Γράφει ο π. Εμμανουήλ Πλουμάκης, Εφημέριος Αστρακών
Το Βυζάντιο επιχείρησε πέντε φορές, από το 820 έως το 961 με απανωτές ήττες και μεγάλες απώλειες να ανακτήσει την Κρήτη από τους Άραβες οι οποίοι την κατείχαν 140 χρόνια αλλά οι δυσκολίες ήταν ανυπέρβλητες.
Το 961μ.Χ. επιχειρεί την απελευθέρωση ο ανδρείος Στρατηγός και μετέπειτα Αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς.
Προετοιμάζει μια γιγαντιαία απόβαση με 3.300 πολεμικά και μεταγωγικά πλοία έχοντας εφόδιο το μυστικό όπλο των Βυζαντινών το «υγρό πύρ».
Ήταν μία από τις μεγαλύτερες αποβάσεις στην ιστορία του κόσμου, ισότιμη της απόβασης των συμμάχων στην Νορμανδία.
Πνευματικό σύμβουλο στην εκστρατεία αυτή είχε τον φίλο του Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη, μοναχό και μετέπειτα ιδρυτή της Μονής Μ. Λαύρας του Αγίου Όρους, τον οποίο πίεσε να έλθει μαζί του, για να προσεύχεται για θετική έκβαση της δύσκολης αυτής επιχείρησης.
Η απόβαση έγινε κοντά στον Χάνδακα.
Μετά από σφοδρές μάχες με τους Άραβες καταλαμβάνεται το Ηράκλειο.
Ακολουθεί φοβερή σφαγή, χωρίς διάκριση ηλικίας και φύλου, ως εκδίκηση των Βυζαντινών για τις πέντε αποτυχημένες εκστρατείες, η οποία χαρακτηρίζεται από τις μεγαλύτερες σφαγές στην ιστορία, αφού όταν ο Νικηφόρος Φωκάς μπήκε στον Χάνδακα με δυσκολία κατόρθωσε να σταματήσει το κακό. Άραβας ιστορικός υπολογίζει σε 200 χιλιάδες τους φονευθέντες και άλλους τόσους αιχμαλωτισθέντες. (Βλ. Στεφ. Ξανθουλίδου, Ιστορία της Κρήτης,εκδ. Ελληνική εκδ. εταιρεία, Αθήνα 1981, σ.72).
Τις φρικαλεότητες διέπραξαν κυρίως τα βαρβαρικά μισθοφορικά σώματα, των Αρμενίων, Σλάβων, Ρώσων κλπ., του Βυζαντινού στρατού.
Έτσι η Κρήτη υπάγεται ξανά στη Βυζαντινή αυτοκρατορία με πολιτικό, θρησκευτικό και στρατιωτικό κέντρο το Χάνδακα.
Ο Νικηφόρος Φωκάς γκρεμίζει τα τείχη στον Χάνδακα, μετατρέπει τα μουσουλμανικά τεμένη σε εκκλησίες, κτίζει νέες, κάνει οχυρώσεις και καθιστά την Κρήτη προπύργιο κατά των επιθέσεων των Αράβων.
Κτίζεται ο ναός του Αποστόλου Τίτου (στην ίδια θέση που είναι ο σημερινός), κι επειδή μεγάλο μέρος του πληθυσμού κάτω από την πίεση των Αγαρηνών είχε εξισλαμισθεί, ο ευσεβής Νικηφόρος Φωκάς μεταφέρει στην Κρήτη τον Άγιο Νίκωνα τον μετανοείτε, που επανάφερε στο Χριστιανισμό μεγάλο μέρος των Κρητών.
Εμπλουτίζει τον Κρητικό πληθυσμό με σπουδαίες οικογένειες Ελλήνων (κυρίως), αλλά και Αρμενίων στρατιωτών του, Σλάβων και βαρβάρων Χριστιανών από την Μ. Ασία κυρίως, παραχωρώντας τους καλλιεργήσιμες εκτάσεις και βοσκότοπους.
