Ελλάδα, νέοι και ψυχική υγεία σε ένα κόσμο που αλλάζει

Του Βαγγέλη Παπαδάκη*

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός  Υγείας,  η Παγκόσμια Ομοσπονδία για την Ψυχική Υγεία (World Federation for Mental Health) αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα του ρόλου των νέων ανθρώπων, των ανθρώπων που αποτελούν το μέλλον της ανθρωπότητας, το μέλλον του κόσμου μας, αλλά και τις προκλήσεις, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και τις ιδιαίτερες ανάγκες ψυχικής υγείας τους σε αυτή την σύγχρονη εποχή, σε αυτόν το σύγχρονο κόσμο που ζούμε, έθεσαν ως θέμα του φετινού εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας (2018 WMHDAY), τους “νέους  ανθρώπους και  την ψυχική τους υγεία σε έναν κόσμο που αλλάζει” (Young People and Mental Health in a Changing World), ξεκινώντας μια μεγάλη συζήτηση γύρω από τα προβλήματα και τις λύσεις  που χρειάζεται να δοθούν ώστε να μεγαλώσουν οι νέοι μας, σε ένα κόσμο που αλλάζει, «υγιείς, ευτυχείς και ανθεκτικοί».

Ο φετινός εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας (2018 WMHDAY) έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι και οι νέοι ενήλικες σήμερα, αναδεικνύοντας τις προκλήσεις, τις δυσκολίες και ιδιαιτερότητες του σύγχρονου κόσμου μέσα στον οποίο οι νέοι μας ζουν. Ένα κόσμο ο οποίος συνεχώς μεταβάλλεται, αλληλεπιδρά και επηρεάζει την ψυχική υγεία των νέων.

Το έγγραφο της εκστρατείας της 2018 WMHDAY σηματοδοτεί την αρχή ενός αγώνα σε παγκόσμιο επίπεδο για «υγιείς, ευτυχείς και ανθεκτικούς» νέους, ξεκινώντας εύστοχα με την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης, την παραδοχή ύπαρξης των προβλημάτων, και πρωτίστως της αλήθειας που δίνεται μέσα από το έγγραφο και δεν είναι άλλη από αυτή της διαπίστωσης ότι:

 «μεγαλώνοντας ένας νέος στον κόσμο μας, συνεχώς μάχεται, γνωρίζει την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γνωρίζει τις επιπτώσεις  των πολέμων, της βίας στο σπίτι, στο σχολείο, στις επιχειρήσεις»

 «οι νέοι άνθρωποι δαπανούν σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου της ημέρας τους στο διαδίκτυο, βιώνουν εγκλήματα στον κυβερνοχώρο, βιώνουν τον εκφοβισμό στον κυβερνοχώρο και παίζουν βίαια βιντεοπαιχνίδια»

«πολλοί από τους νέους αισθάνονται μόνοι τους, αρκετοί νέοι βιώνουν το στιγματισμό της διαφορετικής τους επιλογής όπως της  σεξουαλικής (LGBTQ young)»

Ως αποτέλεσμα «Οι αριθμοί αυτοκτονίας και οι καταχρήσεις ουσιών αυξάνονται σταθερά» αναδεικνύοντας σθεναρά ότι «Οι νέοι ενήλικες ζουν στην εποχή που μπορούν να εμφανίσουν σοβαρές ψυχικές ασθένειες και όμως γνωρίζουν ελάχιστα για την ψυχική ασθένεια και ευεξία».

Οι παραπάνω κίνδυνοι και επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των νέων παρουσιάζονται οξυμένοι στην χώρα μας, την Ελλάδα, κυρίως λόγω της βαθιάς και χρονικά παρατεταμένης οικονομικής κρίσης που βιώνει η χώρα αλλά και της έλλειψης επαρκών και προς την ορθή κατεύθυνση πολιτικών υποστήριξης και προστασίας της νέας γενιάς σε όλους τους τομείς (απασχόληση, εκπαίδευση κ.λπ.) και ιδιαίτερα της προστασίας της ψυχικής τους υγείας.

Η εικόνα των συνθηκών διαβίωσης των νέων στην χωρά είναι δύσκολη και περιλαμβάνει:

• ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, μέρος του οποίου είναι νέοι, να βρίσκεται στο κατώφλι της φτώχειας (46,3% το 2017, ΕΛΣΤΑΤ),
• ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού να κινδυνεύει από τη φτώχεια ( 34,8% , ΕΛΣΤΑΤ  2017 ), ποσοστό το οποίο είναι από τα χειρότερα στην ευρωζώνη,
• και ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού, τα παιδιά 1-17 ετών (το 38,3%, ΕΛΣΤΑΤ 2017) και οι νέοι και ενήλικες από 18-65 ετών (36,6% , ΕΛΣΤΑΤ 2017) να ζουν όχι μόνο κάτω από το όριο της φτώχειας αλλά και με υλικές στερήσεις.

