Ο Τσίπρας ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα

του Γιώργου Πανταγιά*

Η πανδημία δεν αντιστρατεύεται μόνο την ανθρώπινη ύπαρξη. Θέτει και σε δοκιμασία τις κυρίαρχες μέχρι πρότινος πολιτικές αντιλήψεις. Αναμφίβολα, μας αναγκάζει να αναθεωρήσουμε τα παραδοσιακά πολιτικά υποδείγματα. Πρωτίστως, βέβαια, επιβάλλει να βάλουμε στην άκρη τις αχρείαστες αυταρέσκειες και μονομέρειες του παρελθόντος.

Πάντως η πολιτική, αν δεν ενέσκηπτε ο κορωνοϊός, θα έπρεπε να τον εφεύρει. Όχι για να θανατωθεί ή να μολυνθεί. Αλλά για να εξυγιανθεί. Να διατηρήσει την αξία και τη χρησιμότητά της. Και τούτο διότι οι ιοί που την προσβάλουν, με πρώτο τον λαϊκισμό, καταστρέφουν τα πιο ζωντανά της κύτταρα. Παρά τα αντισώματά της, δεν παύει να αντιμετωπίζει τις μολυσματικές επιπτώσεις του.

Οι λαϊκιστές ανά τον κόσμο αποδείχθηκαν επικίνδυνοι. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των Podemos στην Ισπανία που πήραν στον λαιμό τους την κυβέρνηση, αποτρέποντάς τη να λάβει εγκαίρως μέτρα, επικαλούμενοι τα δημοκρατικά δικαιώματα. Εκτός από τον αποκαλούμενο αριστερό λαϊκισμό, υπάρχει και ο δεξιός, με αυθεντικούς εκπροσώπους του τον Τραμπ και τον Όρμπαν. Ο μεν πρώτος γελοιοποιεί με τις πράξεις του την άλλοτε υπερδύναμη του κόσμου, καλώντας τους πολίτες να πιούν αντισηπτικά. Ο δε δεύτερος μετατρέπει την Ουγγαρία σε ανελεύθερο κράτος.

Αναμφισβήτητα συνιστά ενθαρρυντικό στοιχείο, ότι το μέλλον των λαϊκιστών προμηνύεται δυσοίωνο.  Το επιζήμιο έργο τους τούς καθιστά υπόλογους.  Ό,τι πολιτική σήμανση κι αν έχουν η ανθεκτικότητά τους εξασθενεί. Κυρίως πλήττεται ο πυρήνας των πολιτικών που πρεσβεύουν. Ο λόγος τους είναι σε δυσαρμονία με τις ανάγκες της περιόδου, στην οποία εισήλθε ολόκληρος ο πλανήτης. Η συρρίκνωση της εμβέλειάς τους θεωρείται αναμενόμενη.

Οι λαϊκιστές βρήκαν πρόσφορο έδαφος σε συνθήκες οικονομικής κρίσης. Το υπόδειγμα που υπηρετούσαν, με την ψευδοδιαίρεση «λαός και ελίτ», τούς επέτρεψε να αυτοεμφανιστούν ως εκφραστές των λαϊκών συμφερόντων. Στρέφοντας τα βέλη τους εναντίον των συστημικών κομμάτων, κατασκεύασαν εχθρούς. Αφυπνίζοντας τα άγρια ένστικτα μερίδας πολιτών, καλλιέργησαν τη μισαλλοδοξία. Επενδύοντας στον φθόνο με το διχαστικό «εμείς ή αυτοί», απέκτησαν πολιτικό κεφάλαιο.

Αντιθέτως, σήμερα η υγειονομική κρίση αποδομεί τον λαϊκισμό και κατ’ επέκταση αυτούς που τον ενσαρκώνουν. Του αφαιρεί την πρώτη ύλη, με την οποία επικράτησε. Το κυριότερο, του στερεί τη δυνατότητα να συνεχίσει το δημαγωγικό του έργο.  Η πλειονότητα των ανθρώπων, βιώνοντας κάτι πρωτόγνωρο, νιώθει έντονα την ανάγκη επιστροφής στη φυσιολογική ζωή.  Κατ’ αρχάς υπερισχύει το αίσθημα της προστασίας της υγείας και της ζωής. Ο φόβος πλέον δεν προκαλεί εντάσεις. Ούτε εστίες αντιπαραθέσεων. Στην τωρινή συγκυρία η σύνεση, η μετριοπάθεια, η καταλλαγή, αντικατέστησαν την εχθροπάθεια, την οξύτητα, τον φανατισμό, που δέσποζαν τα προηγούμενα χρόνια.

