Η έκθεση φωτογραφίας "Χτίστες" της Μαρίας Χουλάκη θα φιλοξενηθεί στην Βασιλική Αγίου Μάρκου από την Τετάρτη 2 έως το Σάββατο 19 Νοεμβρίου 2016.
Την έκθεση θα προλογίσουν ο Οδυσσέας Σγουρός, αρχιτέκτονας, γενικός Γραμματέας της Δ.Ε. του ΤΕΕ-ΤΑΚ και ο Κωνσταντίνος Β. Πρώιμος, ιστορικός τέχνης.
Η εκδήλωση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Κρήτης και του Δήμου Ηρακλείου.
Η φωτογραφία ως τεκµήριο και σηµείο στη δουλειά της Μαρίας Χουλάκη
Ο Ρολάν Μπαρτ αναφέρει το συµβάν που αφορά στις φωτογραφίες του Αντρέ Κερτέζ οι οποίες απερρίφθησαν από τους συντάκτες του περιοδικού Life όταν ο φωτογράφος έφτασε στις ΗΠΑ το 1937, µε τη δικαιολογία ότι οι εικόνες του «µιλούσαν πάρα πολύ». Και εξηγεί αµέσως ο Μπαρτ τι σηµαίνει η
δικαιολογία αυτή:
…σ’ έκαναν να σκέφτεσαι, σου υπέβαλλαν ένα νόηµα διαφορετικό από το γράµµα. Στο βάθος η Φωτογραφία είναι ανατρεπτική όχι όταν φοβίζει, διεγείρει ή και στιγµατίζει αλλά όταν είναι στοχαστική.
Αυτή τη στοχαστική φωτογραφία ασκεί η Μαρία Χουλάκη στη δουλειά της µε τίτλο Χτίστες του 2006. Η φωτογραφική καταγραφή συνίσταται σε µια σειρά κοντινών λήψεων τούβλων τα οποία µπορεί κανείς να αναγνωρίσει µόνο εξαιτίας του χτίστη που φωτογραφίζεται επίσης κατά τη διαδικασία χτισίµατος ενός τοίχου. Αλλιώς τα τούβλα δεν αναγνωρίζονται εύκολα καθώς φωτογραφίζονται ένα ένα, τεκµηριώνοντας όχι µόνο το καθεστώς που τα διέπει ως αντικείµενα και υλικά οικοδοµής αλλά και ως αφηρηµένες υλικές συνθέσεις µε ποιότητες και υφή. Καθώς ο υγρός σοβάς ενώνει το ένα µε το άλλο, σε µια σύνθεση που φανερώνει τη µαεστρία του χτίστη, διάφορα χρώµατα και σχήµατα εµφανίζονται στην επιφάνεια του ψηµένου πηλού εξαιτίας της υγρασίας τα οποία ικανοποιούν το µάτι µιας καλλιτέχνιδας που έχει µια προσήλωση στην αφαίρεση. 2
Η δηµιουργός έχει δώσει τον τίτλο Χτίστες στη σειρά φωτογραφιών της για τις οποίες γίνεται λόγος, ένα δεδοµένο βεβαίως που βοηθά τον θεατή να αναγνωρίσει το θέµα της δουλειάς της. Επιπρόσθετα το δεδοµένο αυτό θεσπίζει για τις φωτογραφίες της το χαρακτήρα τεκµηρίου της πραγµατικότητας και για την καλλιτέχνιδα το ρόλο του πιστοποιητή της συγκεκριµένης πραγµατικότητας. Ωστόσο, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ηρακλής Παπαϊωάννου, η φωτογραφία στις µέρες µας ασκείται µε αναφορά σε µια συνθήκη µετα-τεκµηριωτική, µια postdoc condition. Δεν έχουµε µεν ακόµα ξεπεράσει τη λογική του τεκµηρίου ή του ντοκουµέντου αλλά µπορούµε να τη δούµε από κάποια απόσταση και να την εξετάσουµε εκ νέου, υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων στην ψηφιακή φωτογραφία και στη διάδοση των ΜΜΕ τα οποία απαιτούν από τον φωτογράφο όχι να είναι απλά Ρολάν Μπαρτ, Ο φωτεινός θάλαµος. πιστοποιητής µιας πραγµατικότητας αλλά να είναι ενεργός σκηνοθέτης της.3
