Η «επιδημία» των ηλιόλουστων χωρών: Έλλειψη Βιταμίνης D και Νευρολογία

της Ιωάννας Αμερίδου

Από την καθημερινή εργασιακή τριβή σε πολύ μεγάλη συχνότητα παρατηρείται έλλειψη της βιταμίνης D στον εργαστηριακό έλεγχο ασθενών. Είναι τόσο συχνή που φαίνεται σχεδόν δεδομένη για τους περισσότερους του γενικού πληθυσμού.

Ο ρόλος της βιταμίνης D

Η βιταμίνη D ή βιταμίνη του ηλίου, ανακαλύφθηκε το 1890 από τον Σκωτσέζο γιατρό Theobald Palm o οποίος παρατήρησε ότι η ραχίτιδα κυρίως επηρέαζε παιδιά στις βιομηχανικές πόλεις της Ευρώπης ενώ αντιθέτως δεν επηρέαζε παιδιά στην Νοτιοανατολική Ασία και Ιαπωνία, στις πιο εκτεθειμένες δηλαδή στον ήλιο χώρες. Εντόπισε ότι η έλλειψη έκθεσης στον ήλιο ήταν ο αιτιολογικός παράγοντας και αυτό φάνηκε κατόπιν μετακίνησης παιδιών από περιοχές με έλλειψη ηλίου σε περιοχές περισσότερο ηλιόλουστες. Αυτά τα παιδιά σαφώς βελτίωσαν την υγεία των οστών τους.

Η βιταμίνη D θεωρείται ουσιαστικά βιταμίνη- ορμόνη. Είναι βιταμίνη μόνο σε ειδικές συνθήκες ανεπαρκούς έκθεσης στο ηλιακό φώς. Θεωρείται λοιπόν κυρίως ορμόνη και παίζει βασικό ρόλο στη ρύθμιση της ομοιόστασης του ασβεστίου και φωσφόρου. Boηθάει δηλαδή στην απορρόφηση του ασβεστίου οπότε αυτό καταλήγει στα οστά. Επομένως έλλειψη της συνδέεται με οστεοπόρωση.  Μπορεί να παίξει όμως πιθανώς κάποιο ρόλο αιτιολογικό ή σαν ρυθμιστικός παράγοντας σε ποικίλες νευρολογικές καταστάσεις όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, νοητική διαταραχή και άνοια, νόσο Πάρκινσον, εγκεφαλικά επεισόδια και κατάθλιψη που τα ακολουθεί. 

Γιατί υπάρχει έλλειψη της βιταμίνης D σε μία χώρα ηλιόλουστη;

Είναι παράδοξο, και όμως φαίνεται ότι οι μεσογειακοί λαοί παρουσιάζουν ανεπάρκεια της βιταμίνης D, σε αντίθεση με τους Βορειοευρωπαίους.

Στη Μεσόγειο, η σύνθεση της βιταμίνης D από τον ήλιο στο δέρμα φαίνεται να δυσχεραίνεται από το περισσότερο σκούρο δέρμα των ανθρώπων σε σχέση με τη Β. Ευρώπη. Υπάρχει ηλιοφάνεια αλλά λόγω της προστασίας για τον καρκίνο του δέρματος, υπάρχει μεγαλύτερη κάλυψη του σώματος με ρούχα καθώς και χρήση υψηλού αντιηλιακού δείκτη.

Επίσης δε γίνεται τόσο μεγάλη κατανάλωση λιπαρών τροφών που περιέχουν βιταμίνη D, παρά χρησιμοποιείται περισσότερο το ελαιόλαδο το οποίο δε δίνει τη βιταμίνη.

Ας δούμε λίγο περισσότερο τη συμβολή της βιταμίνης D σε νευρολογικές καταστάσεις, ποιές επηρεάζει και ποιές όχι τόσο ιδιαίτερα .

• Σκλήρυνση κατά πλάκας
• Νοητική διαταραχή και άνοια
• Νόσος Πάρκινσον
• Εγκεφαλικά επεισόδια
• Κατάθλιψη μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο

Υποστηρίζεται ότι υπάρχει ένας σημαντικός ρόλος της βιταμίνης στην παθοφυσιολογία της νόσου (Salzer et al 2014).               

