Οραματικές σκέψεις για ένα καινοτόμο και πρωτοποριακό Δήμο

Του Μανόλη Κομπολάκη*

Κατά κοινή ομολογία, το μεταρρυθμιστικό σχέδιο Κλεισθένης-1, εκτός των εθελοτυφλούντων, χαρακτηρίζεται, άτολμο και αποσπασματικό γιατί δεν προχώρησε στις ριζοσπαστικές εκείνες θεσμικές τομές που θα επέβαλαν νέους κανόνες και αρχές στη διαχείριση των τοπικών θεμάτων και υποθέσεων και θα έκαναν παρελθόν τις παθογένειες, αδυναμίες, κομματικές παρεμβάσεις και πολιτικές σκοπιμότητες, που ταλανίζουν το χώρο της τοπικής Αυτοδιοίκησης. Αν λάβουμε ακόμη υπόψη ότι:

∙Το θεσμικό, οργανωτικό και λειτουργικό περιβάλλον των Δήμων εξακολουθεί και μετά 

την εφαρμογή του προγράμματος «Κλεισθένη-1» να χαρακτηρίζεται από ένα έντονο συγκεντρωτισμό και μια υπέρμετρη γραφειοκρατία. ∙Απουσιάζουν παντελώς θεσμικοί  μηχανισμοί και διαδικασίες αξιολόγησης της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών. ∙Αποτελούν άγνωστους όρους για τους περισσότερους ΟΤΑ οι βασικές αρχές και κανόνες του δημόσιου μάνατζμεντ όπως ο προγραμματισμός, η σκοπο-στοχοθεσία, η συνταύτισης και ο συντονισμός προσπαθειών κ.α. ∙Η λειτουργία των Δήμων «καπελώνεται» από ένα δαιδαλώδες και χρονοβόρο προληπτικό σύστημα ελέγχων, που στην προσπάθεια αποτροπής της διαφθοράς και της αδιαφάνειας, τους οδηγεί σε ακινησία και απραξία. ∙Απουσιάζουν (σκόπιμα… ;) οι θεσμικές διαδικασίες, εξασφάλισης διοικητικής συνέχειας στους ΟΤΑ, τότε γίνεται αντιληπτή η ανάγκη νέου μεταρρυθμιστικού Σχεδίου «Κλεισθένη-2», που με ρηξικέλευθες ριζοσπαστικές θεσμικές τομές θα δώσει νόημα και προοπτική στο όραμα ενός καινοτόμου και πρωτοποριακού Δήμου στον οποίο:  

1. Θα θεσπισθεί χωριστό ψηφοδέλτιο για την άμεση εκλογή των Περιφερειαρχών και Δημάρχων και ενιαίο για την εκλογή των Περιφερειακών και Δημοτικών Συμβούλων. 

Θεσμική τομή, που πέραν της ανάδειξης ακηδεμόνευτου τρόπου εκλογής όλων των αυτοδιοκητικών αιρετών οργάνων, αποτελεί τον καταλύτη σημαντικών εξελίξεων, που διαφοροποιούν ριζικά τον αυτοδιοικητικό χώρο καθώς: Καθιστά  στην πράξη παρελθόν τις δημοτικές παρατάξεις και κατά συνέπεια διαμορφώνει αυτοδιοικητικό περιβάλλον χωρίς ιδεοληψίες και παραταξιακές λογικές (εξαρτήσεις, κηδεμονίες κυριαρχίες, υποταγές και ιδιότυπες ομηρίες). Διαφοροποιεί το ρόλο συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης που δεν θα ορίζει η κατανομή των εδρών αλλά η ψήφος του εκλογικού Σώματος. Η πλειοψηφία και η μειοψηφία θα αναδεικνύονται και θα εκφράζονται στη διάρκεια των συζητήσεων των θεμάτων και τη λήψη των σχετικών αποφάσεων. Ενδυναμώνει αποφασιστικά το ρόλο και το λόγο των συμβούλων στη μετεκλογική διαχείριση της εξουσίας. Εξαναγκάζει την συμπολίτευση τον μέχρι σήμερα εκφραστή της αρχής του ενός ανδρός, να αποδεχτεί οριστικά αυτοδιοικητικό περιβάλλον νέας κουλτούρας συναινέσεων και συνεργασιών. 

Επιβάλλει στην αντιπολίτευση, τον μέχρι σήμερα αρνητή των πάντων και ανεύθυνο συντελεστή του τοπικού γίγνεσθαι, να κατανοήσει επιτέλους ότι είναι συμμέτοχος και συνυπεύθυνος διαχειριστής των τοπικών θεμάτων και υποθέσεων. 