Η Χουλάκη εγγράφεται στην µετα-τεκµηριωτική συνθήκη στο βαθµό που η προσέγγιση στο θέµα της, τα τούβλα, είναι στο πλαίσιο της αφαίρεσης: αφαιρεί από το αντικείµενο το χρηστικό χαρακτήρα του και το εκλαµβάνει ως ένα πεδίο σχέσεων µεταξύ χρώµατος, τόνου και υφής. Αν δεν είχαµε τον 4 τίτλο και τη φωτογραφία του χτίστη, οι φωτογραφίες της Χουλάκη θα µπορούσαν να καταχωρηθούν ως αφηρηµένα φωτογραφικά πειράµατα µιας καλλιτέχνιδας που ενδιαφέρεται για τη ζωγραφική. Διότι ο θεατής των έργων της Χουλάκη εισάγεται σε ένα σύµπαν αφηρηµένων πολιτιστικών αξιών εντός του οποίου ο χώρος καθορίζεται µε ζωγραφικό τρόπο ως δυναµικό πεδίο, επενδυµένο µε ενεργειακές δονήσεις.5 Σε αυτό το πεδίο η καλλιτέχνης αποκαλύπτει τη γήινη πλευρά της φόρµας, την υφή της, την πυκνότητα, τη θερµή χρωµατική της σύσταση και τονικότητα που προσκαλεί ως επιφάνεια τόσο το βλέµµα όσο και την αφή του θεατή. Το ενδιαφέρον της Χουλάκη για την αφαίρεση έχει προηγούµενο στο έργο της του 2005, Η µνήµη των τοίχων, στο οποίο εξερευνά τις αµυχές, ρήξεις και εσοχές των τοίχων της παλιάς πόλης του Ηρακλείου που µεταµορφώνονται σε γραφισµούς, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στον κατάλογο της έκθεσης
του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης. 6
Η Χουλάκη φαίνεται να αξιοποιεί τη φωτογραφία µε διπλό τρόπο: από τη µία πλευρά βασίζεται στον κόσµο και στις εικόνες του τις οποίες αναπαράγει τεκµηριώνοντας τη διαδικασία των τεχνικών και των υλικών που χρησιµοποιούν οι χτίστες. Ωστόσο η ιστορία που αφηγείται δεν τελειώνει εκεί. Διότι από την άλλη πλευρά φαίνεται να µεταβαίνει επέκεινα του κόσµου, απορρίπτοντάς τόσο αυτόν όσο και τις εικόνες του, για να κινηθεί προς την κατεύθυνση της αφαίρεσης, στο πολιτιστικό πεδίο των ζωγραφικών αξιών που δεν έχουν τίποτα να κάνουν µε την καθηµερινότητα και τις εικόνες της, όπως τα ξέρουµε. Κινείται εντός δύο αντίθετων συνθηκών, της αναπαράστασης και της αφαίρεσης και κάνει τη φωτογραφία που είναι παραδοσιακά θεραπαινίδα της αναπαράστασης, λειτουργικό µοντέλο της αφαίρεσης. Η φωτογραφία της είναι στοχαστική διότι όχι µόνο 7 αρνείται να λάβει θέση υπέρ µιας συνθήκης αλλά το κάνει δύσκολο και για τον θεατή να την κατατάξει σε µία συνθήκη, είτε αυτήν της αναπαράστασης είτε αυτήν της αφαίρεσης, είτε αυτήν του τεκµηρίου που σχετίζεται µε τον κόσµο που αναπαριστά, είτε αυτή του σηµείου που ορίζεται µόνο µε αναφορά σε άλλα σηµεία. Με αυτή την έννοια η δουλειά της «µιλά πάρα πολύ»· παίρνει αποστάσεις από την παραδοσιακή φωτογραφική συνθήκη χωρίς να την εγκαταλείπει. Πού µας οδηγεί η µετα-τεκµηριωτική αυτή
συνθήκη στην οποία η Χουλάκη κατευθύνει; Είναι δύσκολο να διαβλέψουµε. Ας περιµένουµε.
(Μετάφραση από το αγγλικό κείµενο από τον γράφοντα)
Δρ Κωνσταντίνος Β. Πρώιµος, Διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο και κριτικός τέχνης