Στην Ελλάδα η πανδημία κλείνει οριστικά τον κύκλο της προγενέστερης περιόδου. Η βίαιη ωρίμανση της πολιτικής ζωής είναι γεγονός. Το αποκαλύπτει και η πρόσφατη έρευνα της ΔιαΝέοσις. Επιβεβαιώνει τη ριζική αλλαγή του πολιτικού περιβάλλοντος και της εν γένει ατμόσφαιρας. Οι δυνάμεις που εναρμονίζονται με τα δεδομένα της  εποχής πλεονεκτούν. Όποιες πολιτεύονται αγνοώντας τα, εύλογα βλέπουν την απήχησή τους να μένει στάσιμη ή να υποχωρεί.

Η υγειονομική κρίση καθιστά απαραίτητη την ανατοποθέτηση των πρωταγωνιστών της εγχώριας σκηνής. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης εισπράττει την έγκαιρη και αποτελεσματική διαχείριση των ζητημάτων που κλήθηκε να επιλύσει. Οι επιδόσεις του αξιολογούνται θετικά. Η αντιπαράθεσή του με τον λαϊκισμό τον βοήθησε να δημιουργήσει πολιτικό κεφάλαιο. Η πρωθυπουργική του οντότητα ενισχύθηκε. Ο λόγος και οι ενέργειές του βρίσκουν ανταπόκριση σε όσους αντιτάσσονται στη λαϊκίστικη ρητορική.

Ο Αλέξης Τσίπρας είναι φυσικό να δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στη νέα πολιτική πραγματικότητα. Το κυβερνητικό του παρελθόν αυτονόητα συγκρίνεται με αυτό του Κυριάκου Μητσοτάκη. Η αντιπολίτευση που ασκεί είναι άγονη και ανεπίκαιρη. Ο δρόμος που καλείται να ακολουθήσει μοιάζει ναρκοθετημένος. 

Δεν έχει να διαχειριστεί μόνο τα καίρια σημερινά προβλήματα, θεμελιώνοντας αξιόπιστο και φερέγγυο πολιτικό λόγο. Αλλά και όλους εκείνους που συγκροτούν το κόμμα του.  Το πέρασμά τους από την εξουσία δεν φαίνεται να τους ωρίμασε. Μπορεί να απόλαυσαν τα θέλγητρά της, δεν απεγκλωβίστηκαν όμως από τις ιδεοληψίες και τις εμμονές τους. Το χειρότερο, δεν απεξαρτήθηκαν από τον λαϊκισμό, με τον οποίο δείχνουν να είναι εμποτισμένοι. Η δυσανεξία τους στη νέα εποχή, προφανής. Οι αθλιότητες κεντρικών και μεσαίων στελεχών, όπως του υποψήφιου βουλευτή Αχαΐας, καταδεικνύουν ότι οι λαϊκιστές κατέχουν ζωτικό χώρο στον κομματικό βιότοπο.

Οι μνήμες και οι εμπειρίες του λαϊκισμού τον οποίο εξέθρεψε ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελούν το μεγαλύτερο εμπόδιο για τον μετασχηματισμό του. Η υγειονομική κρίση είναι μια μεγάλη ευκαιρία, αλλά και σημαντική πρόκληση για τον Αλέξη Τσίπρα. Με δεδομένη την κυριαρχία του στο κόμμα του, διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις να προσδώσει ουσιαστική υπόσταση στον διακηρυγμένο στόχο της πολιτικοϊδεολογικής του μετεξέλιξης. Το εγχείρημα είναι σύνθετο και απαιτητικό. Ωστόσο, η εδραίωσή του στον κεντροαριστερό χώρο, που άλλοτε κάλυπτε το ΠΑΣΟΚ, τον αναδεικνύει σε κυρίαρχο παίχτη.