Από τους αποίκους αυτούς διατηρήθηκαν τα ονόματα χωριών Αρμένοι (στη Σητεία, Ρέθυμνο, Αποκόρωνα, Αρμενοχωριό στην Κίσσαμο, Σκλάβοι και Σκλαβελοχώρι στη Σητεία και πεδιάδα, Βαρβάροι στο Ηράκλειο κλπ).
Εδώ κάπου έχει την αφετηρία του και το όνομα του χωριού μας ΑΣΤΡΑΚΟΙ (αρσενικό). (Προήλθε από στράτευμα το οποίο άφησε στην περιοχή για να την ελέγχει. Θεοχ. Δετοράκης)
Είναι γνωστὸ επίσης ότι κατὰ τη δεύτερη βυζαντινὴ περίοδο (961-1204) και την περίοδο των Παλαιολόγων (1204-1453) η Κρήτη δέχθηκε επανειλημμένους εποικισμοὺς πληθυσμών απὸ την Κωνσταντινούπολη, τη Μ. Ασία και την Πελοπόννησο, είτε στο πλαίσιο της αυτοκρατορικής πολιτικής είτε λόγῳ των τουρκικών πιέσεων, ενώ πολλὰ οικογενειακὰ επώνυμα των εποίκων αυτών διατηρούνται έως σήμερα αυτούσια ή παραλλαγμένα.
Το 1000-1050 μ.Χ., ασκεί έντονο ιεραποστολικό έργο στην Κρήτη ο Άγιος Ιωάννης ο Ξένος. Ενώ το 1090 μ.Χ., η αυτοκρατορία έστειλε στην Κρήτη δώδεκα αρχοντικές οικογένειες, παραχωρώντας τους μεγάλες εκτάσεις γης, δημιουργώντας τα ερείσματα της βυζαντινής εξουσίας στο νησί. Είναι τα δώδεκα αρχοντόπουλα που συνθέτουν το μεσαιωνικό μύθο της Κρήτης. (αναφέρονται σε Αυτοκρατορικό έγγραφο του Αλεξίου Κομνηνού)
Οι απόγονοι των οικογενειών αυτών, ηγήθηκαν αργότερα σε πολλές επαναστάσεις κατά των Βενετών και στήριξαν την βυζαντινή παράδοση στην Κρήτη. (τα επώνυμά τους σώζονται μέχρι σήμερα: Φωκάδες, Καλλέργηδες, Μελισσηνοί, Σκορδίληδες, κάποιοι ονομάστηκαν και Πάτεροι, Γαβαλάδες, Μουσούροι, Βαρούχες, Αρκολέοι, Βλαστοί, Λίθινες ή Λίτινες, Αργυρόπουλοι, Καλαφάτοι ή Καφάτοι, Χορτάτζηδες) (Θεοχάρη Δετοράκη: Η Κρήτη των αιώνων και των αγώνων)
Ο ενθουσιασμός στην Κωνσταντινούπολη για την ανακατάληψη της Κρήτης ήταν απερίγραπτος. Γίνεται θριαμβευτική υποδοχή του ένδοξου στρατηγού Νικηφόρου Φωκά, που αργότερα ανακηρύσσεται Αυτοκράτορας, επαληθεύοντας το λαϊκό χρησμό των Βυζαντινών, ότι ο πορθητής της Κρήτης θα γίνει Αυτοκράτορας.
Τελείται δοξολογία στην Αγία Σοφία παρουσία των Αυτοκρατόρων Ρωμανού και Θεοφανούς και ο Νικηφόρος Φωκάς φέρει στα πόδια του Αυτοκράτορα τον αιχμαλωτισθέντα Εμίρη της Κρήτης, το γιο του και τους άλλους επίσημους αιχμαλώτους, άμαξες με πλούτη και μυθώδεις θησαυρούς των Αράβων που από τις πειρατείες τους είχαν στον Χάνδακα.
Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης ο Νικηφόρος Φωκάς, όταν έγινε Αυτοκράτορας, απ’ αυτά τα πλούτη χορηγεί στον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη, μεγάλα ποσά, για την ανοικοδόμηση της Μονής της Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους, όπου μέχρι σήμερα διασώζεται η επίσημη αυτοκρατορική στολή του με τη μίτρα, που χάρισε στη Μονή (πανομοιότυπη με την σύγχρονη λειτουργική Αρχιερατική στολή).