2. Οι Δημότες θα καταστούν αποκλειστικοί πάροχοι και ελεγκτές της τοπικής εξουσίας με τη θεσμοθέτηση της επιλογής όλων των υποψηφίων αιρετών αυτοδιοικητικών οργάνων από τις τοπικές και μόνο κοινωνίες με ενδο-αυτοδιοικητικές προκριματικές διαδικασίες, αυτοπροτάσεις ενδιαφερομένων και  προτάσεις κοινωνικών φορέων, ομάδων, συλλόγων και επαγγελματικών τάξεων. 

Η κατοχύρωση θεσμικά του δικαιώματος του δημότη, να επιλέγει αυτούς που θεωρεί καταλληλότερους να προσφέρουν στα  κοινά και να εκλέγει τους αξιότερους από τις επιλογές του, δίδει αναμφισβήτητα πρωτοποριακή διάσταση στο αυτοδιοικητικό μας σύστημα Άλλωστε, η επιλογή και όχι η εκλογή, ως πολιτική πράξη, είναι αυτή που καθιστά τον πολίτη υπεύθυνο των επιλογών του και κατά συνέπεια συμμέτοχο στην πολιτική ευθύνη αυτών που επιλέγει και όχι εκείνων που εκλέγει μεν αλλά επιλέγουν άλλοι.   

3. Το προσωπο-κεντρικό πρότυπο αυτοδιοικητικής εξουσίας  θα διαδεχτεί νέο, θεσμο-κεντρικό μοντέλο όπου κυρίαρχο ρόλο θα έχουν οι θεσμοί (Περιφερειακά και Δημοτικά Συμβούλια) και όχι τα πρόσωπα. 

Τα Περιφερειακά και Δημοτικά Συμβούλια, πέραν του εποπτικού και ελεγκτικού τους ρόλου θα καθορίζονται ως αρμόδια θεσμικά όργανα κατανομής της αυτοδιοικητικής εξουσίας με διαδικασία, μακράν της σημερινής και αυτοπροτάσεις ενδιαφερομένων.

Ο κυρίαρχος χωροδεσπότης Δήμαρχος και ο ηγεμόνας φεουδάρχης Περιφερειάρχης, υπηρετούν καθεστώτα και όχι την Αυτοδιοίκηση και τους δημοκρατικούς θεσμούς. 

4. Θα θεσμοθετηθεί η διαδικασία της Συλλογής Υπογραφών, ως μέσον έκφρασης και καταγραφής της συλλογικής βούλησης, ανάδειξης και προβολής συλλογικών αιτημάτων,  και διοργάνωσης και υποστήριξης Πρωτοβουλιών Δημοτών.

Η συλλογική βούληση, ως έννοια, αν και περιέχει το καθολικό στοιχείο, δεν νοείται σαν άθροισμα των θελήσεων όλων των πολιτών, αλλά ως συνολική κοινωνική έκφραση της αποφασιστικότητας τους, να ικανοποιήσουν «τα πρέπει» αξιοποιώντας «τα μπορώ» τους με τη Συλλογή Υπογραφών ως μέσο και διαδικασία.  

5. Θα θεσμοθετηθεί για όλα τα αιρετά αυτοδιοικητικά όργανα και φορείς:

---Όριο συνολικού χρόνου θητείας δύο αυτοδιοικητικών περιόδων, η υπέρβαση του οποίου, θα αποτελεί κώλυμα εκλογιμότητας ώστε, να εξασφαλίζεται θεσμικά η ανανέωση των οργάνων, να περιορίζονται οι δυνατότητες σύστασης  πελατειακών μηχανισμών και ψηφοθηρικών δικτύων, να αποτρέπεται η επαγγελματικοποίηση υπηρεσιών του  θεσμού και να μη γίνεται δια βίου άσκηση πολιτικής, η οικιοθελής προσφορά στα κοινά.    

--Ανάκληση αιρετού αυτοδιοικητικού οργάνου με πρόταση μομφής, η οποία θα υποστηρίζεται από το 50% +1 των μελών του εκλογικού σώματος από το οποίο εκλέχτηκε. Όροι κανόνες και περιορισμοί θα περιορίζουν την κατάχρηση του θεσμού από κακόβουλες και άλλες προθέσεις. 

