Aρλέτα, το αντίο μέσα από τα τραγούδια της

Του Θανάση Γιαπιτζάκη

Πέτρωσε η  φωνή και πώς να κλάψει

που ’φυγες εσύ, έχουν ανάψει

χίλιοι καημοί…

Μια φορά, θυμάμαι, μ’ αγαπούσες.

Τώρα βροχή. 

Μια φορά, θυμάμαι, μου μιλούσες.

Τώρα σιωπή.  

      Είχα την τύχη να συναντήσω δυο φορές στη ζωή μου - και στη ζωή της - την περίφημη Αρλέτα. Ή, την Αργυρώ-Νικολέτα Τσάπρα, όπως μπορούμε να την πούμε με το πραγματικό της όνομα τώρα πιά - που, εδώ και πέντε χρόνια, έχει φύγει από τη ζωή.

      Ήταν μια φορά στο Μοναστηράκι και μια φορά στην Κυψέλη της Αθήνας. Ως τότε που την τύλιξε ο άδικος όπως πάντα θάνατος, είχαμε μικρή διαφορά δέκα χρόνων σε ηλικία (το 1945 γεννήθηκε αυτή, το 1955 εγώ), αλλά είχαμε μεγάλη διαφορά σε όσα έκανε εκείνη - και κυρίως σ’ αυτό: Θύμιζε τί είναι μουσική, μόνο μέσα από την φωνή της. Γιατί και η μουσική των διαφόρων συνθετών ακολουθούσε, μαγεμένη, την φωνή της. 

      Όταν τότε, στα τελευταία της, καταλάβαινε ότι την τριγύριζε το μοιραίο, το έλεγε: «Ήδη έχω κερδίσει τρεις φορές τον «κύριο» που λέγεται θάνατος. Τί να πω, νομίζω ότι μάλλον έχουνε σωθεί οι φορές μου. Το ότι έχω «αυτήν την στιγμή», μάλλον είναι θαύμα». Κι έτσι έγινε. Ο κόσμος ο πολύς δεν έμαθε πριν πέντε χρόνια ότι από την αρχή εκείνης της χρονιάς είχε κάνει σπίτι της πλέον το Νοσοκομείο «Αγία Όλγα», απ’ όπου βγήκε τελικά στις 8 Αυγούστου του 2017, μετά από το διπλό χτύπημα εγκεφαλικού και εμφράγματος καρδιάς αφού κάπνιζε. 

      Η υπέροχη αντιπρόσωπος του Νέου Κύματος θάφτηκε τελικά, αλλά όχι και η φωνή της. Η φωνή της, που κάποτε ξεκίνησε μελωδικά «Στο Ρυθμό του Αγέρα» και ακόμα και σήμερα η φωνή αυτή είναι ο ψίθυρος για όλους μας «Θα είμαστε πάντα μαζί | και δεν θα σου λείπω. | Γιατί θα ’ναι η ψυχή μου | το τραγούδι της ερήμου, | που θα σ’ ακολουθεί». Κι έτσι είναι η αλήθεια. Έχει φύγει από τη ζωή η Αρλέτα. Όμως - όπως είναι το προνόμιο των πραγματικών καλλιτεχνών - δεν φεύγει ποτέ από τη ζωή μας. Όχι μόνο επειδή θα μείνει το όνομά της με τραγούδια κορυφαίων μας συνθετών, όπως είναι ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γιάννης Σπανός. Αλλά και επειδή η ιδιαίτερη φωνή της σημάδεψε ταπεινότερα τραγούδια, άλλων «άγνωστων» συνθετών. Όπως του Λάκη Παπαδόπουλου, του Νίκου Χουλιάρα, του Νότη Μαυρουδή, του Γιώργου Κοντογιώργου, της Παυλίνας Παμπούδη, ή του Σπύρου Αργύρη.

      Τότε, που είχαμε πρωτοσυναντηθεί στο Μοναστηράκι και της εμπιστεύτηκα ότι είμαι ποιητής, μου σιγοτραγούδησε ένα τραγούδι κάποιου Ανέστη Τριανταφύλλου - που αναφερότανε σε κάποιο Δέντρο της Ανατολής. Η Αρλέτα μου είχε δώσει να καταλάβω ότι το Δέντρο του τραγουδιού της δεν ήταν ένα κοινό δέντρο κάπου στα μέρη της Ανατολής, αλλά η ίδια η Ανατολή του Ανθρώπου και ο Πολιτισμός του. Έλεγε χαρακτηριστικά: «Στα βάθη της Ανατολής φυτρώνει δένδρο αμάραντο. | Θεοί κι ανθρώποι το ποτίζουν χρόνια τώρα | και οι ρίζες του κρατούν τη Γη» (δεν κρατούν στη γη, κρατούν «τη Γη»). Ή πιο πέρα ξεκαθάριζε την ύπαρξή του, με τα λόγια: «Κάθε που ανθίζει, ευωδιάζει όλη η Πλάση, | ανθίζει η αγάπη κι η ζωή». Στο τέλος, το τραγούδι της Αρλέτας μού αποκάλυπτε ποιό ήταν αυτό το Δέντρο: «Στα χαμηλότερα κλαδιά | προφήτες κι άγριοι κριτές. | Κι εκεί ψηλά, κοντά στον ουρανό και στ’ άστρα, | αρχάγγελοι και ποιητές». 