• Η γεωγραφική κατανομή της ΣΚΠ:  Mεγαλύτερος επιπολασμός σε βορειοανατολικές περιοχές παρά σε νοτιοδυτικές, σχετίζεται με την έκθεση στον ήλιο.
• Εποχιακές διακυμάνσεις στο ρίσκο ΣΚΠ σύμφωνα με το μήνα γέννησης, με κορύφωση τον Απρίλιο και ελάττωση τον Οκτώβριο.
•  Η ελάττωση της ΣΚΠ σε δριμύτητα κατά την εγκυμοσύνη, όπου δηλαδή τα επίπεδα της βιταμίνης D είναι φυσιολογικά αυξημένα.
• Το αυξημένο ρίσκο της ΣΚΠ και η αυξημένη συχνότητα ώσεων και ο αυξημένος δείκτης με τον οποίο προχωράει η ΣΚΠ σε ασθενείς με την έλλειψη της βιταμίνης D.

Τα αποτελέσματα μίας μελέτης σε 858 Ιταλούς άνω των 65 ετών αποκάλυψε ότι επίπεδα βιταμίνης περίπου στα 10ng/ml συνδέθηκαν με αυξημένο ρίσκο εμφάνισης νοητικής διαταραχής σε σχέση με επίπεδα βιταμίνης γύρω στα 30ng/ml ή περισσότερο. Υπήρξαν και άλλες μελέτες που έδειξαν πτώση της οπτικής μνήμης σε σημαντική έλλειψη της βιταμίνης D ενώ από άλλες δεν προέκυψε ότι η έλλειψη αυτή συνδέεται με τη λεκτική μνήμη. Παρόλο που η έλλειψη D έχει συνδεθεί με ελαττωμένο όγκο ιπποκάμπου και πτωχές νευροψυχολογικές λειτουργίες, οι τυχαιοποιημένες μελέτες δεν έχουν τελικά δείξει κάποιο όφελος από τη χρήση συμπληρωμάτων βιταμίνης D στη βελτίωση των νοητικών λειτουργιών.

Παρόλο που η έλλειψη βιταμίνης D μπορεί να υπάρχει σε πρόωρη, άνευ θεραπείας νόσο Πάρκινσον όπου οι ασθενείς έχουν πολύ λίγους ή σχεδόν καθόλου κινητικούς περιορισμούς, τα επίπεδα της έχουν σχέση με το βαθμό λειτουργικής ανεξαρτησίας. Τα χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης οδηγούν σε χαμηλή οστική πυκνότητα άρα αυξημένο ρίσκο καταγμάτων στους ασθενείς αυτούς που παρουσιάζουν συχνά πτώσεις.

Ο ρόλος της βιταμίνης D παραμένει αβέβαιος για την πρωτοπαθή ή δευτεροπαθή προφύλαξη από τα εγκεφαλικά επεισόδια. Τα χαμηλά της επίπεδα σχετίζονται με αυξημένους δείκτες αρκετών παραγόντων ρίσκου όπως αρτηριακή υπέρταση, διαβήτη και δυσλιπιδαιμία.

Χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης D στις πρώτες 24 ώρες μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο συνδέονται με κατάθλιψη που ακολουθεί αυτό. Το κάπνισμα συνδέεται με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης και η συχνότητα της κατάθλιψης στους καπνιστές είναι σημαντικά μεγαλύτερη από ότι στους μη καπνιστές. Επομένως οι αυξημένοι δείκτες κατάθλιψης στους καπνιστές με οξύ ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να συνδέεται με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D που δημιουργούνται από το κάπνισμα.

Συμπερασματικά

Ο ρόλος της βιταμίνης φαίνεται αρκετά σημαντικός κυρίως για τη σκλήρυνση κατά πλάκας όσον αφορά στα νευρολογικά νοσήματα και λιγότερο καθοριστικός στις νοητικές διαταραχές και στη νόσο Πάρκινσον. Στην τελευταία παίζει κυρίως ρόλο στο θέμα της οστικής πυκνότητας λόγω των πιθανών καταγμάτων στα πλαίσια της νόσου.

‘Ελλειψη της βιταμίνης D στο γενικό πληθυσμό προσδιορίζεται με επίπεδα αυτής κάτω από 20ng/ml και ανεπάρκεια αυτής κάτω από 30ng/ml. Όταν ανευρίσκεται, χρήζει ιατρικών οδηγιών για την αποκατάσταση των επιπέδων σε τιμές τουλάχιστον άνω των 30ng/ml.

Η Ιωάννα Αμερίδου

ειναι Νευρολόγος, MD, PhD