Ευκαιρία για την Υιοθέτηση μιας Ολιστικής Στρατηγικής Πράσινης Μετάβασης στην Ελλάδα

Του Βασίλη Παπαζήση*
 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη δεσμεύσει 265 δισεκατομμύρια ευρώ από το σύνολο του Ταμείου Ανάκαμψης για την πράσινη μετάβαση με τη μορφή επιχορηγήσεων και δανείων που παρέχονται σε χώρες της ΕΕ. Στην Ελλάδα έχουν δεσμευτεί €6.2 δις. για την πράσινη ανάπτυξη τα οποία στηρίζουν τη μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό μοντέλο, στην ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος και στην χωροταξική μεταρρύθμιση σύμφωνα με το σχέδιο που κατέθεσε η χώρα μας και το οποίο αξιολογήθηκε ιδιαίτερα θετικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εάν σε αυτά προσθέσουμε και τα €5 δις. του στόχου πολιτικής 2 από το ΕΣΠΑ 2021-2027 οι συνολικοί διαθέσιμοι πόροι για το Περιβάλλον ανέρχονται σε €11,2 δις.   

Όλα θα κριθούν πλέον στην οργανωμένη και συλλογική προσπάθεια εφαρμογής από το δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Είναι κρίσιμο να εξετάσουμε την περιφερειακή διάσταση του σχεδίου και να στηρίξουμε ισόρροπα την πράσινη μετάβαση με βάση τις ιδιαιτερότητες της κάθε χωρικής ενότητας και τις πιέσεις που αναμένεται να δεχθεί από την κλιματική αλλαγή. Παράλληλα, απόλυτη προτεραιότητα αποτελεί η έγκαιρη ωρίμανση των έργων και των επενδύσεων με την επιλογή κάθε φορά του πλέον αποτελεσματικού τρόπου εκπόνησης των μελετών και ανάθεσης των έργων.    

Για την βιώσιμη αξιοποίηση των πόρων στο πλαίσιο της διαμορφωμένης στρατηγικής επιβάλλεται μια ιδιαίτερη εστίαση σε τρία αναπτυξιακά πεδία. 

 Η κυκλική οικονομία είναι το κλειδί για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής

Πρώτον, η μετάβαση στην κυκλική οικονομία συμβάλλει στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των παραγωγικών δραστηριοτήτων μέσω της υψηλότερης απόδοσης των υλικών, της κοινής χρήσης προϊόντων και της μεγαλύτερης διάρκειας ζωής τους, καθώς και της διευρυμένης ανακύκλωσης. Εκτιμάται ότι η παραγωγή ανακυκλωμένου ατσαλιού, αλουμινίου και πλαστικού μειώνει την εκπομπή CO2 κατά 5 έως 20 φορές σε σχέση με την εξαρχής παραγωγή τους². Ως εκ τούτου απαιτείται η επιτάχυνση της στροφής στην κυκλικότητα με την αναπροσαρμογή κρίσιμων διαδικασιών διαχείρισης των αποβλήτων και την ανάληψη ολοκληρωμένων επενδύσεων σε υπερπεριφερειακό επίπεδο. 

Η αναδιοργάνωση της συλλογής με την διαλογή στην πηγή του οργανικού σε όλη την χώρα με την υιοθέτηση των πλέον αποτελεσματικών λύσεων θα αναβαθμίσει την ποιότητα των ανακυκλώσιμων και παράλληλα θα ενισχύσει την τάση πλήρους αξιοποίησης των αποβλήτων. Είναι καιρός να πραγματοποιήσουμε μια μεγάλη τομή  με την επάνοδο του κάδου εντός της κάθε οικίας και την απευθείας συλλογή των αποβλήτων από τα νοικοκυριά. Επίσης, η προώθηση της βιώσιμης γεωργίας με την ενίσχυση από το Ταμείο Ανάκαμψης συμβάλλει στην αποτελεσματική χρήση των φυσικών πόρων και την προστασία του περιβάλλοντος. Τέλος, η χωρική οργάνωση των βασικών δραστηριοτήτων επεξεργασίας ανακύκλωσης και ανάκτησης των αποβλήτων σε περιορισμένο αριθμό υπερπεριφερειακών Πάρκων Κυκλικής Οικονομίας οδηγεί στην εξοικονόμηση επενδυτικών πόρων κινητοποιεί ευρύτατες παραγωγικές δυνάμεις ενώ στηρίζει την ανάπτυξη επιχειρηματικών συνεργασιών που αξιοποιούν τις οικονομίες κλίμακας που δημιουργούνται.   

Η βιωσιμότητα και η ανθεκτικότητα των περιβαλλοντικών υποδομών στηρίζουν την πράσινη μετάβαση

Δεύτερον, η πράσινη μετάβαση απαιτεί μια ευρείας κλίμακας αναθεώρηση του ρόλου που διαδραματίζουν οι υποδομές στις οικονομίες. Διανύουμε μια περίοδο ταχέων τεχνολογικών αλλαγών η οποία θα διαρκέσει περίπου μια δεκαπενταετία και αναπόφευκτα θα επηρεαστεί η βιωσιμότητα του συνόλου των υφιστάμενων υποδομών. Ορισμένες θα καταστούν σύντομα ξεπερασμένες και θα πρέπει να αποσυρθούν με πλήρη αποκατάσταση του τοπίου και ανακύκλωση των υλικών από τα οποία κατασκευάστηκαν. Άλλες, ειδικά οι παράκτιες, θα προσαρμοστούν ώστε να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι περισσότερες Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) έχουν φθάσει στα όρια του κύκλου ζωής τους, τα φράγματα και οι άλλες υποδομές νερού φθίνουν. Τα νοσοκομεία μας εμφανίζουν εικόνα εγκατάλειψης και συνεχίζουν να είναι ενεργοβόρα. Ο κίνδυνος της απαρχαίωσης των παγίων στοιχείων ελλοχεύει πλέον σε πολλούς κλάδους παραγωγικής δραστηριότητας. 

