Το πρόγραμμα διάσωσης rescEU και οι «…αβοήθητοι εαυτόν»

Της Έμης Γιαλύτη

Κάθε χρόνο, δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες, καταιγίδες, σεισμοί, κατολισθήσεις, αλλά και ανθρωπογενείς παρεμβάσεις (χημικά και πυρηνικά ατυχήματα) οδηγούν σε απώλειες ζωής και καταστρέφουν ολόκληρες περιοχές.

Στις έκτακτες αυτές περιπτώσεις, η λειτουργία του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της ΕΕ, από το 2001 που ιδρύθηκε έως τώρα, βασιζόταν σε μία εθελοντική βάση αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών – μελών, υπό την ευθύνη του “Ευρωπαϊκού Κέντρου Συντονισμού Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών”. Τα τελευταία χρόνια όμως, οι ακραίες κλιματικές συνθήκες και νεοεμφανιζόμενες απειλές έφεραν στα όριά της την ικανότητα αλληλοβοήθειας, ειδικά όταν αρκετά από τα κράτη αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα τον ίδιο τύπο καταστροφής (βλέπε πυρκαγιές στην Πορτογαλία, Οκτώβριος 2017). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι την τελευταία πενταετία (2014-2019), ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της Ένωσης ενεργοποιήθηκε συνολικά 100 φορές για καταστροφές τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ.

Για το λόγο αυτό, ξεκίνησαν το 2017 οι συζητήσεις στην ΕΕ για την πρωτοβουλία rescEU ή αλλιώς το νέο Ευρωπαϊκό Σύστημα για την Αντιμετώπιση Φυσικών Καταστροφών. Είναι μία από τις κορυφαίες εκφράσεις επίδειξης ευρωπαϊκής αλληλεγγύης μεταξύ κρατών της ΕΕ και των ευρωπαίων πολιτών. Πρόκειται για ένα νέο ευρωπαϊκό απόθεμα μέσων πολιτικής προστασίας («αποθεματικό rescEU»), το οποίο εκτός από πυροσβεστικά αεροπλάνα και ελικόπτερα, επενδύει επίσης σε δραστηριότητες ετοιμότητας και ανταλλαγής γνώσεων. Σε επόμενο στάδιο, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα αναβαθμίσει τις δυνατότητες του μηχανισμού και στα θέματα που αφορούν την αντιμετώπιση ιατρικών, χημικών, βιολογικών, ραδιολογικών και πυρηνικών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.

Θεσμικά, ο μηχανισμός rescEU δεν υποκαθιστά τις εθνικές αρχές, ούτε αφαιρεί εθνικές αρμοδιότητες, αλλά ενισχύει την πρόληψη και την ετοιμότητα, με αύξηση του προϋπολογισμού της κοινότητας κατά περίπου 200 εκατ. ευρώ για τα επόμενα δύο έτη.

Το rescEU λοιπόν, αποτελεί ουσιαστικά μία Ευρωπαϊκή Δεξαμενή Δυνατοτήτων, προκειμένου να ενισχυθεί η ικανότητα της Ευρώπης να αντιμετωπίζει αποτελεσματικότερα τις φυσικές καταστροφές. Περιλαμβάνει περισσότερες από 100 ικανότητες αντιμετώπισης που παρέχονται και για τις οποίες δεσμεύτηκαν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Σερβία, η Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και η Τουρκία.

Πρόκειται ίσως για το πιο «φιλόδοξο» σύστημα πολιτικής προστασίας που έχει υπάρξει ποτέ στην Ευρώπη, το οποίο στηρίζεται στη βασική αρχή ότι «όλοι μαζί, με περισσότερη οργάνωση μπορούμε να πετύχουμε περισσότερα απ’ ότι ο καθένας μόνος του».

Πώς λειτουργεί: Οι ικανότητες του rescEU χρησιμοποιούνται όταν τα κράτη μέλη δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μόνα τους μια καταστροφή και ζητούν πρόσθετη βοήθεια από την ΕΕ η οποία θα πρέπει να παρασχεθεί γρήγορα. Πρόκειται για ένα επιπλέον «δίχτυ ασφαλείας», με μεγάλο μέρος των λειτουργικών δαπανών, να καλύπτονται από τη χρηματοδότηση της ΕΕ. Βασική προϋπόθεση είναι, όλα τα υφιστάμενα εθνικά μέσα να κρίνονται τεχνικά επαρκή για να επιχειρήσουν διεθνώς. Για αναβάθμιση ή επισκευή, τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν τη συγχρηματοδότηση από την ΕΕ.

