Ο κρητικος Πατριάρχης που ίδρυσε το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο στην Κωνσταντινούπολη

Κύριλλος Λούκαρις…

27 Ιουνίου 1638, ένας ακόμα ανελέητος στραγγαλισμός!

Ο Πατριάρχης που ίδρυσε το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο στην Κωνσταντινούπολη!

Είναι κάποιοι δρόμοι στο Ηράκλειο της Κρήτης,  που απλά τους διαβαίνεις κάθε μέρα και αν ψάξεις λίγο παραπάνω την ονοματοδοσία τους ανακαλύπτεις απίστευτες ιστορίες που για πολλούς παραμένουν άγνωστες!

Τον έκλεισαν σε κάποιο φρούριο του Βόσπορου και τον στραγγάλισαν στις 27 Ιουνίου 1638. Το πτώμα του ρίχτηκε στη θάλασσα όπου το βρήκαν ψαράδες και το έθαψαν. Οι εχθροί του όμως ξέθαψαν το σώμα του και το ξανάριξαν στη θάλασσα, αλλά βρέθηκε και πάλι απ΄ όπου και πάλι περιήλθε σε χέρια χριστιανών και ετάφη.

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης, στον Χάνδακα ,στις 13 Νοεμβρίου του 1572.Λένε πως ο πατέρας του ήταν μάλλον ήταν ιερέας. Πρώτος του δάσκαλος θεωρήθηκε ο  Μελέτιος Βλαστός, και ύστερα, χάρις στην μέριμνα του θείου και μέντορά του Μελέτιου Πηγά πήγε στη Βενετία, όπου σπούδασε κοντά στο Μάξιμο Μαργούνιο ο οποίος του έμαθε ελληνικά, λατινικά, ιταλική γλώσσα και θεολογία. Αργότερα πήγε στην  Πάδοβα κοντά στον Παύλο Σάρπα και στον Τσεζάρε Κρεμονίνι. Επισκέφτηκε την Γενεύη, Ολλανδία, και Γερμανία και επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου μεταβαίνοντας στον θείο του Μελέτιο Πηγά έγινε μοναχός στην Αλεξάνδρεια το 1593 και μετονομάστηκε Κύριλλος. O Πηγάς τον έκανε πρωτοσύγκελο του Πατριαρχείου και τον έστειλε έξαρχο στην Πολωνία με σκοπό να αποτρέψει την ένωση των ορθόδοξων Ουκρανών και Λευκορώσων με τη Ρώμη. Εκεί στην Πολωνία,  πρόσφερε πολλά στον αγώνα και στην οργάνωση της εκπαίδευσης των ορθόδοξων κοινοτήτων. Ίδρυσε την Ακαδημία της Βίλνας, που τότε ανήκε στη Πολωνία και σήμερα είναι πρωτεύουσα της Λιθουανίας, την οποία διεύθυνε και στην οποία δίδασκε συγχρόνως. Στη σλαβική αυτή πόλη ίδρυσε τυπογραφείο, το εφοδίασε με τον απαραίτητο εξοπλισμό και το προσάρτησε στην Ακαδημία. Στο τυπογραφείο αυτό εργάζονταν τεχνίτες ικανοί να τυπώνουν βιβλία όχι μόνο σλαβικά αλλά και ελληνικά. Κατόπιν πήγε στο Λβωφ (πόλη της Ουκρανίας), όπου ίδρυσε σχολείο και τυπογραφείο. Δίδαξε στο σχολείο του Λβωφ και στην Ορθόδοξη Ακαδημία του Οστρόγκ.  Όμως αν και ανάπτυξε σημαντική δράση γι' αυτό το σκοπό, τελικά απέτυχε.Ο Κύριλλος Λούκαρις θεωρείται ίσως ο κορυφαίος των Πατριαρχών, σύμφωνα με τον ιστορικό Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο.  

Σε ηλικία 29 ετών εκλέχτηκε Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Στις 4 Νοεμβρίου 1620 αναδείχτηκε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, παρά την αντίθεση των λατινοφρόνων. Από την ημέρα που εκλέχτηκε Οικουμενικός Πατριάρχης, οι πρέσβεις των καθολικών χωρών στην Κωνσταντινούπολη τον πολεμούν με λύσσα. Με ραδιουργίες τον ανεβοκατεβάζουν στον θρόνο.Τον συκοφαντούν στη σουλτανική αυλή ως καλβινίζοντα για τη φιλική στάση του προς τους διαμαρτυρόμενους και την έκδοση το 1631 της Ομολογίας του, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος διακήρυσσε πάντα ότι είναι ορθόδοξος. Υπήρξε θύμα των ιησουιτικών ραδιουργιών και της σουλτανικής αγριότητας. Προσπάθησε να ανυψώσει το ελληνικό γένος και να το φέρει σε επαφή με τον δυτικό πολιτισμό. Το 1627 μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη το τυπογραφείο του Κεφαλλονίτη μοναχού Νικόδημου Μεταξά. Σκοπός του ήταν να φωτιστεί το έθνος με ελληνικά έντυπα. Κήρυξε στη δημοτική. Στη λαϊκή γλώσσα προλόγισε τη μετάφραση της Καινής Διαθήκης από τον Μάξιμο Καλλιπολίτη.

