Του Κώστα Α.Μπογδανίδη
Η άνοιξη του 1867 βρήκε την Κρήτη πάλι σε επαναστατική δράση. Οι κρητικοί έχουν επαναστατήσει (το 1866) για μια ακόμη φορά και οιΤούρκοι έχουν χάσει τον λογαριασμό! Το αίτημα για αυτοδιάθεση ή και για ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα είναι επίκαιρο όσο ποτέ και η Υψηλή Πύλη προσπαθεί να βρει μια λύση. Διπλωματική ή στρατιωτική δεν έχει τόσο σημασία. Όλα είναι στην κόψη του ξυραφιού. Ο σουλτάνος αποφασίζει να στείλει στο νησί έναν από τους καλύτερους αξιωματικούς του, τον Κροάτη Ομέρ Πασά και οι κρητικοί μαθαίνουν ότι έρχεται ως κυβερνήτης ο Δημ.Μαυροκορδάτος. Η ιστορία τα θέλησε έτσι ώστε να έρθει …Αττίλας –Ομέρ Πασάς, αλλά να μην έρθει ο Μαυροκορδάτος. Κάποιοι είχαν θελήσει αλλιώς και ίσως να είχε γραφεί διαφορετικά η ιστορία.
Η Κρήτη τον 19ο αιώνα πέρασε δύσκολες στιγμές. Για ένα διάστημα ήταν στην αιγυπτιακή κατοχή. Το 1840 ξεσπά πόλεμος μεταξύ του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου και της Τουρκίας με αποτέλεσμα οι Μ. Δυνάμεις, με τη Συνθήκη του Λονδίνου, επαναφέρουν και πάλι την Κρήτη στη σουλτανική κυριαρχία. To 1841 κηρύσσεται νέα επανάσταση στην Κρήτη. Στις Ανατολικές επαρχίες αρχηγός είναι ο Λασιθιώτης οπλαρχηγός Γ. Βασιλογιώργης (1794 – 1854) και στις Δυτικές οι αδελφοί Χαιρέτη. Η επανάσταση όμως έχει άδοξο τέλος.
Με τη συνθήκη των Παρισίων του 1856 εκδίδεται το Χάττι Χουμαγιούν, με το οποίο παραχωρούνται σημαντικά προνόμια στους Χριστιανούς υπηκόους. Οι παραβιάσεις των διατάξεών τους όμως στα επόμενα ως το 1898 χρόνια αποτελούν και τη βασική αιτία των πολλών εξεγέρσεων που σημειώνονται. Το 1858 γίνεται το κίνημα του Μαυρογένη και εξ αυτού παραχωρούνται, με ειδικό φιρμάνι, με το οποίο οι Κρήτες πέτυχαν να κατέχουν ελεύθερα όπλα, να ασκούν τη λατρεία και να γίνεται σεβαστή η θρησκεία τους, καθώς και τη σύσταση Χριστιανικών Δημογεροντιών που είχαν αρμοδιότητα σε θέματα παιδείας, κοινωνικής πρόνοιας, κληρονομικού και οικογενειακού δικαίου. Λίγο αργότερα ακολουθεί η μεγάλη κρητική επανάσταση του 1866-69 για Ελευθερία και Ένωση με την Ελλάδα του Κρητικού λαού. Η επανάσταση διαρκεί τρία χρόνια και δίνει θαυμαστά δείγματα ηρωισμού και αυτοθυσίας. Αποκορύφωμα της νέας επανάστασης είναι το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου το Νοέμβριο του 1866, η γιγαντομαχία του Λασιθίου στις 10 - 13 Μαΐου του 1867 με τον Κόρακα, καθώς και οι φονικές μάχες που σημειώνονται σε πολλά χωριά των Χανίων, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου.
Μεσολαβεί το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου. Το Νοέμβριο του 1866 ο Μουσταφά Ναϊλή Πασάς περικυκλώνει το μοναστήρι της Ι.Μ. Αρκαδίου με μια δύναμη 15.000 Τουρκοαιγυπτίων και Αλβανών και 30 κανόνια. Το διαμέτρημα μεγάλο. Η διαφορά δυνάμεων ασύγκριτη. Οι Κρήτες που είχαν καταφύγει στην Ι.Μ. Αρκαδίου ήσαν 964, από τους οποίους 259 ήσαν πολεμιστές και 705 γυναικόπαιδα. Όμως δε σκέφτονται να παραδοθούν. Προτιμούν τον τίμιο θάνατο από τον τούρκικο εξευτελισμό. Και όταν πια το Αρκάδι λυγίζει κάτω από το βάρος του εχθρού που ενισχύεται συνεχώς, και το τούρκικο ασκέρι έχει μπει στους εσωτερικούς χώρους του μοναστηριού, ο Κωστής Γιαμπουδάκης και ανατινάσσει την πυριτιδαποθήκη ( έχει αναπτυχθεί μία άλλη ιστορική εκδοχή. Ότι ήταν ο ανωγειανός Σκουλάς που έβαλε το μπουρλότο…) Οι θόλοι της τινάζονται στον αέρα σκορπώντας το θάνατο σε πάνω από 2500 άτομα χωρίς διακρίσεις. Ο δραματικός επίλογος καταγράφει 864 χρ. νεκρούς και 164 αιχμαλώτους.
