτή είναι απροσδιόριστη· συγκεκριμενοποιείται µόνο όταν τίθεται υπό παρατήρηση! Ο κοινοβουλευτικός εκφυλισμός ολοκληρώνεται µε τον καιροσκοπισμό – κάνω ό,τι µε συμφέρει, ανάλογα µε τις ευκαιρίες που µου παρουσιάζονται.  

Τα παραδείγματα μετεγγραφών είναι τόσο πολλά που είναι δύσκολο να τα θυμηθείς όλα η λίστα είναι εξαντλητική.  

Τι κοινό έχουν οι περισσότεροι; Προδίδοντας το άγραφο συμβόλαιο εμπιστοσύνης µε τους ψηφοφόρους τους, εγκαταλείπουν το συνδυασμό ή το κόμμα µε το οποίο

εκλέχθηκαν, το οποίο συνήθως είναι μικρό, µε περιορισμένες δυνατότητες εκλογικής επιτυχίας, για να ενταχθούν σε ένα μεγάλο, που τους παρέχει περισσότερες πιθανότητες πολιτικής σταδιοδρομίας. Οι καιροσκόποι ευδοκιμούν όσο υπάρχει πολιτική αγορά που τους παρέχει ευκαιρίες. 

Συγκάλυψη 

Βεβαίως, η απαξία που συνοδεύει τον καιροσκοπισμό πρέπει να συγκαλυφθεί, γι’ αυτό οι καιροσκόποι επενδύουν τις επιλογές τους µε διακηρύξεις πίστης σε ιδεώδη – «το καλό της πατρίδας», «μεταρρυθμίσεις» κ.λπ. Χωρίς την ιδεολογική συγκάλυψη, ο καιροσκόπος ξεγυμνώνεται: για να µη γίνουν ορατά τα κίνητρά του, επιδίδεται σε γλωσσικές κατασκευές που τα μεταμφιέζουν. Υπάρχουν και οι κενολόγοι, που δεν νιώθουν καν την ανάγκη εξηγήσουν την αποστασία τους. 

Φαιδρότητα, ασυναρτησία και καιροσκοπισμός συνήθως πάνε πακέτο. Η ιλαρότητα που σκορπά ο φαιδρός πολιτικός παράγεται από τη διάσταση της πραγματικής από την αναμενόμενη συμπεριφορά (κλασικό στοιχείο στις κωμωδίες) ή από την ασυναρτησία του. Στην κλασική βρετανική κωμωδία «Μάλιστα κ. Υπουργέ», ο υπουργός Χάκερ µας κάνει να γελάμε, εν μέρει γιατί, επιδιώκοντας το πολιτικό συμφέρον του, φάσκει και αντιφάσκει, χωρίς, συχνά, να το αντιλαμβάνεται!  

Η ασυναρτησία είναι προϋπόθεση του πολιτικού καιροσκοπισμού. Στο μέτρο που ο καιροσκόπος ενδιαφέρεται κυρίως για το συμφέρον του, δεν δεσμεύεται από τις απαιτήσεις του ορθού λόγου – δεν νοιάζεται να προσδώσει αφηγηματική συνοχή στη συμπεριφορά του. Σε µια ώριμη δημοκρατία, εξοστρακίζεται. Σε µια ανώριμη επιβραβεύεται. 

Η πολιτική, γράφει ο Καστοριάδης, είναι ο διαυγής (ανα)στοχασμός πάνω στους θεσμούς της κοινωνίας και τις επιλογές που καλούμαστε συλλογικά να κάνουμε.  Απαιτείται λογική σκέψη, αμοιβαία κατανόηση, δημόσια λογοδοσία, και έγνοια για το κοινό καλό. Η πολιτική µας ζωή δεν χαρακτηρίζεται από αυτά.