Τρίτο προοδευτικό κύμα

Του Γιώργου Πανταγιά*

Η νοσταλγία είναι χρήσιμη για τη συγγραφή ρομάντζων. Αχρείαστη, όμως, για την πρόβλεψη του μέλλοντος. Κοιτάζοντας μπροστά, δεν αγνοούμε τη μνήμη. Κρατούμε τους μύθους ζωντανούς, διατηρώντας το άρωμά τους. Παρ’ όλα αυτά δεν γινόμαστε δέσμιοι του παλιού και του περασμένου. Αναζητούμε το αυθεντικό και το αναλλοτρίωτο, αποτινάζοντας από πάνω μας τη σκόνη, ακόμη και τη σκουριά, του παρελθόντος. Ανιχνεύοντας το παρόν, μπορούμε να κατανοήσουμε τις τωρινές ανάγκες και προπαντός να κρατήσουμε επίκαιρη την προοπτική των μεγάλων αλλαγών, σχεδιάζοντας και διεκδικώντας ρόλο στο μέλλον.

Οι παραπάνω σκέψεις στροβίλιζαν στο μυαλό μου, με αφορμή την επέτειο των  σαράντα χρόνων από την εκλογή του Φρανσουά Μιτεράν ως προέδρου της Γαλλίας. Η επικράτησή του σήμανε την απαρχή της κυριαρχίας των Ευρωπαίων σοσιαλιστών στη Γηραιά Ήπειρο. Στη δεκαετία του ’80 οι ευρωπαϊκές κοινωνίες βίωσαν το πρώτο προοδευτικό κύμα. Ήταν η εποχή της ιδεολογικοπολιτικής αθωότητας.

Σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα με χαρισματικούς ηγέτες ανέλαβαν τη διακυβέρνηση των χωρών τους, καλλιεργώντας προσδοκίες και δημιουργώντας κλίμα αναγέννησης. Τον δρόμο του Φρανσουά Μιτεράν ακολούθησαν ο Μπρούνο Κράισκι στην Αυστρία, ο Ανδρέας Παπανδρέου στην Ελλάδα, ο Φελίπε Γκονζάλες στην Ισπανία, ο Μάριο Σοάρες στην Πορτογαλία και ο Ούλοφ Πάλμε που επανέκαμψε στη Σουηδία.

Πέρα από τον καθαρό αέρα που έφεραν, συνέβαλαν καταλυτικά στη στροφή προς την κοινωνική Ευρώπη, με κορυφαίο αρχιτέκτονά της Ζακ Ντελόρ. Δεν εξέφρασαν μόνο τις «παλιές μανίες της ευρύτερης Αριστεράς», όπως δήλωσε χαρακτηριστικά προσφάτως ο ενενηνταπεντάχρονος πλέον πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στη συνέχεια «μεταπήδησαν σε έναν αξιέπαινο ρεαλισμό». Εξ ου και το αποτύπωμά τους στις χώρες τους, αλλά και στην Ευρώπη έμεινε ανεξίτηλο.

Η πολιτική άνοιξη δεν κράτησε πολύ. Συνοδεύτηκε από τη φθορά της εξουσίας, καθώς κι από σκιερές πλευρές στον τρόπο διαχείρισής της. Ωστόσο, στην ευρωπαϊκή σκηνή κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, αναδείχθηκαν νέοι πρωταγωνιστές. Στους Βρετανούς Εργατικούς ο Τόνι Μπλερ, στους Γερμανούς Σοσιαλδημοκράτες ο Γκέρχαρντ Σρέντερ, στους Αυστριακούς ο Βίκτορ Κλίμα, στους Πορτογάλους ο Αντόνιο Γκουτέρες, στη Γαλλία ο Λιονέλ Ζοσπέν, στην Ιταλία ο Μάσιμο ντ’ Αλέμα και ο Ρομάνο Πρόντι, στη Σουηδία ο Γκόραν Πέρσον και στην Ελλάδα ο Κώστας Σημίτης. Στην πραγματικότητα, ήταν εκείνοι που επέφεραν το δεύτερο προοδευτικό κύμα στον ευρωπαϊκό χώρο. Την ίδια περίοδο η εκλογή του Μπιλ Κλίντον στις ΗΠΑ συνιστούσε τολμηρή  τομή, απέναντι στο αμερικανικό συντηρητικό κατεστημένο.