6. Θα θεσμοθετηθεί η Κοινωνική Διαβούλευση ως διαδικασία έκφρασης απόψεων, ιδεών, θέσεων και προτάσεων των δημοτών για κρίσιμα τοπικά θέματα και υποθέσεις. 

Την Κοινωνική διαβούλευση ορίζει και συγκεκριμενοποιεί μια διαδικασία  ελεύθερης διαλογικής συζήτησης μεταξύ δημοτών, που ανταλλάσσουν απόψεις, σκέψεις,  ιδέες, ακούγοντας ο ένας τον άλλο, που μοιράζονται γνώσεις και εμπειρίες θέτοντας ερωτήματα και διλήμματα, που μέσα από τις διαφορετικές προσωπικές τους απόψεις μαθαίνουν να επικοινωνούν, να στοχάζονται, να διαμορφώνουν και να εκφράζουν τις θέσεις και τις απόψεις τους.

Μια διαδικασία, η οποία ασφαλώς δεν σχετίζεται με τη διαδικτυακή Δημόσια διαβούλευση, την οποία  χρησιμοποιεί η κάθε  κυβέρνηση, για να θέτει διάφορα  θέματα, σε δημόσια δήθεν συζήτηση και να εξαπατά τους πολίτες, καθώς οι εκφραζόμενες για το θέμα απόψεις σκέψεις, ιδέες, και προτάσεις των πολιτών, δεν έχουν καμία απολύτως επίπτωση στις κατά κανόνα προειλημμένες κυβερνητικές αποφάσεις, για το θέμα της διαβούλευσης.     

Το καθομολογούμενο έλλειμμα της διαβουλευτικής μας κουλτούρας δεν φαίνεται να καλύπτει ο νέος θεσμός της Δημοτικής και Περιφερειακής Επιτροπής Διαβούλευσης, στον οποίο αναφέρονται τα άρθρα 78 και 105 του ν. 4555/18 (Σχέδιο Κλεισθένη-1).

Η θεσμοθέτηση μιας επιτροπής επιλεκτικής σύνθεσης, αντιπροσωπευτικού ρόλου  και συμβουλευτικού λόγου, πόρρω απέχει από το να χαρακτηριστεί διαβούλευση δηλαδή μια αμφίδρομη και διαδραστική διαδικασία, που στοχεύει στην αναζήτηση άποψης, ιδέας η πρότασης, μέσω της ανταλλαγής επιχειρημάτων μεταξύ διαβουλευόμενων, των οποίων η παρουσία και όχι η αντιπροσώπευση, αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ, (sine qua non) προϋπόθεση. Μια διαδικασία διαλόγου, που αφορά σκέψεις, ιδέες και απόψεις του δημότη-πολίτη, που ο ίδιος δεν εκφράζει με την παρουσία του αλλά μέσω αντιπροσώπου, τον οποίο και δεν επιλέγει, παραπέμπει, σε πρακτική εν κρυπτώ και παραβύστω (sub Rosa), του δικαστηρίου των ένδεκα της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Ανακριβώς υποστηρίζεται από τους εμπνευστές της Επιτροπής Διαβούλευσης ότι, το γνωμοδοτικό εύρος σε συνδυασμό με το λογοδοτικό χαρακτήρα της επιτροπής  θα αποφέρουν θετικά αποτελέσματα στη λειτουργία, στη διαφάνεια, στη διαχείριση των τοπικών υποθέσεων αλλά και αποτελεσματικότητα των ΟΤΑ. Μάλλον το αντίθετο επιτυγχάνεται. Ο γνωμοδοτικός λόγος, που επικαλούνται υπηρετεί τις υποκριτικές διαθέσεις των εμπνευστών για δήθεν ενδυνάμωση του λόγου του δημότη στο τοπικό γίγνεσθαι και ο αντιπροσωπευτικός ρόλος τις όψιμες προθέσεις τους, να απαλύνουν τις συνέπειες της κατάργησης του τοπικού  δημοψηφίσματος.

7. Θα καταρτιστεί και θα εφαρμοστεί, «Χάρτης Δικαιωμάτων Δημότη». 

Χάρτης που θα ορίζει και θα υπηρετεί ουσιαστικά, όχι τυπικά και υποκριτικά, ένα πλαίσιο αρχών, κανόνων  και δεσμεύσεων, που θα αναδεικνύουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των Δημοτών και της Δημοτικής αρχής, αλλά και θα εδραιώνουν μία αμφίδρομη σχέση εμπιστοσύνης και συνύπαρξης μεταξύ Δήμου και Δημοτών. 