Η ανεργία, μια άλλη μεγάλη μάστιγα, για τους νέους 15-29 ετών έφτασε το 35,6% το 2017 (ΕΛΣΤΑΤ) δυσκολεύοντας τους τελευταίους, μεταξύ άλλων, στην απόκτηση της επιθυμητής εργασιακής ταυτότητας, πράγμα που δυσκολεύει την υγιή μετάβασή τους από την εφηβεία στην ενηλικίωση , γεγονός που ελαττώνει την αίσθηση της προσωπικής τους αξίας με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ψυχική τους υγεία. Στην κατεύθυνση αυτή «ο ξενιτεμός», των νέων κυρίως των επιστημόνων, των  σύγχρονων οικονομικών μεταναστών, αποτελεί άλλο ένα πλήγμα. Οι νέοι που επιλέγουν να παραμείνουν στην χώρα, κυρίως υποαπασχολούνται και αναγκάζονται να εργάζονται σε συνθήκες σκληρής εργασιακής εκμετάλλευσης. Ακόμα και το ίδιο το κράτος τους συμπεριφέρεται άδικα και άνισα εργασιακά θεσπίζοντας νόμους που όχι μόνο δεν τους προστατεύουν αλλά τους διακρίνουν έναντι των άλλων εργαζομένων.

Την εικόνα συνθέτουν και άλλες κοινωνικό οικονομικές αλλαγές, οι οποίες διευρύνουν την κοινωνική και οικονομική ανισότητα, με τον σχετικό συντελεστής GINI να φτάνει το 33.4 (2017, ΕΛΣΤΑΤ), τον κοινωνικό αποκλεισμό, την έλλειψη ελπίδας και μεταξύ άλλων την αβεβαιότητα για το μέλλον. Όλα τα παραπάνω συνιστούν προβλήματα και συνθήκες που προκαλούν με την σειρά τους αύξηση της συχνότητας εμφάνισης άγχους, κατάθλιψης, διαταραχών συμπεριφοράς αλλά και άλλων ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων στους νέους. Γίνονται δε κατανοητά το είδος, το μέγεθος, η πολυπαραγοντική αιτιολογία και η ανάγκη άμεσης λύσης των προβλημάτων, με ορθές πολιτικές για τους νέους, διατομεακής πάντα σύγκλισης και συνεργασίας, με βάση τις ανάγκες και τις κατευθυντήριες οδηγίες των Παγκόσμιων Οργανισμών για την υγεία, δεδομένης της σχέσης της υγείας με την κοινωνία, την οικονομία αλλά και άλλους τομείς.

Σήμερα στην Ευρώπη, οι στόχοι των πολιτικών υγείας εστιάζουν στο τρίπτυχο: εκσυγχρονισμός, χαμηλό κόστος, ποιότητα,  που στην πράξη  δεν φτάνει. Η Ελλάδα προσπαθεί  στην κατεύθυνση αυτή με πολύ αργούς ρυθμούς και χωρίς μέχρι τώρα αποτέλεσμα αυτό να το ακολουθήσει. Η πολιτική όμως υγείας μιας χώρας, κατ επέκταση η πολίτικη για την ψυχική υγεία των νέων, των ανθρώπων που αποτελούν το μέλλον της ανθρωπότητας, στην πράξη πρέπει να εστιάζει όχι μόνο στη γενικότερη βελτίωση της κατάστασης της υγείας τους υπό την στενή έννοια , αλλά και στη μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας και της ευρύτερης αποδοτικής χρήσης των πόρων, δεδομένης της συσχέτισης με την υγεία,  αίροντας τους παράγοντες που δυσμενώς την επηρεάζουν και ενισχύοντας τους παράγοντες που τη θωρακίζουν, ιδιαίτερα  σε περιόδους κρίσης.

*Ο κ Β. Παπαδάκης, είναι Νοσηλευτής και Οικονομολόγος, ειδικευμένος στην δημόσια υγεία και στην διοίκηση υπηρεσιών υγείας, Προϊστάμενος τμήματος στο ΒΓΝΗ, Αντιπρόεδρος του ΔΣ της Ένωσης Νοσηλευτών Ελλάδος περιφέρειας Κρήτη και εκπρόσωπος στην κεντρική ΕΝΕ, Ε. Συνεργάτης. του Τμήματος Νοσηλευτικής του ΤΕΙ Κρήτης, Επιστημ. Συνεργάτης του ΚοιΣΠΕ ΜΙΤΟΣ,  μέλος του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος- ΤΑΚ  και Υπεύθυνος του Τομέα Υγείας της ΝΟΔΕ Ηρακλείου