Νωρίτερα όμως ,τον Αύγουστο του 1866, Κρητικοί επαναστάτες κύκλωσαν στο χωριό των Χανίων Βρύσες τον αιγυπτιακό στρατό που είχε σταλεί εκεί από τους Τούρκους και ανάγκασαν τους Αιγύπτιους να συνθηκολογήσουν. Ο σουλτάνος τότε έστειλε εναντίον των ελληνικών δυνάμεων το Μουσταφά πασά με ισχυρές δυνάμεις και σε μάχη που έγινε στα υψώματα του Βαφέ οι Κρητικοί νικήθηκαν. Μετά απ' αυτή τη μάχη ο Μουσταφά πασάς στράφηκε προς την περιοχή του Ρεθύμνου και περικύκλωσε τη μονή του Αρκαδίου, όπου ήταν οχυρωμένη μια μικρή ομάδα επαναστατών έχοντας επικεφαλή της την επαναστατική επιτροπή Ρεθύμνου. Οι αμυνόμενοι αποφάσισαν να αντιτάξουν άμυνα και δε δέχτηκαν τους όρους των Τούρκων για να παραδοθούν. Αφού οι ένοπλοι αγωνιστές έπεσαν μέχρις ενός, αυτοί που απέμειναν αποφάσισαν να βάλουν φωτιά στην πυριτιδαποθήκη της μονής. Ακολούθησε τρομερή έκρηξη και σκοτώθηκαν απ' αυτή περίπου 850 Έλληνες, κυρίως γυναικόπαιδα.
Το Φεβρουάριο του 1867 η γενική συνέλευση των Κρητών εξέλεξε προσωρινή κυβέρνηση για το νησί και απηύθυνε υπομνήματα προς τις μεγάλες δυνάμεις, ζητώντας την παρέμβασή τους για την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους. Τον Μάρτιο του 1867 ο Μουσταφά πασάς αντικαταστάθηκε από τον Ομέρ πασά (τουρκοκροάτης στην καταγωγή και φημιζόμενος για την αγριότητα και θηριωδία του) που αποβιβάστηκε τον Απρίλιο του 1867 στη Σούδα με μεγάλο στρατό. Ο Ομέρ πασάς κινήθηκε εναντίον των Κρητών επαναστατών αμέσως μετά την αποβίβαση του στο νησί.
Στο Λασίθι…
Έτσι, λοιπόν μετά το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου και τις μάχες που επακολούθησαν σε διάφορα χωριά της Κρήτης, ο μεγάλος όγκος του τουρκοαιγυπτιακού στρατού, 20 - 25.000 στρατιώτες, στρατοπέδευσε στο Καστέλλι της Πεδιάδος, με σκοπό να εξοντώσει τους επαναστάτες που βρίσκονταν στο Οροπέδιο Λασιθίου της Δίκτης και αποτελούσε το ορμητήριο τους.