8. Θα καταρτιστεί και θα εφαρμοστεί καταστατικό συγκρότησης Δημοτικού Συμβουλίου Νέας γενιάς (ΔΗ.ΣΥ.Ν). όπως ορίζουν οι ν 3443/2006 και ν. 3577/2007. 

Καταστατικό συγκρότησης για τον καθορισμό ρόλου και λόγου που θα ενεργοποιούν και θα αξιοποιούν τη συμμετοχή των νέων στο δημοτικό γίγνεσθαι. 

-- Ρόλου, με ανάθεση συγκεκριμένου έργου στις δημοτικές εκδηλώσεις (πολιτιστικές κοινωνικές, ψυχαγωγικές), στους σχεδιασμούς και δράσεις της πολιτικής προστασίας (Σχέδιο Ξενοκράτης) και στις δραστηριότητες του εθελοντισμού.

-- Λόγου, με συμμετοχή του Συμβουλίου Νέων στις συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου, όπως ορίζει ο νόμος, αλλά και συμμετοχή εκπροσώπων του, στις δημοτικές επιτροπές και τα διοικητικά συμβούλια των Δημοτικών επιχειρήσεων  και Οργανισμών, με δικαίωμα γνωμοδότησης για θέματα που αφορούν τη νέα γενιά.    

9. Θα καθιερωθεί ετήσια «Συνεδρίασης  Δημοτικού Συμβουλίου Νέων», στο πρότυπο του θεσμού της «Βουλής των εφήβων», με θέματα ημερήσιας διάταξης που θα επιλέγουν οι νέοι και θα αφορούν θέματα που αποκλειστικά τους απασχολούν.

10. Θα συσταθεί Ταμείο Δημοτικής Αλληλεγγύης για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής στον Δήμο με αναφορά στις ασθενέστερες ομάδες Δημοτών και θα θεσπιστεί το «Ευεργέτημα πενίας», που προβλέπει ο Ευρωπαϊκός Χάρτης Δικαιωμάτων του Πολίτη, για την παροχή αρωγής και συμπαράστασης των νομικών συμβούλων του Δήμου, σε κάθε Δημότη που στερείται οικονομικών πόρων να του εξασφαλίσουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη.

Τους πόρους του ταμείου θα αποτελέσουν εισφορές των δημοτικών επιχειρήσεων, ποσοστό από συμβάσεις κατασκευής των πάσης φύσεως έργων, εισφορές ιδιωτών, επιχειρήσεων που λειτουργούν στα διοικητικά όρια του δήμου, εισφορές συλλόγων αλλά και η εισφορά, ενός συμβολικού ποσού από τις οικονομικές αντιμησθίες όλων των αιρετών δημοτικών οργάνων.

         Για την αναγκαιότητα των αναφερόμενων θεσμικών τομών, δεν υπάρχουν αμφισβητήσεις εκτός εκείνων που χειραγωγούν και καπηλεύονται, το χώρο της Αυτοδιοίκησης. 

         Για τη δυνατότητα θεσμοθέτησης τους δεν τρέφονται αυταπάτες γιατί η θεσμοθέτηση συνεπάγεται τόλμη, γενναιότητα και ισχυρή πολιτική βούληση που στερείται στο σύνολο του το πολιτικό μας σύστημα. 

        Όμως, και δεν μπορεί να αποκλειστεί όταν οι δυνατότητες της ψηφιακής τεχνολογίας του σήμερα και της πλασμονικής του αύριο, αξιοποιούμενες με καταγραφή στο ενσωματωμένο τσιπ των υπό έκδοση νέων ταυτοτήτων, των αναγκαίων στοιχείων και δεδομένων (αποκλειστικός κωδικός ψηφοφόρου, εκλογική περιφέρεια, εκλογικό τμήμα, επιλογές ψήφου, ηλεκτρονική υπογραφή κ.α.), θα επιτρέπουν σε κάθε δημότη-πολίτη να εκφράζει «ωσεί παρόν» τη βούληση του ηλεκτρονικά μέσω τερματικών συσκευών της μορφής POS, οι οποίες ως 

POV ( Point of vote), θα μπορούν να υποστηρίζουν δημοκρατικές διαδικασίες και δράσεις όπως ψηφοφορίες, διαβουλεύσεις, συνδιασκέψεις, συλλογή υπογραφών, εκφράσεις προθέσεων κ.α.) ακόμη και με τη χρήση των νέων ταυτοτήτων. 

*τ. Ειδικός Σύμβουλος Νομάρχη 
 τ. Δημοτικός Σύμβουλος