Του Γ.Σφακιανάκη
Ένας από τους κεντρικούς πυλώνες της ζωής μας είναι η θέσπιση και το κυνήγι στόχων. Που άλλοτε επιτυγχάνονται και μας προκαλούν ικανοποίηση και άλλοτε όχι, προκαλώντας απογοήτευση. Και στις δύο διαφορετικές αυτές περιπτώσεις, ωστόσο, το κοινό στοιχείο είναι ότι η συναισθηματική μας κατάσταση καθόριζεται από το αποτέλεσμα που έχουμε. Κάτι αρκετά διαδεδομένο, και φαινομενικά σωστό. Κατά πόσο είναι όντως όμως;
Η παραπάνω συλλογιστική πορεία, που εστιάζει στην κρίση εκ του αποτελέσματος, βασίζεται σε ένα σημαντικό βαθμό σε μία αυστηρή αντίληψη αιτίου-αιτιατού. Δηλαδή, ότι μία πράξη επιφέρει πάντα ένα αντίστοιχο αποτέλεσμα, μία καλή πράξη ένα καλό αποτέλεσμα και το αντίθετο. Νομίζω όμως ότι τελικά δεν είναι ακριβώς έτσι. Κάτι που οφείλεται σε δύο παράγοντες, την τύχη και τους άλλους (ανθρώπους). Είναι και οι δύο παράγοντες που βρίσκονται εκτός του δικού μας ελέγχου, μπορούν ωστόσο να επηρεάσουν σημαντικά τις προσπάθειές μας, άλλοτε βοηθητικά, κι άλλοτε καταστροφικά. Αυτό είναι κάτι προβληματικό, καθώς οδηγεί σε γνωστικά λάθη, στην ικανοποίηση ενός ατόμου παρά τις ανεπάρκειές του ή και στην απογοήτευσή του, ενώ αυτό από την πλευρά του ήταν σωστό. Καθώς το δεύτερο ενδεχόμενο είναι πιο σύνηθες σήμερα, καθώς, λόγω υψηλού ανταγωνισμού, είναι μάλλον κάπως πιθανότερο να αποτύχει κανείς παρά να πετύχει, θα εστιάσω κυρίως σε αυτό.
Σίγουρα, ο καθένας μας, αρκετές φορές στη ζωή του, μετά από μια αποτυχία, θα έχει αισθανθεί απογοήτευση, πιστεύοντας ότι άξιζε κάτι καλύτερο και θα αναρωτιέται πού τέλος πάντων έσφαλε και δεν πέτυχε το στόχο του. Εφόσον όντως δεν έχει κάνει κάτι λάθος (γιατί αρκετές φορές βέβαια δεν θέλουμε και να το παραδεχτούμε) είναι εμφανές ότι αυτή η αίσθηση είναι επίσης προβληματική, καθώς επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία μας, χωρίς να υπάρχει ο αντίστοιχος λόγος, και παράλληλα μας κάνει να νιώθουμε αδύναμοι να καθορίσουμε τη μοίρα μας. Η λύση σε αυτό είναι ο όρος που αποτελεί και τίτλο του παρόντος άρθρου, η άμυνα της καθαρής συνείδησης.
Η άμυνα της καθαρής συνείδησης αποτελεί μία τεχνική προσωπικής μου έμπνευσης, η οποία έχει ως κύριο άξονα την εστίαση στην προσπάθειά μας κι όχι στο αποτέλεσμα αυτής. Ίσως ξενίζει λίγο αυτό, ίσως κάποιοι σκεφτούν “τι να το κάνω αν έχω τέλεια απόδοση και το αποτέλεσμα δεν είναι το επιθυμητό;”. Προφανώς και αυτή θα ήταν μία πολύ λογική σκέψη. Ωστόσο, δεν είναι επίσης λογικό να εστιάζουμε στο κομμάτι που εξαρτάται 100% από μας και να επενδύουμε κυρίως σε αυτό; Και το μοναδικό τέτοιο είναι η δική μας προσπάθεια, μιας και στο αποτέλεσμα υπεισέρχονται, όπως προείπα, κι άλλοι παράγοντες. Το να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε, ωστόσο, έχοντας καθαρή τη συνείδησή μας, είναι ξεκάθαρα στο χέρι μας.
Ίσως αυτό που προτείνω ακούγεται αρκετά εύκολο, στην εφαρμογή του. Και όντως είναι, αρκεί, οποίος το ακολουθήσει, να έχει αποδεχτεί τη βασική αρχή που πρωτοανέφερα – το αποτέλεσμα δεν εξαρτάται πλήρως από μας. Επηρεάζεται και από την τύχη και τους άλλους, πράγματα εκτός του δικού μας ελέγχου. Αυτό είναι το δυσκολότερο στην εφαρμογή της τεχνικής, αφού σε κανέναν δεν αρέσει, και πολύ λογικά, η ιδέα ότι η τύχη του δεν καθορίζεται μόνο από τον ίδιο. Έως ότου όμως το αποδεχθούμε και αποδομηθεί αυτή η ψευδαίσθηση, δεν θα μπορούμε να απαγκιστρωθούμε από αυτό, την κρίση εκ του αποτελέσματος και να εστιάσουμε στο κομμάτι που εξαρτάται από μας, τη δική μας απόδοση.
Η άμυνα της καθαρής συνείδησης ενέχει βέβαια και κάποιους κινδύνους. Ο βασικότερος είναι να νιώθουμε ικανοποιημένοι, κρίνοντας ικανοποιητικές προσπάθειες που στην πραγματικότητα δεν είναι. Είναι ένα συχνό λάθος, το οποίο βέβαια βασίζεται στην ασυνείδητη προσπάθεια για διατήρηση της αυτοεκτίμησης. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι συνήθως, μάλλον, το αποτέλεσμα όντως αντανακλά την ποιότητα της προσπάθειας. Άλλωστε, ακόμα και μία προσπάθεια 95% σωστή, ένα πολύ καλό ποσοστό, έχει και αυτή περιθώρια βελτίωσης, τα οποία πρέπει να αξιοποιήσουμε γιατί μόνο έτσι θα έχουμε κάνει ότι καλύτερο μπορούμε.
Τέλος, κάτι που θα ήθελα να διευκρινίσω, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, είναι ότι αυτό που προτείνω δεν είναι να μην κοιτάμε καθόλου το αποτέλεσμα. Το αποτέλεσμα είναι εκεί, πολύ σημαντικό, και αποτελεί το κίνητρό μας για την όποια προσπάθεια, καθώς και την επιβράβευσή μας για τον κόπο μας. Αυτό που προσπαθώ να επισημάνω είναι ότι δεν εξαρτάται πλήρως από μας και συνεπώς το να εξαρτάται κι η διάθεσή μας (κυρίως) από αυτό μας κάνει αρκετά ευάλωτους. Αντίθετα, με το να εστιάζουμε στη δική μας προσπάθεια, στο να είμαστε όσο πιο σωστοί, οχυρώνουμε τον εαυτό μας και τον θέτουμε σε μια ρότα συνεχούς βελτίωσης.
* Ο Γιώργος Σφακιανάκης είναι ψυχολόγος