Αρχηγοί των επαναστατών του Λασιθίου ήσαν ο Μιχαήλ Κόρακας (για τους ένοπλους από Ανατολική Κρήτη) από την Πόμπια της Μεσαράς και ο Κωνσταντίνος Σφακιανάκης (για τους ένοπλους από Δυτική Κρήτη) από το Βραχάσι. Οπλαρχηγοί ήταν ο Εμμανουήλ Μηλιαράς από το Τζερμιάδω, ο Εμμανουήλ Καζανάκης από το Μαρμακέτω συγγενής προφανώς του μεγάλου πολεμιστή Εμμανουήλ Κοζάνη, ο Αριστοτέλης Βασιλογιώργης από το Γεροντομουρί ο Ηρακλής Κοκκινίδης από το Κεραμούτσι, ο Αντώνιος Τρυφίτσος από το Καστέλλι, ο Εμμανουήλ Κόκκινης από τη Νεάπολη, ο Νικόλαος Τυλλιανάκης από την Έμπορο, ο Κωνσταντίνος Κοζυράκης από το Μεραμπέλλο, ο Αντώνιος Ζωγράφος ή Ξανθουδίδης από τ' Αβδού, ο Φραγκιάς Μαστραχάς από τη Γέργερη, ο Δημήτριος Τσικριτζής από το Ζαρό, ο Νικόλαος Αλεξάκης από τους Ποταμούς, ο αρχηγός Ρίζου, δηλαδή Βιάννου, Γεώργιος Μιχαλοδημητράκης, οι πεντακοσίαρχοι Ιωάννης Μουρελλάκης και Αντώνιος Καλλιατάκης, ο Εμμανουήλ Χατζάκης, ο Γεώργιος Μανουσάκης, Γ. Δερμιτζάκης και άλλοι. Οι εθελοντές αρχηγοί και οπλαρχηγοί που βρέθηκαν και πήραν μέρος στις μάχες του Λασιθίου ήσαν ο Δημήτριος Πετροπουλάκης και ο Ηλίας Δημητρακαράκος από τη Μάνη, ο Γεώργιος Κουρμούλης λοχαγός του Ελληνικού στρατού και ο Χρήστος Βυζάντιος συνταγματάρχης επίσης του Ελληνικού στρατού σε αποστρατεία
Στις 19 του Μάη ο Ομέρ κάλεσε τους στρατηγούς του, τους Ρεσίτ Πασά και Αλή Ριζά (αρχηγούς των Τουρκικών Δυνάμεων) και Φερικ Ισμαήλ Πασά ) επικεφαλής των Αιγυπτιακών δυνάμεων) και τους έδωσε εντολή για να καταλάβουν πάση θυσία το Λασίθι. Την επόμενη, 20 του Μάη, ο Ισμαήλ Φερίκ Πασάς ξεκίνησε από τον αυχένα του Τσούλη το Μνήμα και ο Ρεσίτ Πασάς βάδιδια μέσου της Γερακιανής Λαγκάδας προς κατάληψη του Λασιθίου.
Οι Κρήτες επαναστάτες είχαν παρατάξει τις δυνάμεις τους (3.000 οπλοφόροι κυρίως από την Ανατολική Κρήτη και 700 εθελοντές από την άλλη Ελλάδα) στα βουνά που βρίσκονται μόλις φθάνουμε στο Λασίθι από το Καστέλι και φθάνοντας εκεί οι Τουρκοαιγύπτιοι δίδονται ομηρικές μάχες, όμως επειδή οι Τουρκοαιγύπτιοι ήσαν πολύ περισσότεροι και τακτικός στρατός μπόρεσαν τελικά και πάτησαν το Λασίθι και οι επαναστάτες υποχώρησαν στα βουνά της Δίκτης .
Από τις 21 Μαΐου έως στις 29 Μαΐου οι Τοyρκοαιγύπτιοι κατακαίγουν τα χωριά του Λασιθίου και την Ιερά μονή Κρυσταλλένιας και κατασφάζουν τους κατοίκους του. Στις 28 Μαΐου οι Κρήτες επαναστάτες ανασυγκροτήθηκαν στο οροπέδιο του Λιμνακάρου. Μαθαίνοντας αυτό οι Τούρκοι πάνε να τους βρουν. Ωστόσο με ελιγμό οι Κρήτες ξανακατεβαίνουν στο κάμπο του Λασιθίου. Εκεί έρχονται το πρωί στις 29 Μαΐου και οι Τούρκοι, όμως καταπονημένοι τώρα τους παραλαμβάνουν οι Κρήτες έξωθι του χωριού Τζερμιάδω προς Μαρμακέτω και τους νικούν κατά κράτος. Τουρκοαιγύπτιοι στρατιώτες νεκροί περί τους 2000. Έλληνες επαναστάτες νεκροί 150.
Στην πραγματικότητα ούτε ο Ομέρ Πασάς δεν μπόρεσε να δώσει τέλος σε αυτή την ιστορία και τελικά αντικαταστάθηκε στο τέλος του χρόνου.
Θυμίζουμε ότι προς χάρη της εν λόγω αιματηρής 10ημερης μάχης Λασιθίου στις 21 - 30/5/1867, η Κρητική Επαναστατική Διοίκηση των Απελευθερωτικών Αγώνων κατά τα έτη 1866 – 1869 ονόμασε έτσι, δηλαδή Λασίθι, και το νομό που ανήκει η επαρχία Λασιθίου όπου έγινε η Μάχη αυτή, σύμφωνα με τον Οργανικό Νόμο του 1866 . Πριν ο νομός Λασιθίου ονομαζόταν νομός Σητείας, στα Βενετσιάνικα TERRITORIUM SITTIA ή SETTIA
ΠΗΓΕΣ
-Ο καπετάν Μιχάλης Κόρακας και οι συμπολεμιστές του, Nίκου Σταυρινίδη
-Ι.Κριάρη
-Ιστορία της Κρήτης, Ι.Μουρέλλος.
-Α.Βασιλάκης
- Κρητικός Κώδικας, έκδοση Χανιά 1879 – 1189,
-Cretalive.gr
-Krassanakis.gr
