Αρχή πάντων ύδωρ* «Δημόσιο Αγαθό ή Εμπόρευμα…»;

Του Μανόλη Κομπολάκη

 Η ιστορία του νερού στον πλανήτη μας, αρχίζει με την ιστορία του ανθρώπου. 

Ο πρωτόγονος άνθρωπος ζει κοντά σε υγροτόπους. Στους αρχαίους πολιτισμούς κυρίαρχο στοιχείο ήταν το νερό, με πλήθος αναφορών, παρατηρήσεων και απόψεων για την προέλευση, την επάρκεια και την προστασία του από τις δραστηριότητες του  ανθρώπου. Στην Ελλάδα τα πρώτα έργα ύδρευσης και άρδευσης έγιναν στη Κρήτη στους Μινωικούς χρόνους και τα πρώτα υδραγωγεία στα Μέγαρα από τον Ευπαλίνο το 625 π.χ. και στην Αθήνα αργότερα από τον Ανδριανό. Οι Φρουροί των Κρουνών, επέβλεπαν τις ποσότητες του νερού, που χρησιμοποιούσαν οι Αθηναίοι.

Η χώρα μας και η ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου, εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια, αντιμετωπίζουν προβλήματα επάρκειας των υδατικών πόρων. Από το 1990 η ανησυχία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας είναι έντονη για τα προβλήματα των υδάτων όλων των χρήσεων λόγω της αυξανόμενης ζήτησης και της ρύπανσης του νερού. 

Διαδοχικές κοινοτικές αποφάσεις, κατέληξαν τελικά στην ψήφιση της Οδηγίας 60/2000 η οποία μεταξύ άλλων νεοτερισμών, ορίζει το νερό ως δημόσιο αγαθό και τη συμμετοχή του κοινού στη διαχείριση του. Με το Ν.3199/2003 και το Π.Δ. 51/2007 η Ελληνική Πολιτεία, προσάρμοσε τη νομοθεσία μας στην Οδηγία πλαίσιο 60/2000 της Κοινότητας με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης των στόχων της από τη χώρα μας το 2015. Στα άμεσα θέματα που έπρεπε να αντιμετωπιστούν, ήταν πρωτίστως η μελέτη και εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου ορθολογικού συστήματος διαχείρισης των υδατικών πόρων. Ένα θέμα, το οποίο σε καθημερινή βάση επηρεάζει αποφασιστικά τον τρόπο της κοινωνικής μας ζωής με το σκέλος της ύδρευσης-αποχέτευσης και την αύξηση της γεωργικής παραγωγής με σκέλος της άρδευσης.                                                                                                                                                                                                                                                                                         Άξιο προσοχής και ενδιαφέροντος είναι το γεγονός ότι 2.200 χρόνια πριν οι κάτοικοι της περιοχής Λύκτου του Δήμου Μινώα Πεδιάδας κατασκεύαζαν έργα διαχείρισης και μεταφοράς νερού από την περιοχή Κράσι στη Λύκτο, όπως μαρτυρεί τμήμα του έργου στο χώρο του οικισμού Τοίχος και μικρό τμήμα τοξωτής καμάρας βόρεια του οικισμού Αγνώ για το πέρασμα του προς  μεταφορά νερού από τη μία όχθη του ρέματος στην άλλη. Σήμερα, στην ψηφιακή εποχή, αδυνατούμε, παρά τη  διάθεση μέσων, να επιλύσουμε τα προβλήματα διαχείρισης και χρήσεων του νερού. 

Η απάντηση για την επιτυχία των κατοίκων της Λύκτου προκύπτει αβίαστα από το γεγονός ότι εκείνοι δεν είχαν συνδυάσει τις πρακτικές διαχείρισης του νερού με τις πολιτικές και τις μεθοδεύσεις, που σήμερα επινοούν και επιβάλλουν όσοι θεωρούν το νερό εμπόρευμα, κερδοσκοπικό έσοδο και ψηφοθηρικό μέσο και όχι δημόσιο αγαθό και «Αρχή**», που ο φιλόσοφος Θαλής έχει συλλάβει το νερό από τον 5ο π.χ. αιώνα.  

