Βρισκόμαστε ακόμη στα πρώτα κεφάλαια της ιστορίας του Covid-19 και είναι πολύ νωρίς για να κρίνουμε τον πλήρη αντίκτυπο της πανδημίας. Μπορεί ωστόσο κανείς να διακρίνει έξι αρνητικές τάσεις για την Ευρώπη, οι οποίες είχαν εμφανιστεί πριν από τον ιό, αλλά τώρα επιταχύνονται, υπογραμμίζει ο διευθυντής του Κέντρου για την Ευρωπαϊκή Μεταρρύθμιση, Τσαρλς Γκραντ. Με διάφορους τρόπους, όλες οι τάσεις είναι πιθανό να συμβάλουν στον σκοπό των ευρωσκεπιτικιστών: μεγαλύτερη οικονομική αυτάρκεια, ισχυρότερα σύνορα, περισσότερη εχθρότητα στις πράσινες πολιτικές.
Αποπαγκοσμιοποίηση
Ο Covid-19 εξόπλισε περισσότερο όσους επιμένουν σε μεγαλύτερη εθνική ή ευρωπαϊκή αυτάρκεια. Πολύ πριν από την εμφάνιση του ιού, γινόταν λόγος για «αποπαγκοσμιοποίηση» και τον περιορισμό των αλυσίδων εφοδιασμού σε τοπικό επίπεδο. Η τάση προήλθε εν μέρει από τον χώρο της πολιτικής. Οι πολιτικές προστατευτισμού του Ντόναλντ Τραμπ απειλούσαν τις διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού, όπως και η επιδίωξη της Βρετανίας για ένα σκληρό Brexit.
Η οικονομία είναι επίσης σημαντική: οι μισθολογικές διαφορές μεταξύ αναδυόμενων οικονομιών όπως η Κίνα και πλούσιων χωρών μειώνονται, μειώνοντας παράλληλα τα πλεονεκτήματα της παράκτιας παραγωγής.
Σήμερα, οι ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια του εφοδιασμού φαρμάκων, ιατρικού εξοπλισμού, ακόμη και βασικών εξαρτημάτων για την αυτοκινητοβιομηχανία, σε συνδυασμό με τη μεγαλύτερη καχυποψία για τις κινεζικές εταιρείες, ενισχύουν την υπόθεση για περισσότερη εθνική ή ευρωπαϊκή αυτονομία των αλυσίδων εφοδιασμού.
Πολιτικές που προτάσσουν το συμφέρον κάθε χώρας
Οι πρωτεύουσες των χωρών κερδίζουν περισσότερη επιρροή έναντι των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. Επί δεκαετίες, αυτά τα θεσμικά όργανα χάνουν έδαφος έναντι των κρατών-μελών, τα οποία αισθάνονται έντονη δυσαρέσκεια για τη συγκέντρωση των εξουσιών στις Βρυξέλλες.
Οι μεγάλες πρωτεύουσες διεκδικούν την εξουσία τους σε δύσκολους καιρούς. Το έκαναν πριν από μια δεκαετία κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και της κρίσης της ευρωζώνης, όταν έπρεπε να παράσχουν τα πακετα διάσωσης.
Τώρα το κάνουν ξανά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αγωνιστεί να κρατήσει τους 27 ενωμένους και να συντονίσουν την απάντηση τους στην κρίση του Covid-19, μεταξύ άλλων επειδή πολλοί πολίτες βασίζονται στους εθνικούς ηγέτες για να βγουν από τις δυσκολίες.
Πιο σφιχτά σύνορα
Η Ε.Ε. ενισχύει τα εξωτερικά σύνορα της ζώνης Σένγκεν από το 2015, όταν ο αριθμός μεταναστών και προσφύγων που αναζητούσαν καταφύγιο στην Ευρώπη εκτοξεύτηκε για πρώτη φορά. Ορισμένες κυβερνήσεις εισήγαγαν επίσης ελέγχους στα σύνορα εντός της ζώνης Σένγκεν.
Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την υγεία έχει δημιουργήσεις νέες ανησυχίες για τους ξένους από τον Μάρτιο, οπότε οι χώρες της Ε.Ε. έκλεισαν τα εξωτερικά τους σύνορα σε μη απαραίτητους ταξιδιώτες. Κάποια στιγμή, οι κυβερνήσεις θα καταφέρουν να ελέγξουν σε μεγάλο βαθμό τον νέο κορωνοϊό ιό, αλλά τότε θα είναι πολύ επιφυλακτικοί για να χαλαρώσουν πάλι τα σύνορα. Οι επισκέπτες από μέρη του κόσμου όπου η νόσος μπορεί να είναι ανεξέλεγκτη δεν θα είναι ευπρόσδεκτοι, ενώ θα υπάρχει και η μερίδα των πολιτικών που θα αδράξουν την ευκαιρία να αφήσουν εκτός των συνόρων τους τούς παράτυπους μετανάστες.