Έτσι, και ενώ τέθηκε σε ισχύ το Μάρτιο του 2019 η νέα νομοθεσία για το rescEU, λόγω έλλειψης επαρκούς τεχνικού εξοπλισμού και αδυναμίας κατασκευής νέου από τις εταιρείες, αποφασίστηκε να υπάρξει μια μεταβατική περίοδος έως το 2025, όπου τα κράτη-μέλη μπορούν να προσφέρουν στο RescEU, εθνικά μέσα που ήδη διαθέτουν, ώστε να υπάρξει ετοιμότητα για τη φετινή περίοδο δασικών πυρκαγιών. Εν όψει μάλιστα της καλοκαιρινής περιόδου 2019, εγκαινιάστηκε ο πρώτος πυροσβεστικός στόλος. Αποτελείται από 2 αεροσκάφη από την Κροατία, 1 αεροσκάφος από τη Γαλλία, 2 αεροσκάφη από την Ιταλία, 2 αεροσκάφη από την Ισπανία και 6 ελικόπτερα από τη Σουηδία.

Τα κακά νέα: μαντέψτε ποια χώρα δε συμμετέχει, παρ’όλο που συγκαταλέγεται μεταξύ των πιο ευάλωτων στην ΕΕ. Σωστά. Η Ελλάδα έμεινε εκτός του πυροσβεστικού στόλου της ΕΕ. Το πρόβλημα στη συμμετοχή της Ελλάδας, είναι ότι τα εναέρια μέσα δεν μπορούν να μπουν στο στόλο, αφού δεν είναι επιχειρησιακά έτοιμα. Η Ελλάδα αυτή τη στιγμή έχει σε επιχειρησιακή ετοιμότητα μόνο πέντε από τα επτά «Καναντέρ 415» που της έχουν μείνει (ενώ τα παλιά «215», δεν μπορούν να συμμετάσχουν στον στόλο). Οι βλάβες δεν μπορούν να επισκευαστούν.

Τα καλά νέα: υπάρχει δυνατότητα αγοράς νέων μέσων στο μέλλον, με συγχρηματοδότηση έως 80-90% της δαπάνης από την Επιτροπή. Ήταν επίσης από την αρχή σαφές, ότι σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, η χώρα μας μπορεί να ζητήσει την ενεργοποίηση του του RescEU, είτε συμμετέχει, είτε δεν συμμετέχει στον κοινό στόλο. Έτσι και έγινε: στις 13 Αυγούστου 2019, κατόπιν αιτήματος για παροχή βοήθειας από την Ελλάδα, κινητοποιήθηκαν πόροι του rescEU για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών σε πολλές περιοχές της, με την κινητοποίηση 3 αεροσκαφών δασοπυρόσβεσης.

Πέρα από την ευγνωμοσύνη που βεβαίως νιώθουμε προς την Ισπανία και την Ιταλία και πέρα από το αίσθημα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης που νίκησε ακόμα και τον ευρωσκεπτικισμό (αφού ήμασταν τυχεροί μέσα στην ατυχία μας και δεν τρέχαμε …με τους κουβάδες), είναι καιρός να αναλογιστούμε τι ακριβώς πρέπει να συμβεί σε αυτή την έρμη τη χώρα!

Έως πότε εμείς θα απέχουμε από τη συνδρομή στις δράσεις? Και πως θα επιτευχθεί επιτέλους η λεγόμενη Ισόρροπη Ανάπτυξη? Μονίμως θα προωθούμε στους τουρίστες το «αθάνατο» (παίζεται κι αυτό) Ελληνικό καλοκαίρι? Τους πόρους και τα μέσα για να συνδράμουμε στην προκοπή, θα τα έχουμε ποτέ ή πάντα θα περιμένουμε αβοήθητοι, ευάλωτοι και – για – πάρτη μας?

Έχουμε πλέον επαναπαυτεί σε αυτό που και ακόμα στην ψυχολογία λέγεται «μαθημένη ανημποριά» (learned helpnesness).

Υποθέτω ότι τώρα που έρχεται χειμώνας, προέχουν άλλα κονδύλια και προτεραιότητες, δεν θα έχουμε άλλες πυρκαγιές, όμως θα έχουμε μία φυσικότατη εναλλαγή με πλημμύρες, κατολισθήσεις και άλλα δεινά, για τα οποία πάλι θα κλαφτούμε, θα ζητήσουμε ευθύνες, βοήθεια, αποζημιώσεις, και ούτω καθ’εξής. Μέχρι το επόμενο καλοκαίρι που δεν θα «ξαναέχουμε» τον απαραίτητο εξοπλισμό για τις φονικές πυρκαγιές, κλπ, κλπ.

Η πρόληψη και η ετοιμότητα είναι βασικές συνιστώσες της αποτελεσματικής αντίδρασης στις φυσικές καταστροφές. Το rescEU μπορεί να γίνει εργαλείο διάσωσης, είτε από Κεντρική Διοίκηση, είτε από την Περιφέρεια. Είναι η ευκαιρία μας για τη μετάβαση από ένα τυπικό μηχανισμό πολιτικής προστασίας, σε μία θεσμοθετημένη δράση «δεδηλωμένης αλληλεγγύης». Ας γίνει σαφής η αναγκαιότητα και της δικής μας συνεισφοράς με επαρκή τεχνικά μέσα, για να μπορούμε τότε να αξιώνουμε βοήθεια ως ισότιμα κράτη - μέλη και όχι ως ο “μονίμως…φτωχός συγγενής”.