“Τι είναι πολιτισμός;”

Του Κώστα Φασουλάκη

Τι είναι πολιτισμός; Μην είναι η ποίηση και η λογοτεχνία; Μην είναι η μουσική; Μην είναι το θέατρο και ο κινηματογράφος; Μην είναι τα εικαστικά; Μην είναι όλα αυτά, και μερικά ακόμη, μαζί;
Το ερώτημα αυτό με απασχόλησε από τα μικρά μου χρόνια.

Γύρω στο τέλος της εφηβείας μου θυμάμαι μια γνωστή μου κυρία να λέει πως πολιτισμός είναι ” η καλή συμπεριφορά“. Η άποψη της με ξένισε. Ως έφηβος δε δέχθηκα με τίποτα πως πολιτισμός μπορεί να είναι ο κοινωνικός καθωσπρεπισμός, με άλλα λόγια το “φαίνεσθαι”. Έτσι εξέλαβα την “καλή συμπεριφορά” της -στα μάτια μου- “συντηρητικής” κυρίας. Είναι συνηθισμένο στα χρόνια της αμφισβήτησης να βλέπουμε τα πράγματα στη λογική του άσπρου-μαύρο. Μόνο που ανάμεσα τους υπάρχουν άπειροι χρωματικοί συνδυασμοί, που αδυνατούμε ή δε θέλουμε να εντοπίσουμε.

Περνώντας τα χρόνια και αναζητώντας την απάντηση στο ερώτημα του τι είναι πραγματικά πολιτισμός, προσέτρεχα όλο και περισσότερο στα λόγια της κυρίας. Τελικά κατέληξα στο ότι “η καλή συμπεριφορά” δεν είναι ντε και καλά το “φαίνεσθαι” αλλά το “είναι”.

Καλή συμπεριφορά είναι προφανώς η εντιμότητα και η υπευθυνότητα στην κοινωνική και επαγγελματική μας ζωή. Είναι επίσης ο σεβασμός μας στους άλλους και κατ’ επέκταση στα δικαιώματά τους. Επομένως και η ανοχή στη διαφορετικότητα και η αντίθεση σε κάθε μορφή ρατσισμού. Είναι και η προσήλωση μας στους δημοκρατικούς θεσμούς του κράτους δικαίου και κατ’ επέκταση στη δημοκρατία και η απόρριψη του λαϊκισμού και του ολοκληρωτισμού. Καλή συμπεριφορά είναι επίσης η προστασία του περιβάλλοντος και ο σεβασμός στα ζώα.

Όλα αυτά προϋποθέτουν την ύπαρξη παιδείας και η παιδεία εκπορεύεται καταρχήν από το σπίτι μας και εν συνεχεία από το σχολείο, ιδιαίτερα το δημοτικό. Μόνο που για να μεταλαμπαδευτεί η “καλή συμπεριφορά” θα πρέπει γονείς και δάσκαλοι να είναι φορείς της, και δυστυχώς αυτό αρκετές φορές δε συμβαίνει.

Δεν έχω καταλήξει οριστικά αν η κυρία της εφηβείας μου αναφερόταν στο “φαίνεσθαι” ή στο “είναι”, έχω καταλήξει όμως στο συμπέρασμα πως η “καλή συμπεριφορά”, όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι είναι πολιτισμός με την ουσιαστική έννοια του όρου.

Όλα τα υπόλοιπα χωρίς αυτή την “καλή συμπεριφορά” δεν θα τα χαρακτήριζα πολιτισμό, αλλά ανούσιες απομιμήσεις.