      Αλλά και στη δεύτερή μου φορά, που την είχα επισκεφθεί στο σπίτι της στην Κυψέλη, μου χάρισε - τραγουδιστά - δυό άλλους συγκλονιστικούς στίχους, που είχανε την αναφορά τους στον καιρό της Επταετίας: «Τώρα ευχαριστώ | αυτόν που κράτησε το φως | στα χρόνια της οργής, | σκοτάδι παίρνοντας γι’ ανταμοιβή».

      Την αναφέρουμε κι εμείς σήμερα, λέγοντάς της το δικό μας ευχαριστώ - με το να σταχυολογήσουμε, από διάφορα τραγούδια της, τους δικούς της αποχαιρετισμούς. 

      Ξεκινώντας λοιπόν με τον φίλο της τον Λάκη Παπαδόπουλο, που του έλεγε: «Δεν τον αλλάξαμε τον κόσμο, φίλε Λάκη, | ούτε εσύ ούτε εγώ, | μα βάλε εσύ ένα χρώμα, ένα πετραδάκι, | κι ένα τραγούδι εγώ. | Και κράτα μέσα σου τον ίδιο ήλιο| μες στην παγωνιά, | σαν ήχο λύρας, σαν παλιό τραγούδι | σ’ ακροθαλασσιά».

      Τώρα, εκεί που είναι, της ταιριάζει πιά το «Μοιρολόι της Νένας» στους αθάνατους στίχους του Χορτάτζη - που το ακούσαμε κάποτε να το αποδίδει η Αρλέτα, με μουσική Νίκου Μαμαγκάκη: «Ωιμένα, Ερωφίλη μου, και γιάντα δεν μπορούσι, | τα μάτια μου τα σκοτεινά δυό βρύσες να γενούσι, | να σου ξεπλύνουν την καρδιά την καταματωμένη, | κι ωσάν εσένα, θάνατος να μ’ εύρει την καημένη. | Ωιμένα, Ερωφίλη μου, τον Άδη πώς πλουταίνεις | με τ'ς ομορφιές σου τις πολλές κι όλη την γη φτωχαίνεις. | Όνειρο αφήνεις, δίχως σου, σβηστό και θαμπωμένο, | κι όλο τον κόσμο, σκοτεινό και παραπονεμένο. | Ωιμένα, Ερωφίλη μου, και πώς να κατεβούσι | στον Άδη τόσες ομορφιές και χώμα να γενούσι, | πώς να μαδήσουν τα μαλλιά τα παραχρυσωμένα, | πώς να λυθούν τα μάτια σου, στη γη, τα ζαφειρένια». 

      Αντίο της Αρλέτας είναι γραμμένο και στο τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι που το τραγουδούσε: «Είχε σημάνει ο εσπερινός, θυμάμαι, | που γέμισε ο ουρανός πουλιά. | Καθώς στεκόσουν πλάι μου, θυμάμαι, | σε πήρα και σε σήκωσα ψηλά. | Κυλάν τα σύννεφα και τρέχει η φωνή μου, | να την ακούσεις και ναρθείς. | Και μες στον κήπο αφήνω το κορμί μου, | κρυμμένο στα λουλούδια να το βρεις. | Για δες τη νύχτα πώς ο κήπος μας δακρύζει, | καθώς ο αγέρας το τραγούδι σου σφυρίζει».

      Το αντίο της Αρλέτας θα μένει επίσης σε γνωστό τραγούδι του Γιάννη Σπανού, ατμοσφαιρικά δοσμένο με την φωνή της: «Κι όσα για σένα είχες ελπίσει, | έχουνε τώρα πιά όλα σβήσει. | Η ομίχλη μπαίνει από παντού στο σπίτι».

      Κι όμως ο χαμός της Αρλέτας τότε, στα εβδομήντα δύο της χρόνια, μπορεί να μην ήτανε τόσο θλιβερός, αφού ο θάνατος είχε γίνει «γαλάζια σεντόνια» που της θύμισαν ανάλαφρο ουρανό. Κι έτσι η Αρλέτα, μέσα από την τρυφερή φωνή της, είχε γυρίσει στην παιδική της ηλικία: «Πάω πίσω λοιπόν στη μαμά μου, | στην κάμαρά μου την παιδική, | μήπως βρω τον χρυσό πρίγκιπά μου | που τόνε ψάχνω εδώ και μια ζωή. | Κι όταν θα μπω στα γαλάζια σεντόνια,  | ο πρίγκιπάς μου θα είναι εκεί, | θα φοράει την δικιά σου κολόνια | και θα φιλάει όπως φιλάς εσύ».