«Πράσινες» αντιδράσεις
Η πανδημία είναι πιθανό να ενισχύσει την αντίθεση σε πολιτικές που έχουν σχεδιαστεί για να μετριάσουν την κλιματική αλλαγή. Πριν από την εμφάνιση του ιού, λαϊκιστές όπως οι Σουηδοί Δημοκράτες, το AfD στη Γερμανία, ο Νάιτζελ Φάρατζ στη Βρετανία και τα «κίτρινα γιλέκα» στη Γαλλία χρησιμοποιούσαν την εχθρότητα στις πράσινες πολιτικές για να ενισχύσουν την επιρροή τους.
Πολλοί ψηφοφόροι οι οποίοι βλέπουν να πέφτει το βιοτικό τους επίπεδο δεν θα θέλουν να θυσιάσουν θέσεις εργασίας και εισοδήματα στον βωμό της προστασίας του κλίματος.
Οι ηγέτες της Ευρώπης επιμένουν ότι τα σχέδιά τους για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα είναι ιερά. Καθώς όμως η ύφεση μεγαλώνει, είναι βέβαιο ότι θα αυξάνονται και οι πιέσεις να μετριάσουν την πράσινη ατζέντα τους.
Ένταση Ανατολής - Δύσης
Για αρκετά χρόνια, ο διχασμός ανατολής - δύσης έφερε την Ουγγαρία, την Πολωνία και μερικές φορές άλλα κράτη της κεντρικής Ευρώπης σε σύγκρουση με την υπόλοιπη Ε.Ε. Οι συγκρούσεις αφορούσαν τη διανομή των παράτυπων μεταναστών - ορισμένες ανατολικές χώρες αρνήθηκαν εντελώς να ανοίξουν τα σύνορά τους. Διαφώνησαν επίσης όσον αφορά τους στόχους για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα, καθώς χώρες της ανατολικής Ευρώπης τείνουν να εξαρτώνται από τον άνθρακα. Αντιπαράθεση δημιουργήθηκε επίσης για το κράτος δικαίου, με την Πολωνία και την Ουγγαρία να περιφρονούν την ανεξαρτησία του δικαστικού συστήματος και του πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης.
Ο Covid-19 έχει διευρύνει το χάσμα. Οι χώρες της κεντρικής Ευρώπης φοβούνται ότι θα χάσουν χρήματα από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. έναντι των χωρών του νότου που πλήττονται περισσότερο από τον ιό.
Ένταση Βορρά - Νότου
Ο νέος κορωνοϊός διευρύνει το χάσμα Βορρά - Νότου που εμφανίστηκε στην κρίση της Ευρωζώνης πριν από 10 χρόνια. Η Γερμανία, η Ολλανδία και οι βόρειοι σύμμαχοί τους δίσταζαν να προσφέρουν ουσιαστική βοήθεια στις νότιες χώρες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες.
Τώρα ο Covid-19 χτύπησε την Ε.Ε. ασύμμετρα. Οι νότιες χώρες, ιδίως η Ιταλία και η Ισπανία, κατέγραψαν περισσότερους θανάτους απ’ ό,τι οι περισσότερες άλλες, εισήλθαν την κρίση με υψηλότερα επίπεδα χρέους και εξαρτώνται από βιομηχανίες όπως ο τουρισμός που πλήττεται σοβαρά. Ζητούν αλληλεγγύη από τον Βορρά, ιδανικά με τη μορφή κάποιου «ευρωομολόγου».
Οι ηγέτες της Ε.Ε. συμφώνησαν να δημιουργήσουν ένα ταμείο ανάκαμψης για τη στήριξη των περιοχών που επλήγησαν περισσότερο, το οποίο ενισχύει κυρίως τη δανειοδότηση παρά τις επιχορηγήσεις. Η πρακτική βρίσκει σύμφωνους τους ψηφοφόρους του Βορρά, αλλά παράλληλα επιβεβαιώνει τους λαϊκιστές, όπως ο Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία, οι οποίοι εκμεταλλεύονται κάθε κενό της Ε.Ε. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση στην Ιταλία, το 49% των Ιταλών ήθελαν να αποχωρήσουν από την Ε.Ε.