         Ο προσδιορισμός του νερού ως δημόσιο αγαθό ή ως εμπόρευμα αναμφισβήτητα είναι θεμελιώδους σημασίας, διότι υπαγορεύει ευθέως τη δυνατότητα της δημόσιας ή της ιδιωτικής διαχείρισής του. Η αντιπαράθεση για την ιδιωτική ή δημόσια διαχείριση του νερού διεξάγεται πολλές δεκαετίες και σε όλο τον κόσμο. Την αντιπαράθεση αυτή ζήσαμε τις τελευταίες μέρες στο κοινοβούλιο με τη συζήτηση του νομοσχεδίου της υπαγωγής του νερού στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) και τους βουλευτές της συμπολίτευσης να προσπαθούν με πεντάλεπτες πανομοιότητες κλισέ αγορεύσεις, να υποστηρίζουν κάτι, που αρκετοί δεν πίστευαν και τους βουλευτές της αξιωματικής  αντιπολίτευσης, να υπερασπίζονται αυτό, που όφειλαν να  κάνουν και δεν έκαναν στην κυβερνητική τους θητεία.

        Τα Ηνωμένα Έθνη με την υπ’αριθ. A/HRC/15/L.14 τ/2010 ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και το υπ’αριθ 64/292 /2010 ψήφισμα, της Γενικής Συνέλευσης, δηλώνουν κατηγορηματικά ότι η πρόσβαση σε καθαρό και υγιεινό νερό είναι ανθρώπινο δικαίωμα και κατά συνέπεια αναγνωρίζουν το νερό ως δημόσιο αγαθό, το οποίο συνδέεται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, που δεν μπορούν να πωληθούν ούτε να παραχωρηθούν. 

        Στην Ελλάδα του επιτελικού κράτους, η κυβέρνηση με εμμονική βιασύνη και συνοπτικές διαδικασίες, προώθησε και ψήφισε στην εκπνοή της κυβερνητικής της θητείας, ένα νομοθέτημα 263 άρθρων, το οποίο κατά κοινή πεποίθηση υποκρύπτει συγκεκριμένη σκοπιμότητα. Σκοπιμότητα που δεν είναι άλλη από τη δημιουργία «αγοράς ύδατος», που αποτελεί την εκ των ων ουκ άνευ (sine qua non) προϋπόθεση προκειμένου να εποπτεύεται από Ρυθμιστική αρχή το νερό και οι χρήσεις του και να ξεπεραστεί η αντισυνταγματικότητα του νομοθετήματος. 

        Σύμφωνα με το Σύνταγμα στην υδροδότηση της χώρας δεν νοείται αγορά ύδατος ούτε δραστηριοποίηση κερδοσκοπικών επιχειρήσεων του νερού, ώστε να απαιτείται η ρύθμισή τους από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας την οποία διευρύνει η κυβέρνηση και μετονομάζει σε Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας & Υδάτων (ΡΑΑΕΥ). Στη διευρυμένη αυτή Ρυθμιστική Αρχή εντάσσονται η εποπτεία και ο έλεγχος  των υπηρεσιών του νερού ύδρευση-άρδευση-αποχέτευση. Ένταξη, η οποία παραβιάζει κατάφωρα Συνταγματικές τις διατάξεις, απαξιώνει ακυρωτικές αποφάσεις του ΣτΕ,  παραβλέπει τις επισημάνσεις της επιστημονικής επιτροπής της Βουλής και προκαλεί την κοινή λογική, που ορίζει ότι μία ρυθμιστική αρχή συστήνεται εξ ορισμού για να εποπτεύσει και να ρυθμίσει μία ελεύθερη αγορά, που λειτουργεί υπό συνθήκες ανταγωνισμού. Ποια ακριβώς ελεύθερη αγορά πρόκειται να ρυθμίσει η διευρυμένη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων, όταν το σύνολο σχεδόν των διεθνών οργανισμών, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Σύνταγμα και αποφάσεις του ΣτΕ  αναγνωρίζουν το νερό ως δημόσιο αγαθό, που τελεί σε καθεστώς μονοπωλίου, υπό την εποπτεία και έλεγχο των κρατικών φορέων και της αυτοδιοίκησης…  ;   