Συνολικότερα, απαιτείται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για να αντιμετωπιστεί η πρόκληση της σταδιακής αχρήστευσης η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των υποδομών περιβάλλοντος και η αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του δυναμικού τους προς όφελος των τοπικών οικονομιών. Είναι αναγκαίο να  πραγματοποιηθεί μια αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης ανά περιφέρεια από την οποία θα προκύψουν οι ανάγκες προσαρμογής και εν τέλει θα διαμορφωθούν προγράμματα διαρκούς συντήρησης και αναβάθμισης των παγίων σε περιφερειακό επίπεδο. Ήρθε η ώρα να εκσυγχρονίσουμε τις ΕΕΛ, τα φράγματα και τα νοσοκομεία μας με παράλληλη ενεργειακή αναβάθμιση τους. Η εφαρμογή αυτών των προγραμμάτων θα προκαλέσει σημαντική αύξηση της παραγωγικότητας των παγίων στοιχείων και υψηλότερη ανταγωνιστικότητα της οικονομίας ενώ θα διευρύνει την απασχόληση εξειδικευμένου προσωπικού.   

Το εγχώριο παραγωγικό δυναμικό ενισχύεται και διασφαλίζει την ποιοτική ανάπτυξη της χώρας

Τρίτον, η ανάπτυξη του ενδογενούς παραγωγικού δυναμικού και η εστιασμένη ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας στο τομέα του περιβάλλοντος αναμένεται να ενισχύσουν τη δυναμική της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας. Η υλοποίηση των έργων και παρεμβάσεων του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ θα έχει εξαιρετικά σημαντικές επιπτώσεις σε μακροπρόθεσμη βάση εάν συνοδευτεί με μια παράλληλη ενίσχυση της βιομηχανικής τεχνολογικής βάσης της οικονομίας και ειδικά των κλάδων που συνδέονται με την διαχείριση του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στο παρελθόν η λεγόμενη πράσινη ανάπτυξη στηρίχθηκε σχεδόν αποκλειστικά στην εισαγωγή εξοπλισμού τεχνολογίας και τεχνογνωσίας από το εξωτερικό. Η Ελλάδα παρείχε κίνητρα και επενδυτικές επιδοτήσεις και οι βιομηχανίες άλλων χωρών επωφελούντο από την αυξανόμενη ζήτηση για τις απαιτούμενες τεχνολογίες. 

Σήμερα, διαμορφώνονται οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να δημιουργηθεί μια ισχυρή εγχώρια βιομηχανική και κατασκευαστική δραστηριότητα με προοπτικές αυξημένης εξωστρέφειας. Τα δάνεια από το Ταμείο Ανάκαμψης είναι σκόπιμο να ενισχύσουν βιώσιμες επενδύσεις με προστιθέμενη παραγωγική αξία για την οικονομία ενώ νέα εστιασμένα κίνητρα να στηρίξουν τη συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων στην κατεύθυνση δημιουργίας οικονομιών κλίμακας. 

Στην εποχή μας επιχειρηματικότητα χωρίς καινοτομία δεν έχει μέλλον. Η χώρα μας κατέχει τη 19^η θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην Οικοκαινοτομία ενώ είναι 8^η στις επιστημονικές δημοσιεύσεις για το περιβάλλον³. Είναι προφανές ότι δεν έχουν διαμορφωθεί οι προϋποθέσεις για την αποτελεσματική αξιοποίηση της παραγόμενης επιστημονικής γνώσης. Η διεθνής εμπειρία για την ανάπτυξη και επιχειρηματική αξιοποίηση των καινοτομιών αναδεικνύει τη σημασία της καλύτερης εστίασης των προσπαθειών και της συγκέντρωσης πόρων σε περιορισμένο αριθμό αξιόλογων προτάσεων. 

Ας κάνουμε ένα νέο ξεκίνημα. Οι επιχειρήσεις με αυξημένη υπευθυνότητα συμπαρατάσσονται στον αγώνα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την αναβάθμιση του περιβάλλοντος. Η πράσινη μετάβαση αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για την επίτευξη της ποιοτικής ανάπτυξης στην Ελλάδα.    

* Ο κ. Βασίλης Παπαζήσης είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της THALIS S.A.

¹ Το άρθρο δημοσιεύθηκε σε άλλη μορφή στην Καθημερινή της Κυριακής, 4 Απριλίου 2021

² Material Economics (2018), The Circular Economy: A Powerful Force for Climate Mitigation

³  The Eco-Innovation Scoreboard and the Eco-Innovation Index | Eco-innovation Action Plan (europa.eu)