Ο Αθανάσιος ο Αθωνίτης, όταν επισκέφθηκε στη Βασιλεύουσα τον νέο αυτοκράτορα και πνευματικό του φίλο τον συμβούλευσε να ζει «λιτῶς καί ἐν ταπεινώσει», να μετανοεί και να εξομολογείται καθημερινώς για όλες τις αμαρτίες του καθώς και για το γεγονός ότι δεν υλοποίησε την υπόσχεσή του να γίνει μοναχός. Ενώ του υπέδειξε να είναι επιεικής προς τους πολίτες και να κάνει ελεημοσύνες.
Στο Τυπικό της Μεγίστης Λαύρας, το οποίο εγράφη μεταξύ του 970 και του 975 ο Αθανάσιος αναφέρεται τιμητικά στον αοίδιμο πλέον Νικηφόρο (είχε δολοφονηθεί). Τον χαρακτηρίζει ζηλωτή του μοναχικού βίου, «μέγαν ἐν βασιλεῦσι καί πολύν τήν ἀνδρείαν καί τήν ἀρετήν», τον οποίον ο αριστοτέχνης Θεός τον αξίωσε «ὡς γέρας ( βραβείον) ἄξιον» να εκπορθήσει τις βαρβαρικές πόλεις. Όμως δεν κατόρθωσε να εκπληρώσει την φιλόθεο πρόθεσή του να γίνει μοναχός, διότι κατέλαβε «τά τῆς βασιλείας τῶν Ρωμαίων σκῆπτρα». Αναφέρει όμως ότι ξεπέρασε τους μοναχούς των ορέων με τις αγρυπνίες του, τις συνεχείς γονυκλισίες, τη σωφροσύνη του, με μακρές νηστείες, κοιμώμενος κατάχαμα, γεγονός που βεβαιώνουν και οι βιογράφοι του αυτοκράτορα Νικηφόρου.
Είναι πράγματι εντυπωσιακό ότι η Ορθόδοξη πνευματικότητα είχε τόσο βαθιά επηρεάσει πολλούς Βυζαντινούς αυτοκράτορες ώστε κάποιοι τελείωναν τη ζωή τους ως μοναχοί και άλλοι ζώντας με νηστεία, άσκηση και προσευχή, όπως ο Νικηφόρος Φωκάς ο οποίος είναι ένας από τους 10 Αγίους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες σε σύνολο 92 Αυτοκρατόρων.
Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαία η ύπαρξη αρχαίων ερειπίων ναού προς τιμήν του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου στους Αστρακούς. Ερείπια, πάνω στα οποία οικοδομίθηκε με τη βοήθεια Θεού και ανθρώπων και τη χάρη του Αγίου Αθανασίου ο σημερινός ναός τα εγκαίνια του οποίου έγιναν το 2017 από τον Σεβ. Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ.κ. Ειρηναίο και τον Σεβ. Μητροπολίτη Ανδίδων κ. Χριστοφόρο και τον οποίο πανηγυρίζουμε 4&5 Ιουλίου.
Δύο χρόνια μετά τα ιστορικά εγκαίνια ενός ναού ο οποίος μετά από τόσους αιώνες στέκεται όρθιος. Ενός ναού του οποίου μόνο ένας τοίχος είχε διασωθεί... θα συναντηθούμε και πάλι να γονατίσουμε στην εικόνα του αγίου, να τον προσκυνήσουμε και να ανάψουμε κερί στη μνήμη του.
Εύχομαι σε όλους χρόνια πολλά.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ’. Τὴν ὡραιότητα.
Τὴν ἐν σαρκὶ ζωήν, σοῦ κατεπλάγησαν,
Ἀγγέλων τάγματα, πῶς μετὰ σώματος,
πρὸς ἀοράτους συμπλοκάς, ἐχώρησας πανεύφημε,
καὶ κατετραυμάτισας, τῶν δαιμόνων, τὰς φάλαγγας·
ὅθεν Ἀθανάσιε, ὁ Χριστὸς σὲ ἠμείψατο, πλουσίαις δωρεαῖς·
διὸ Πάτερ, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
