Σύντομα μαθήματα «ΠΟΛΙΤΙΖΜΟΥ»

Του Γιάννη Γιγουρτσή

Η ελληνική γλώσσα δεν αποδίδεται φωνητικά με την ελληνική γραφή, αλλά στην ιστορική της διάσταση.

Η γραπτή ελληνική κρατά μεγάλο μέρος από την ιστορική ορθογραφία της, η οποία με τη σειρά της υποκρύπτει παλαιότερες προφορές των λέξεων που έχουν πλέον εκλείψει. Αυτό σημαίνει πως «δεν διαβάζουμε ό,τι βλέπουμε» όπως συνηθίζουμε να λέμε, αλλά μαθαίνουμε να αποκωδικοποιούμε μια σειρά γλωσσικών συμβόλων. Δηλαδή, κάθε γράμμα ή σύμπλεγμα γραμμάτων έχει την δική του προφορά, δίνει τον δικό του φθόγγο, πολλές φορές αναλόγως με αυτό που προηγείται ή ακολουθεί.

Σημαντικό είναι βεβαίως να ξέρουμε καλά τον γλωσσικό κώδικα για να μπορέσουμε να το αποκρυπτογραφήσουμε, στην περίπτωση μας να το διαβάσουμε, με τρόπο ορθό το κείμενο. Έτσι πχ ορίζουμε ότι το οι=i το ου=u και το ντ = d (αλλά και nd) κ.α.. Και πάλι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο φαίνονται, καθώς υπάρχουν φθόγγοι που «κρύβονται», λανθάνουν μέσα στην γραφή και δεν είναι πάντα εύκολη η σωστή ανάγνωσή τους, ενώ συμπλέγματα γραμμάτων, κυρίως συμφώνων, αποδίδονται με περισσότερους από έναν τρόπους φωνητικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλοί να μην διαβάζουν σωστά τα ελληνικά και να κάνουν λάθη προφοράς, λόγω λανθασμένης ανάγνωσης της λέξης, που με τη σειρά της οφείλεται στην ελλιπή γνώση του κώδικα.

Το ενδιαφέρον είναι πως αυτό δεν συμβαίνει μόνο με τους ξένους που μαθαίνουν ελληνικά, αλλά συχνά και με φυσικούς ομιλητές της γλώσσας μας. Δεν είναι δύσκολο να το καταλάβεις: Στα ΜΜΕ επί παραδείγματι ακούς καθημερινά γλωσσικά μαργαριτάρια. Αυτό δείχνει πόσο μεγάλη ανάγκη είναι να αναβαθμιστεί το μάθημα της ανάγνωσης, συνδυασμένο με ορθοφωνία, στα σχολεία της χώρας, και δεν αναφέρομαι μόνο στα δημοτικά. Πολλοί μαθητές τελειώνουν το Λύκειο και δεν μπορούν να διαβάσουν σωστά μια παράγραφο, και δεν αναφέρομαι σε παιδιά που έχουν ζητήματα δυσλεξίας/δυσαναγνωσίας.

Ένα γλαφυρό παράδειγμα

Τα τελευταία χρόνια, στην προσπάθεια να ειρωνευτούν κάποιοι τους αμόρφωτους ψεκασμένους κάθε είδους που κινούνται στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, αλλά και στα ΜΜΕ γράφουν επίτηδες κάποιες φράσεις ή λέξεις εξόφθαλμα ανορθόγραφα πχ. ΠΡΩΔΩΤΑΙΣ , ΔΕΙΑΔΩΣΤΑΙ κ.α. για να δείξουν με σαρκαστικό τρόπο την αμορφωσιά και την ασχετοσύνη προσώπων που προσπαθούν να εντυπωσιάσουν και να επηρεάσουν την κοινή γνώμη με fake news,ιστορίες συνομωσίας, δήθεν λόγια γερόντων και λοιπές κενολογίες.

