Του Σπύρου Δανέλλη
Η Ελλάδα αναμφισβήτητα είναι ένα από τα πιο ομοιογενή Έθνη – Κράτη της Ευρώπης, πόσο μάλλον των Βαλκανίων. Κι όμως, αυτό ποτέ δεν μας βοήθησε να αποχτήσουμε μια στέρεη εθνική αυτοπεποίθηση. Φοβικά και στενόμυαλα πάντα προσδενόμασταν σε εθνικιστικά στερεότυπα, τα οποία μας οδηγούσαν σε εσωστρεφείς εθνικές επιλογές, που ενίοτε υπήρξαν καταστροφικές. Τις τελευταίες ημέρες ένα, ετεροχρονισμένο και «πειραγμένο» όπως αποδέχθηκε η ίδια η συντάκτης του, δημοσίευμα του BBC πυροδότησε ξανά το εθνικό υπαρξιακό μας άγχος.
Το δημοσίευμα μας θύμισε κάτι που πασχίζαμε να ξεχάσουμε: πως στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κυρίως, ζούσαν πάντοτε συμπολίτες μας, οι οποίοι είναι δίγλωσσοι. Πολίτες που μιλούσαν ελληνικά και σλαβο-μακεδόνικα, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα πως οι περισσότεροι από αυτούς δεν διαθέτουν ελληνική συνείδηση. Οι πολίτες αυτοί ονομάστηκαν «ντόπιοι», από τους πρόσφυγες που μετεγκαταστάθηκαν στα εδάφη της Μακεδονίας, όταν εκδιώχθηκαν από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία και τη Θράκη, και που με την ανταλλαγή των πληθυσμών αποτελούν σήμερα τη μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων Μακεδόνων. Ωστόσο, ορισμένοι από τους «ντόπιους» ένιωθαν περισσότερο σλαβομακεδόνες. Ο εμφύλιος όμως «έσπρωξε» τους περισσότερους στην άλλη πλευρά των συνόρων.
Οι «ντόπιοι» πέραν του γλωσσικού τους ιδιώματος είχαν τα δικά τους τραγούδια, χορούς και μουσική. Τα χάλκινα πνευστά της Γουμένισσας για παράδειγμα είναι γνωστά σε όλους. Λίγο πολύ γνωστή είναι, όμως, και η κρατική καταπίεση και καταστολή που ασκήθηκε στους δίγλωσσους «ντόπιους» της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, επί σειρά ετών. Καταπιέστηκαν σφόδρα τόσο από την δικτατορία του Μεταξά, όσο και από το μετεμφυλιακό κράτος, αλλά και από την 7ετή Χούντα. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως η περίπτωσή τους αποτέλεσε ένα ιδιότυπο εθνικό «Κωσταλέξι». Μια αμήχανη στιγμή της ιστορίας μας, που ανεπιτυχώς προσπαθούμε να απωθήσουμε. Όπως όμως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, η «καταπιεσμένη» ιστορία αναπόφευκτα επανέρχεται ξανά και ξανά στην επιφάνεια με κάθε ευκαιρία, για να μας αναστατώσει.
Έχοντας κατά νου όλα τα παραπάνω, πρέπει να εξετάσουμε κατά πόσο ένα δημοσίευμα του BBC μπορεί να εγείρει σήμερα ζητήματα αλυτρωτισμού για τους «ντόπιους». Αν θυμηθούμε το αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών του 2009, όπου το «Ουράνιο Τόξο» έλαβε μόλις 4.530 ψήφους (0,09%), στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας, η απάντηση είναι πως σίγουρα όχι. Είναι άλλο πράγμα ο σεβασμός στο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού του κάθε πολίτη και άλλο πράγμα η επίσημη αναγνώριση ύπαρξης εθνοτικής μειονότητας σε ένα κράτος. Αλλά ακόμη κι αν υποθέσουμε πως αυτοί οι 4.500 διάσπαρτοι πολίτες εξακολουθούν να νιώθουν «αλύτρωτοι», η ίδια η Συμφωνία των Πρεσπών συνιστά ασφαλιστική δικλείδα για εμάς.
Όχι μόνο δεν αφήνει κενά για την έκφραση των όποιων αλυτρωτισμών σήμερα ή στο μέλλον, αλλά αντιθέτως με την παρ. 4 του άρθρ. 3, ρητά ορίζει πως «κανένα από τα Μέρη δεν θα επιτρέπει να χρησιμοποιείται η Επικράτειά του, κατά του άλλου μέρους, από οιοδήποτε τρίτο Κράτος, Οργανισμό, ομάδα ή άτομο, που προβαίνει ή αποπειράται να προβεί σε ανατρεπτικές, αποσχιστικές δράσεις ή δράσεις ή δραστηριότητες που απειλούν καθ’ οιονδήποτε τρόπο την ειρήνη, την σταθερότητα ή την ασφάλεια του άλλου μέρους». Παρεμφερείς διασφαλίσεις προβλέπει βεβαίως και ολόκληρο το αρθρ. 4, αλλά και άλλα σημεία της Συμφωνίας. Εξάλλου, στην σύγχρονη δημοκρατική πραγματικότητα δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η εθνική συνείδηση και η αίσθηση ταυτότητας του καθενός μας, δεν καθορίζεται και δεν επιβάλλεται από κρατικές δομές. Γιατί η ώριμη και ποιοτική Δημοκρατία ή θα είναι φιλελεύθερη ή δεν θα είναι Δημοκρατία.
Στα ζητήματα της ταυτότητας και των δικαιωμάτων οι Δημοκρατίες του 21ου αιώνα – κι όχι αυτές του 19ου και του μεγαλύτερου μέρους του 20ου - δίνουν χώρο και φωνή σε κάθε πολίτη τους. Γιατί, από αυτήν ακριβώς τη διαφορετικότητα, κι όχι από την στρατιωτικοποιημένη - κατασκευασμένη ομοιογένεια, αντλούν τη δύναμή τους. Αν κάτι δείχνει το δημοσίευμα του BBC, είναι ο απολύτως καταστροφικός τρόπος του αντιπολιτεύεσθαι στην χώρα. Η ταχύτητα, με την οποία τα κόμματα της Αντιπολίτευσης, που ασμένως επένδυσαν στην πρόκληση εθνικιστικής υστερίας, πασχίζουν να δημιουργήσουν αλύτρωτους, ώστε να πραγματωθεί η αυτοεκπληρούμενη προφητεία τους.
Για άλλη μια φορά η «φιλελεύθερη» ΝΔ και το «σοσιαλιστικό» ΠΑΣΟΚ με επικίνδυνο και νοσηρό τρόπο βρήκαν ευκαιρία να επενδύσουν στον φόβο και στο ένστικτο, παίζοντας πάλι παιχνίδια στην πλάτη της Δημοκρατίας, των δικαιωμάτων και της πραγματικότητας. Μια επιπλέον απόδειξη για την απόλυτη αναγκαιότητα σύγκλισης και συνεννόησης των πραγματικά προοδευτικών κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων του τόπου.