Η νέα αυτή δυναμική ομάδα ηγετών έδωσε πνοή στις χώρες τους και στις κοινωνίες. Οι μεταρρυθμιστικές τους πολιτικές αναζωογόνησαν τις οικονομίες τους. Η μετάβαση στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση αποτέλεσε ουσιαστικό βήμα στην κατεύθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Μια σύγχρονη κουλτούρα που εδραζόταν στον αποκαλούμενο «Τρίτο Δρόμο», συνέβαλε αποφασιστικά στην ανανέωση του πολιτικού λόγου, αφήνοντας στην άκρη παρωχημένες αντιλήψεις και ξεπερασμένα ιδεολογήματα.

Κοινό χαρακτηριστικό τους η θεμελίωση καινούργιας ταυτότητας, με τη μετατόπιση των κομμάτων τους στο κοινωνικό Κέντρο. Τις συγκλίσεις τους στα καίρια προβλήματα της τότε εποχής επισφράγισε το 2000 και η Διεθνής Διάσκεψη του Βερολίνου για την Προοδευτική Διακυβέρνηση, στην οποία ήταν όλοι παρόντες. Ο κύκλος τους έκλεισε με τη συντηρητική παλινόρθωση και τη δραστική υποχώρηση των σοσιαλιστικών και σοσιαλδημοκρατικών δυνάμεων.

Η κρίση εκπροσώπησης που αντιμετωπίζουν σήμερα τα άλλοτε κραταιά κόμματα δεν είναι πρόσκαιρη. Οφείλεται σε βαθύτερες αιτίες. Το τωρινό ιδεολογικοπολιτικό τους υπόδειγμα βρίσκεται σε αναντιστοιχία με τις ανάγκες και απαιτήσεις των κοινωνιών τους. Οι πολιτικές που πρεσβεύουν αποδεικνύονται ανεπίκαιρες, δοκιμασμένες και ατελέσφορες. Οι αντιλήψεις τους αποπνέουν συντηρητισμό. Η υποχώρηση της απήχησής τους δεν είναι τυχαία. Ουσιαστικά, ισοδυναμεί με το τέλος μιας ολόκληρης εποχής.

Έτσι τώρα βλέπουμε προοδευτικές δυνάμεις να αποκολλούνται από τις γερασμένες πλέον κομματικές τους δομές, αναζητώντας νέα έκφραση. Το παράδειγμα των Πράσινων της Γερμανίας με την Αναλένα Μπέρμποκ είναι αποκαλυπτικό. Οι ψηφοφόροι του SPD, παλιοί και νέοι, μετακινούνται προς αυτούς. Αντίστοιχα, το εγχείρημα του Εμανουέλ Μακρόν στη Γαλλία βρίσκει ανταπόκριση στους πρώην εκλογείς και στελέχη των Σοσιαλιστών. Τέλος, ο γερόλυκος Τζο Μπάιντεν εκπλήσσει συνεχώς θετικά. Πρόκειται, όπως αρκετοί υποστηρίζουν, για μια σύγχρονη σοσιαλδημοκρατική εκδοχή προσαρμοσμένη στην αμερικανική ιδιοσυστασία.

Το τρίτο προοδευτικό κύμα επιχειρείται να εκφραστεί από μια νέα ιδεολογικοπολιτική οικογένεια. Δεν βαδίζει στις ράγες στης παλιάς Σοσιαλδημοκρατίας. Ούτε, όμως, αποποιείται το κοινωνικό της πρόταγμα.  Απεναντίας, μπολιάζει τις ιδέες και τις αντιλήψεις της με εκείνες του φιλελευθερισμού. Το βέβαιο είναι ότι η προοπτική και  η ανθεκτικότητά του δεν θα κριθούν μονάχα στο πεδίο των ιδεών, αλλά στη ναρκοθετημένη πραγματικότητα της μεταπανδημικής περιόδου.

Αν, λοιπόν, θέλουμε να αισθανόμαστε νοσταλγία –που την αισθανόμαστε- αυτή δεν μπορεί παρά να είναι η νοσταλγία του μέλλοντος.

* Σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας

Προέδρου και Διευθύνοντος Συμβούλου της POLITY A.E