Μια λέξη, όπως τα παραπάνω παραδείγματα, που γράφεται σκοπίμως λάθος από αυτούς που θέλουν να τους ειρωνευτούν είναι και η λέξη ΠΟΛΙΤΙΖΜΟΣ ή άλλες παράγωγες της, με Ζ αντί για Σ στην τελευταία συλλαβή. Αυτός που το πρωτοέγραψε ήθελε να πει πως είναι τόσο αμόρφωτοι που το γράφουν με Ζ όπως το προφέρουν και όχι με Σ όπως είναι το σωστό. Το αναπαρήγαγαν αυτό και άλλοι που ήθελαν να κάνουν τους έξυπνους, χωρίς να έχουν πάντα γνώση αυτού που γράφουν και λένε. Απλά το αντέγραφαν και έκαναν το κομμάτι τους.

Έλα όμως που λέγε λέγε και μέσα στην ημιμάθειά τους ορισμένοι, άρχισαν να πιστεύουν πως δεν είναι λάθος μόνο η γραφή-που είναι ούτως ή άλλως-αλλά και η προφορά με Ζ. Νόμιζαν δηλαδή πως πρέπει όχι μόνο να γράφουμε τη λέξη «πολιτισμός» αλλά και να την προφέρουμε και politismos καθώς το Ζ πριν από το Μ ηχούσε ως ήχος βάρβαρος στα αυτιά τους και δεν ήθελαν να τους πουν και τίποτις αμόρφωτους.

Αυτή η τάση επεκτάθηκε και σε άλλες λέξεις με παρόμοια δομή και έτσι τελευταία έχει γίνει της μόδας να ακούς σε τηλεοράσεις, σε ραδιόφωνα και σε συζητήσεις κάποιους που θέλουν να δείξουν μορφωμένοι, εστέτ, του κόσμου τέλος πάντως και ασφαλώς ενημερωμένοι για τις τελευταίες εξελίξεις (updated ελληνιστί) να λένε ή μάλλον να προσπαθούν να πουν και να προφέρουν με επιτηδευμένη προσοχή λέξεις όπως πολιτισμός , κόσμος, κόσμημα, Σμύρνη, άσμα κλπ ως coSmos coSmima . Smirni, asma αντί για τα σωστά coΖmos, coZmima Zmirni, azma .

Είναι πολύ αστείο να το ακούς, γιατί βλέπεις πως η προσπάθεια να αλλάξει η προφορά κατά τη μόδα (όσοι το λένε νομίζουν βέβαια πως έτσι είναι το σωστό) προσκρούει στην τάση του φυσικού ομιλητή να το πει αυθόρμητα ορθά και εν τέλει κάνει τον λόγο τους ψεύτικο και κάποτε αστείο. (Για να αποφύγεις την προφορά του Ζ πριν από το Μ πρέπει να χωρίσεις τα σύμφωνα, κάτι που στα ελληνικά-με ελάχιστες εξαιρέσεις σε κάποια ιδιώματα-δεν γίνεται. Πρέπει να πεις δηλαδή politis /mos, cos/ mos , s/mirmni και άλλα φαιδρά.)

Εδώ και αιώνες αγαπητοί το γράμμα Σ πριν από το γράμμα Μ, όταν συμπροφέρονται, ακούγεται ως Ζ . Αυτό δεν ισχύει μόνο μέσα στην ίδια λέξη, αλλά και ισχύει και σε δύο λέξεις που γράφονται χωριστά, όμως ενώνονται στην ανάγνωση. Αυτό συμβαίνει συνήθως με τα άρθρα και κάποιες προθέσεις πριν από ονόματα. Έτσι πχ. Γράφουμε είμαι στης Μαρίας και λέμε ime stiΖ Marias, γράφουμε: στους μαθητές του και λέμε stouZ mathites tou και άλλα πολλά. Παρόμοια συμπεριφορά έχει το Σ μπροστά από το Ρ, το Λ και το Δ (στους δρόμους, Ισραήλ, Ισλανδία, της λέω, τους ρωτώ, κ.α.)

Την επόμενη φορά λοιπόν που θα χρειαστεί να μιλήσετε για τον «πολιτισμό σας» και σας ξεφύγει ένα μεγαλοπρεπές Ζ στην τελευταία συλλαβή μη δαγκωθείτε, μη το διορθώσετε, δεν θα σας πουν αμόρφωτους ούτε «βλάχους» ἠ «βλαχάρες», καλά το είπατε, απλώς δεν το ξέρατε ως τώρα πως το λέγατε σωστά.