Γράφει στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ η Ηλέκτρα Καμπουράκη-Πατεράκη, μαθηματικός σχετικά με τον Νικόδημο Μεταξά:

«Έτσι δέχτηκε πρόθυμα την πρόταση του πατριάρχη Κύριλλου και τον Ιούνιο του 1627 έφθασε στην Κωνσταντινούπολη με πλοίο αγγλικής εταιρείας. Μαζί του έφερε, εκτός από το τυπογραφείο που φρόντισε να τελειοποιήσει, και κιβώτια με βιβλία που είχε τυπώσει στο Λονδίνο, αλλά και άλλες εκδόσεις, και δύο Ολλανδούς τυπογράφους. Φοβόταν όμως την αντίδραση των Ιησουϊτών, οι οποίοι γνώριζαν τη δύναμη της τυπογραφίας. Για το λόγο αυτό η μεταφορά του τυπογραφείου από το Λονδίνο έγινε με τις απαραίτητες προφυλάξεις και με την προσωπική συμπαράσταση και προστασία του Άγγλου πρεσβευτή. Αλλά η λειτουργία του τυπογραφείου δεν μπορούσε να παραμείνει κρυφή. Οι Ιησουίτες, μόλις έμαθαν για το τυπογραφείο, αντέδρασαν έχοντας μάλιστα και τη συμπαράσταση του Γάλλου πρεσβευτή. Για να ματαιώσουν τα σχέδια του Μεταξά, έγραψαν στο μοναστήρι που ανήκε να τον ανακαλέσει γιατί τάχα ήταν Λουθηριανός, αιρετικός και δούλευε για την αγγλική θρησκεία. Από τις συκοφαντίες τους δεν ξέφυγε ούτε ο Άγγλος πρεσβευτής, τον οποίο κατηγόρησαν ότι ήταν αυτός που υπαγόρευσε το σύγγραμμα κατά του Πάππα που τύπωσε ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Μελέτιος. Το τυπογραφείο το εγκατέστησαν κοντά στην αγγλική πρεσβεία για λόγους προστασίας και τον Ιούνιο του 1627 άρχισε να λειτουργεί. Το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε ήταν η «Σύντομος Πραγματεία κατά Ιουδαίων» του Κύριλλου Λούκαρη, γραμμένη σε απλή γλώσσα, με δαπάνες και επιμέλεια του Νικόδημου Μεταξά. Ήταν το πρώτο ελληνικό βιβλίο που τυπώθηκε στον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο. Ακολούθησαν αρκετές εκδόσεις βιβλίων αλλά πάντα με θρησκευτικό περιεχόμενο. Οι Ιησουΐτες δεν σταμάτησαν να αντιδρούν. Απειλούσαν τον Μεταξά στο δρόμο τα βράδια που έφευγε από το τυπογραφείο και τον ανάγκασαν να πάρει μέτρα για την ασφάλειά του. Στην αναφορά που έκαναν στο Μεγάλο Βεζίρη χρησιμοποίησαν συκοφαντίες και ψέματα: ότι ο Μεταξάς στάλθηκε στην Πόλη για να διοργανώσει επανάσταση και ότι ο πρέσβης της Αγγλίας υποθάλπει τους επαναστατικούς σκοπούς του, ότι στο τυπογραφείο τυπώνονταν βιβλία που συνέθετε ο Πατριάρχης, με τα οποία ξεσήκωνε τους Έλληνες σε επανάσταση, και άλλα πολλά. Ο Μέγας Βεζίρης διέταξε αμέσως τη φρούρηση του Μεταξά. Ο Γάλλος Πρέσβης, που ήταν φανατικός Ιησουΐτης, για να ματαιώσει κάθε προσπάθεια προστασίας του τυπογραφείου, κάλεσε σε γεύμα τον πατριάρχη Κύριλλο, τον πρεσβευτή της Αγγλίας και τον Βάιλο της Βενετίας. Έτσι στις 6 Ιανουαρίου 1628, ημέρα των Θεοφανείων, ενώ αυτοί αμέριμνοι συμμετείχαν στο γεύμα, 150 γενίτσαροι πολιόρκησαν το σπίτι του Μεταξά και το κτίριο του τυπογραφείου. Με χτυπήματα αχρήστεψαν το πιεστήριο και σκόρπησαν τα τυπογραφικά στοιχεία. Αφού κατέστρεψαν το τυπογραφείο, πήραν τα βιβλία που βρήκαν εκεί, και φυλάκισαν τον Μεταξά. Για να δικαιολογήσουν αυτές τις ενέργειες διέδωσαν ότι στο τυπογραφείο πλαστογραφούσαν τα σουλτανικά διατάγματα και συνωμοτούσαν εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και ακόμη ότι έκοβαν κίβδηλα νομίσματα. Μετά την εξέταση των βιβλίων, που έγινε την επομένη, δεν βρέθηκε τίποτε επιλήψιμο, μάλιστα η απαλλακτική απόφαση του Μουφτή ανέφερε ότι «Τα κατασχεθέντα βιβλία ουδέν περιείχον κατά του κορανίου και επομένως δεν είναι επιλήψιμα». Και ακόμη «Αφού ο Σουλτάνος εχορήγησεν εις τους Χριστιανούς το δικαίωμα της ελευθέρας εξασκήσεως των θρησκευτικών των δογμάτων, ουδόλως ούτοι αμαρτάνουσι και δια του τύπου εκτιθέμενοι τας ιδέας των». Η απόφαση αποτελούσε κόλαφο για τους Ιησουΐτες, αλλά η ζημιά για τους Έλληνες είχε γίνει. Το τυπογραφείο είχε καταστραφεί. Ο Μεταξάς, που με τόση προσπάθεια και φροντίδα βοήθησε στην ίδρυσή του, μετά την αθωωτική απόφαση αποφυλακίστηκε και πικραμένος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Πόλη. Ο Α. Leger, ιερέας της ολλανδικής πρεσβείας, μεσολάβησε σε τυπογράφους της Βιέννης για να μη διακοπεί το εκδοτικό πρόγραμμα του πατριάρχη. Έτσι μπόρεσε να εκδοθεί η πρώτη μετάφραση της Καινής Διαθήκης σε απλή ελληνική γλώσσα που έκανε ο Μάξιμος Καλλιπολίτης και προλόγισε ο Λούκαρις. Ο Μεταξάς όταν αργότερα έγινε επίσκοπος Κεφαληνίας από τον Λούκαρι, πήγε να εγκατασταθεί στην έδρα του φέρνοντας μαζί του το μισοκατεστραμμένο τυπογραφείο του.»