        Ασφαλώς και δεν πείθουν κανένα οι κυβερνητικές αναφορές ότι δεν πρόκειται να ιδιωτικοποίηση του νερού.  Η υπαγωγή του νερού στη ΡΑΕ, αποτελεί σημαντικό βήμα για την ολοκλήρωση της ιδιωτικοποίησης του νερού και συμπληρώνει τον νόμο 4964/22 που επανάφερε τους δύο βασικούς φορείς ύδρευσης της χώρας ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ, στο Υπερταμείο. Επαναφορά, η οποία κρίθηκε αντισυνταγματική από το ΣτΕ το οποίο και εντέλλεται την επιστροφή των μετοχών τους από το Υπερταμείο στο Δημόσιο φορέα. Εντολή η οποία δεν εκτελέστηκε και αλαζονικά απαξιώθηκε από την κυβέρνηση προκαλώντας κάθε καλόπιστο πολίτη να ρωτήσει: Γιατί η Δικαιοσύνη (Ανεξάρτητη Δικαστική εξουσία), δεν απαιτεί την εκτέλεση ή δεν καταγγέλλει την μη εκτέλεση των αποφάσεων της, που κρίνουν αντισυνταγματικές πράξεις και ενέργειες της Εκτελεστικής εξουσίας (Κυβέρνηση), ώστε να αναδεικνύεται στην πράξη ο σεβασμός των Συνταγματικών διατάξεων και η αποτελεσματικότητα των δικαστικών αποφάσεων…; Αποστομωτική απάντηση έδωσε διακεκριμένος νομικός, βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας και τ. αναπληρωτής Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων σε τηλεοπτική εκπομπή της Attica TV στις 9/3/ 2023. Απευθυνόμενος σε δημοσιογράφο ο οποίος ρώτησε για την ανεξαρτησία της Ελληνικής δικαιοσύνης, ανέφερε γελώντας και με πρωτόγνωρη σκωπτική διάθεση, αυτολεξεί: «Εσείς δηλαδή πιστεύετε ότι η δικαιοσύνη στην Ελλάδα είναι ανεξάρτητη…;», επικαλούμενος στη συνέχεια το διορισμό της ηγεσίας της δικαιοσύνης από το Υπουργικό συμβούλιο, που αναπόφευκτα σχετίζεται με εξαρτήσεις τις οποίες άλλωστε βιώνουμε.   

        Το νερό αποτελεί προϋπόθεση της ζωής. Είναι «αρχή πάντων» όπως το θεώρησε ο φιλόσοφος Θαλής, όχι όμως και αποκλειστικά δικό μας. Ανήκει σε όλες τις γενεές, γι’ αυτό χρειάζεται σύνεση και ορθολογισμός στη χρήση και στη διαχείριση του ως δημόσιο αγαθό που είναι, στα πλαίσια της διαγενεακής αλληλεγγύης και όχι φυσικά ως εμπόρευμα, που ρυθμίζουν οι νόμοι και οι κανόνες της αγοράς.   

* Ύδωρ, οξειδάνιο κατά τη  χημική ονοματολογία. Είναι η περισσότερο διαδεδομένη ανόργανη  χημική ένωση στην επιφάνεια της Γης, αφού καλύπτει το 70,9% του πλανήτη. Οι άνθρωποι και τα ζώα έχουν στο σώμα τους 55-78% νερό (κατά βάρος) ενώ φθάνει μέχρι το 90% στα κύτταρα.

** «Αρχή»: Όρος που ανήκει στο οπλοστάσιο της φιλοσοφίας και σημαίνει τη βαθύτερη φύση, την ουσία, το κυρίαρχο στοιχείο, την αυθεντική πραγματικότητα. Δεν είναι αυτό που προηγείται χρονικά ή αυτό ορίζει την αφετηρία, αλλά εκείνο που κυριαρχεί, αποκαλύπτει και καθορίζει. Όταν κάποιος διατείνεται ότι το νερό ή οποιαδήποτε άλλη οντότητα είναι «αρχή πάντων», εννοεί ότι η οντότητα αφορά διαχρονικά τους πάντες και τα πάντα. Είναι δηλαδή δημόσιο αγαθό, που αποκλειστικά υπαγορεύει τη δημόσια κοινωνική διαχείριση του και όχι είδος  για υπαγωγή στους νόμους και τους κανόνες της αγοράς.