Απορριματολογία: Τι λένε τα σκουπίδια μας για εμάς

Είναι πολλά τα επαγγέλματα που υπάγονται κάτω από την ομπρέλα των «βαρέων και ανθυγιεινών». Για παράδειγμα, πίσω στη δεκαετία του ‘80 και την έκρηξη του AIDS στις Ηνωμένες Πολιτείες, μια ομάδα ερευνητών, προκειμένου να δει κατά πόσο ο κόσμος χρησιμοποιούσε προφυλάξεις στο σεξ, ακολούθησε την πιο απτή μέθοδο που μπορούσε: έψαξε στα απόβλητα για να δει πόσα προφυλακτικά θα έβρισκε. 

Έτσι, το 1988 εντοπίζονταν γύρω στα 200 με 400 προφυλακτικά την ημέρα. «Οπωσδήποτε δεν είναι μια πολύ ευχάριστη δουλειά, αλλά είναι σημαντική», είχε σημειώσει τότε επόπτης του προγράμματος. Τη μέθοδο αυτή ακολούθησαν κι άλλες χώρες τα χρόνια που ακολούθησαν, όπως η Εσουατίνι (κάποτε γνωστή ως Σουαζιλάνδη) το 2006 και η Ζάμπια το 2015. 

Όπως μπορεί να συμπεράνει κανείς από τα παραπάνω, τα σκουπίδια κάποιου μπορούν να μεταμορφωθούν σε δεδομένα στα χέρια κάποιου άλλου, αρκεί να βρεθούν οι…θαρραλέοι για να προβούν σε μια τέτοια έρευνα. «Σου ανοίγουν ένα πολύ άμεσο και προνομιούχο παράθυρο στον πραγματικό τρόπο ζωής των ανθρώπων», σχολιάζει και ο ανθρωπολόγος Τόμας Χίλαντ Έρικσεν από το Πανεπιστήμιο του Όσλο. 

^{Φωτ.: Shutterstock}

Η έρευνα των σκουπιδιών δεν αφορά όμως μόνο κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις όπως αυτές που προαναφέρθηκαν, αλλά αποτελεί έναν ολόκληρο πεδίο που ονομάστηκε απορριματολογία. Τον όρο συναντάμε πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του ‘70. Λίγα χρόνια αργότερα, ο ανθρωπολόγος Γουίλιαμ Ράτσι τον έβαλε μέσα σε ένα πιο επιστημονικό πλαίσιο, με πειράματα όπως το «Tucson Garbage Project» αλλά και έρευνες επαλήθευσης για το κατά πόσο οι συμμετέχοντες έλεγαν αλήθεια για την ποσότητα junk food και αλκοόλ που κατανάλωναν, συγκρίνοντας τις απαντήσεις με τα σκουπίδια τους. 

Τις επόμενες δεκαετίες, η απορριματολογία εφαρμόστηκε και από πολιτικούς αναλυτές και ιστορικούς, ενώ στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 χρησιμοποιήθηκε σε έρευνα για την Πολιτιστική Επανάσταση της Κίνας. Για το τελευταίο, οι ερευνητές μέσα από απορρίμματα λαϊκών αγορών προσπάθησαν να δείξουν κατά πόσο η απέλαση κατοίκων υπήρξε διακινούμενη από τις τοπικές κυβερνήσεις, κάτι που δεν μπορούσαν να απαντήσουν μόνο οι επίσημες πηγές. 

^{Φωτ.: Shutterstock}

Τα τελευταία χρόνια, η απορριματολογία «ταξίδεψε» μέχρι τη Βόρεια Κορέα για να ψάξει και να καταγράψει συσκευασίες προϊόντων. Παράλληλα, στην Πολωνία, ο αρχαιολόγος Γκρέγκορζ Κιάρζις ερεύνησε αντίστοιχα εγκαταλελειμμένες σοβιετικές πυρηνικές βάσεις προκειμένου να βγάλει πιθανά συμπεράσματα για κρυφές δραστηριότητες που έλαβαν χώρα εκεί. 

Όμως η απορριματολογία δεν έχει υπηρετήσει μόνο τον ακαδημαϊκό κόσμο, αλλά και τον εμπορικό. 

Στη δεκαετία του ‘70 και τη Μεγάλη Βρετανία, η εταιρεία γιαουρτιού Ski, προκειμένου να δει κατά πόσο οι καταναλωτές προτιμούσαν τα γιαούρτια της, προσέλαβε εξωτερική εταιρεία που πλήρωνε τους καταναλωτές προκειμένου να πετούν τις συσκευασίες από συγκεκριμένα προϊόντα σε ξεχωριστές σακούλες, ώστε στη συνέχεια οι αναλυτές να βγάλουν συμπεράσματα για τις καταναλωτικές τους τάσεις. 

^{Φωτ.: Shutterstock}

Σήμερα που οι περισσότεροι κάνουν αγορές με κάρτες ή on line, είναι πολύ πιο εύκολο να ερευνήσει κάποιος μέσα από αυτές τις οδούς τις καταναλωτικές τάσεις των ανθρώπων, παρ’ όλα αυτά, η απορριματολογία εξακολουθεί να μπορεί να προσφέρει μια πιο ενδελεχή ματιά στο εκάστοτε αντικείμενο έρευνας. 

Δεν λείπουν όμως και οι περιπτώσεις που η απορριματολογία δημιούργησε προβλήματα. Όπως όταν η Procter & Gamble θέλησε μέσα από σκουπίδια να εκμαιεύσει πληροφορίες σχετικά με την ανταγωνιστική Unilever και η δεύτερη έσπευσε να κατηγορήσει την P&G για αθέμιτο τρόπο έρευνας. 

Πράγματι, υπάρχει μια αίσθηση «κατασκοπίας» πίσω από την εν λόγω τακτική. Ωστόσο, δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς ότι έχει υπάρξει βοηθητική σε πολλά και διαφορετικά πεδία έρευνας. 

Για να μην περιοριζόμαστε όμως μόνο στον «πραγματικό» κόσμο, πλέον η απορριματολογία εφαρμόζεται και στον κυβερνοχώρο και σε εικονικά σύμπαντα. Για του λόγου το αληθές, ο υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Όρεγκον, Τζάρεντ Χάνσεν, κάνει αυτό ακριβώς: ψάχνει «σκουπίδια» στο βίντεο γκέιμ «Animal Crossing».