Από το 1620 μέχρι το1638 πέντε φορές ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο και πέντε φορές καθαιρέθηκε (1620-1623,1623-1633, 1633-1634, 1634-1635 και 1637-1638). Τελικά τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν με την κατηγορία ότι σε συνεννόηση με τους Κοζάκους ξεσηκώνει τους Έλληνες σε επανάσταση. 

Τον έκλεισαν σε κάποιο φρούριο του Βόσπορου και τον στραγγάλισαν στις 27 Ιουνίου 1638. Το πτώμα του ρίχτηκε στη θάλασσα όπου το βρήκαν ψαράδες και το έθαψαν. Οι εχθροί του όμως ξέθαψαν το σώμα του και το ξανάριξαν στη θάλασσα, αλλά βρέθηκε και πάλι απ΄ όπου και πάλι περιήλθε σε χέρια χριστιανών και ετάφη. Έτσι σταμάτησαν την πολύπλευρη δράση του εθνομάρτυρα

Θα κηδευτεί στην εκκλησία της Παναγίας της Καμαριώτισσας, στη Χάλκη, από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Παρθένιο Α΄. Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους αναφέρει σχετικά με τον Λούκαρι: «Ουδέποτε ίσως το αξίωμα του Οικουμενικού Πατριάρχη ανεδείχθη λαμπρότερο ή επί Κυρίλλου Α΄ του Λουκάρεως επί δώδεκα περίπου έτη εκ διαλειμμάτων πατριαρχήσαντος».

Έγραψε πάνω από διακόσιες Διδαχές, που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον από ιστορική γλωσσική και λογοτεχνική άποψη. Αλλά και η Αλληλογραφία του με τόσο σημαντικά πρόσωπα παρέχει σημαντικές πληροφορίες για την ταραγμένη εποχή του. Ο Κύριλλος Λούκαρις βοήθησε στην πνευματική αναγέννηση του ελληνισμού, εγκαινίασε μια νέα εποχή θρησκευτικού ουμανισμού και με τη μόρφωση την προσωπικότητα και τη δράση του έγινε γνωστός σε όλη την Ευρώπη. Σήμερα στη γενέτειρά του, το Ηράκλειο Κρήτης, ο δρόμος που περνά μπροστά από τον Άγιο Μηνά φέρει το όνομά του: «Οδός Κυρίλλου Λουκάρεως».

ΠΗΓΕΣ:

Εφημερίδα Πατρίς,Δεκέμβριος 2007

Wikipedia.gr

Νίκος Σκιαδάς, «Το πρώτο Ελληνικό τυπογραφείο της Πόλης. Ο Πατριάρχης Κύριλλος Λόυκαρης και ο Νικόδημος Μεταξάς», Νέα Εστία

http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr/