Οι Κρήτες όπου Γης και ο Νίκος Καζαντζάκης

Του Δημ.Κων.Σαρρή

Το φετινό  συνέδριο των   όπου Γης Κρητών ,που θα λάβει χώρα 4 και 5 Αυγούστου  στο Ρέθυμνο ,συμπίπτει με τον γιορτασμό της εξηκοστής επετείου από τον θάνατο του διασημότερου Έλληνα πολίτη του κόσμου, του   μεγάλου στοχαστή ,συγγραφέα του ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ,

Είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι υπάρχουν  Κρητικοί  όπου Γης ,που θυμούνται, τιμούν και γιορτάζουν γεγονότα όπως αυτό που έχει χαράξει την ιστορική μας μνήμη και έχει οριοθετήσει την Εθνική μας ταυτότητα.

              Οι Ελληνικής καταγωγής πολίτες του κόσμου, κάτοικοι περισσοτέρων από 140 νέων πατρίδων του Ελληνισμού,  διαθέτουν τεράστιο δυναμισμό.  Οι απόδημοι και οι Ομογενείς αποτελούν μια δεξαμενή απ’ όπου η Πατρίδα αντλεί δυνάμεις για τη διαμόρφωση ενός κοινού μέλλοντος του Ελληνισμού στον 21ο αιώνα. Αποτελούν γέφυρες διαπολιτισμικού διαλόγου και διεθνικής συνεργασίας. Το σφριγηλό και καταξιωμένο κομμάτι του Κρητικού Ελληνισμού που ζει, δραστηριοποιείται και μεγαλουργεί  όπου Γης , με τη συμμετοχή του στα πολιτικά, πολιτιστικά και κοινωνικά δρώμενα  του τόπου αυτού συμβάλλει δυναμικά και αποφασιστικά στην προβολή της Κρήτης  του πολιτισμού της, των ηθών και των εθίμων της, αλλά και της μοναδικής φιλοξενίας που παρέχει ο Κρητικός, αφού μέσα του κουβαλάει γονίδια του Ξένιου Δία, του θεού που αυτός με τα δικά του σταθμά και μέτρα δημιούργησε.          

Λαοί που ξεχνούν την Ιστορία τους,  είναι καταδικασμένοι να την ξαναζήσουν πιο επώδυνα

Το νησί μας είναι πολύμορφα σημαδεμένο από τον χρόνο και την Ιστορία.  Ρωμαίοι, Σαρακηνοί, Γενουάτες, Βενετοί, Τούρκοι και Γερμανοί στηριζόμενοι στη λογική της υπεροχής τους χρησιμοποιούν τους θαλάσσιους δρόμους και μακριά από φραγμούς και ηθικές αναστολές το καταλαμβάνουν.

 Τα πέτρινα χρόνια της προτελευταίας κατοχής καλύπτουν το χρονικό διάστημα 1669-1898 και σηματοδοτούνται από πλήθος επαναστατικών εξεγέρσεων, κινημάτων και αψιμαχιών κατά του Τούρκου δυνάστη.  Ο ζυγός βαρύς. Τα μέτρα του κατακτητή σκληρά.  Η συμπεριφορά απάνθρωπη.  Τα δεινά αβάστακτα.  Οι φορολογίες εξαντλητικές.

 Από κάποιες ρωγμές που δημιουργούν αυτές οι πιεστικές καταστάσεις εκτινάσσεται ο θυμός και οι ηφαιστειακές εκρήξεις της κρητικής ψυχής.  Η περιπετειώδης πορεία του κρητικού λαού στο διάβα του χρόνου γέννησε μέσα του τις τρίδυμες και ομογάλακτες λέξεις: Ελευθερία-Θάνατος-Ένωση.

 Χτυπημένες και οι τρεις ομοούσιες αυτές λέξεις στο αμόνι των αγώνων και των θυσιών, έχουν κατασταλάξει ως ειδικό βάρος μέσα στην ψυχή του Κρητικού και έχουν φωλιάσει ως ιερό πάθος μέσα του.  Ακολουθούν άλλωστε το δρόμο που έχουν χαράξει οι ένδοξες πατρογονικές καταβολές.  Στις πυκνές εξεγέρσεις και το τακτικό ξεσήκωμα δεν στάθηκε εμπόδιο η υπεροχή του κατακτητή, οι υπερπολλαπλάσιες δυνάμεις του και ο μέχρι οδόντων εξοπλισμός του..  Και εδώ ταιριάζει ο στίχος του ποιητή για τον Κρητικό που παλεύει και αγωνίζεται «και πα στην πέτρα της σιωπής τα νύχια του ακονίζει, μονάχος κι αβοήθητος της λευτεριάς ταμένος».

 Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της Τουρκοκρατίας αρχίζει η οργανωμένη αντίσταση κατά του κατακτητή,  με την  επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770.  Αξίζει να σημειωθεί εδώ η χαρακτηριστική αγριότητα των γενιτσάρων, αυτοκρατορικών και ντόπιων, που είναι μοναδική ίσως στον Ελληνικό χώρο.

 Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 εξαπλώνεται αμέσως και στην Κρήτη, παρά την στρατιωτική υπεροχή του Τουρκικού στοιχείου, την παντελή έλλειψη όπλων και εφοδίων και την άγρυπνη επιτήρηση των τουρκικών αρχών.   Οι επαναστατικές εξεγέρσεις αρχίζουν από τα Σφακιά.  Στις 7 Απριλίου 1821 πραγματοποιείται επαναστατική συνέλευση στη θέση «Γλυκά Νερά».  Λίγο αργότερα στις 15 Απριλίου  επαναλαμβάνεται η Συνέλευση στην Παναγία τη Θυμιανή που γίνεται η Αγία Λαύρα της Κρήτης.  Η δεύτερη φάση αναζωπύρωσης της επανάστασης αρχίζει από τη Γραμβούσα το 1825.  Απλώνεται σ’ όλο το νησί και διατηρείται με επιτυχία ως το 1830.  Τότε υπογράφεται στο Λονδίνο το «Πρωτόκολλο» με το οποίο παρέχεται στην Ελλάδα η ανεξαρτησία της.  Έξω όμως από τα όρια της μένει το πολύπαθο νησί, που εξακολουθεί να βρίσκεται στην απόλυτη δικαιοδοσία του Σουλτάνου.  Παίρνει έτσι τέλος ένας αγώνας δέκα χρόνων, που σημαδεύεται από αιματηρές θυσίες, χωρίς να δικαιώνει τους πόθους του Κρητικού λαού. Με το ίδιο πρωτόκολλο και σε αντάλλαγμα των υπηρεσιών που προσφέρει ο αντιβασιλέας της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλής στο Σουλτάνο, του παραχωρείται η Κρήτη στην τιμή των 21 εκατομμυρίων γροσίων.

   Η μεγάλη Κρητική επανάσταση 1866-69 αποτελεί την κορυφαία έκφραση της επιθυμίας του κρητικού λαού για Ένωση και του πόθου του να ζήσει ελεύθερος.    Αποκορύφωμα της νέας επανάστασης είναι το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου το Νοέμβριο του 1866Το Αρκάδι σήμανε στο ρολόι της Ιστορίας.  Στάθηκε ένα ιστορικό ορόσημο που εκπέμπει μηνύματα και καθρεπτίζεται η δύναμη και η αποφασιστικότητα της κρητικής ψυχής.

 Έτσι με σκληρούς αγώνες και αιματηρές θυσίες και με την ενεργοποίηση επιτέλους των Μ. Δυνάμεων ανοίγει ο δρόμος της αυτονομίας και της Ένωσης.  Οι πρεσβευτές της Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας και Ιταλίας ζητούν από το βασιλιά Γεώργιο της Ελλάδας να εγκρίνει το διορισμό του Πρίγκιπα Γεωργίου ως Ύπατου Αρμοστή των Μ. Δυνάμεων υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

 Το επίμαχο εθνικό θέμα της Ένωσης δημιουργεί διαφορετικές εκτιμήσεις μεταξύ του πρίγκιπα και του Συμβούλου της Δικαιοσύνης Ελευθ.  Βενιζέλου, του οποίου ξεχωρίζει η ηγετική φυσιογνωμία και η πολιτική διορατικότητα.  Το γεγονός αυτό καταλήγει στην απόλυση του Βενιζέλου από το αξίωμα του.

 Ύστερα από διαφωνίες και συνεχείς προστριβές, που καταλήγουν σε ανοικτή σύγκρουση του Βενιζέλου με τον Ύπατο Αρμοστή, εκδηλώνεται η γνωστή ως επανάσταση Θερίσου (10 Μαρτίου 1905).  Η επανάσταση διαρκεί ως τον Νοέμβρη του ίδιου χρόνου.  Ο Βενιζέλος οργανώνει στο Θέρισο την προσωρινή Κυβέρνηση Κρήτης.  Η επανάσταση κηρύσσει την Ένωση και ζητεί να φύγει ο Πρίγκιπας από την Κρήτη.

  Την 1η Δεκεμβρίου 1913, με την παρουσία του βασιλιά Κωνσταντίνου και του Πρωθυπουργού της Ελλάδος Ελευθ. Βενιζέλου, υψώθηκε η ελληνική σημαία στο ιστορικό φρούριο Φιρκά των Χανίων, γεγονός που επισφράγισε και τυπικά την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Οι αγώνες αιώνων στο θυσιαστήριο της αδούλωτης σκέψης και των πνευματικών αξιών βρήκαν επιτέλους τη δικαίωσή τους.  Στέρεψαν ακόμα οι ποταμοί αιμάτων, που για τον ίδιο σκοπό έρεαν ακατάπαυστα, και οι πόθοι τους έγιναν πραγματικότητα μετά από σκληρούς και πολυαίμακτους αγώνες.

-Αυτούς τους ηρωικούς αγώνες του κρητικού λαού περιέγραψε  στο έργο του ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ ,αδρά και γλαφυρά ο μεγάλος ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ,με το μότο ότι  «ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΤΙΜΗ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΚΡΗΤΙΚΟΣ»

Το γεγονός ότι ο  πολύμορφος Οικουμενικός Ελληνισμός, σε περισσότερες από 140 χώρες – νέες Πατρίδες του Έθνους μας  τιμά τον ΝΕΚΡΟ ΤΟΥ ΜΑΡΤΙΝΕΣΚΟ  ,αποτελεί την καλύτερη εγγύηση ότι ο Ελληνισμός θα έχει και μέλλον και λόγο στα δρώμενα του 21ου αιώνα, ΑΦΟΎ ΕΧΕΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΝΗΜΗ…

Αυτό το γεγονός επιβεβαιώνει , με τον πιο πανηγυρικό τρόπο ,την αναγνώριση ,από την σημερινή  Ελληνική κοινή γνώμη. του πνευματικού του έργου, του μέχρι πρό ετών  αμφιλεγόμενου συγγραφέα.

            Αλλωστε η  πνευματική εικόνα του Νίκου Καζαντζάκη δεν χωράει  σε διαστάσεις, δεν μπορεί να μετρηθεί με μεζούρα. Το εύρος της εικόνας αυτής απροσμέτρητο, το βάθος ασύλληπτο, δεν μπορεί παρά να αφήσει τον άνθρωπο, τον αναγνώστη, τον ερευνητή κατάπληκτο, αλλά και συνεπαρμένο, γιατί μαζί του ζει με πάθος και ορμή τις εμμονές του συγγραφέα, τις οποίες βιώνει, θεοποιεί, απομυθοποιεί και απορρίπτει όπως κάνει  και ο συγγραφέας μέσα από το γραπτά του. Γιατί ζει μαζί του την κάθε στιγμή, ως την τελευταία και πάντα καταφέρνει να βρίσκεται στο κάθε τέλος σε μια αέναη αρχή.

 Κάθε προσπάθεια για να επαινέσει κανείς το έργο και την δουλειά, του μεγάλου αυτού ανδρός δεν είναι παρά ένα ελαχιστότατο μέσα στο τεράστιο, στο απέραντο και στο ογκώδες πνευματικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη.

 Η πολυμορφία και το πολύπλευρο βέβαια του έργου του Νίκου Καζαντζάκη αφήνει πάντα κάποιες, έστω και περιορισμένες δυνατότητες προσέγγισης του και μέσα από τα στενά αυτά περιθώρια   είναι δύσκολο  να  προσεγγίσει κάποιος  το πνευματικό έργο του παμμέγιστου αυτού  συγγραφέα.

 Δεν είναι εύκολο ούτε απλή υπόθεση να ασχοληθεί κανείς με το αξεπέραστο έργο του Καζαντζάκη, στο οποίο κυριαρχούν νέες διαχρονικές ιδέες, ανησυχίες, αγωνίες, προβληματισμοί και φιλοσοφικοί στοχασμοί που συνοδεύονται από μία αστραφτερή δύναμη και γοητεία.

 Και βέβαια δεν μπορεί να εκτιμηθεί και να περιοριστεί στα στενάχωρα πλαίσια μιας τοποθέτησης η δυναμική προσωπικότητα του ταξιδευτή και αξεδίψαστου αυτού εργάτη της γνώσης.

 Ο Νίκος Καζαντζάκης παίρνοντας «φόρα» από την Κρήτη, που στέκεται η αφετηρία κάθε δημιουργικής του προσπάθειας, εξακοντίζεται σαν βέλος στις ψηλές και απόκρημνες κορυφές του πνεύματος, τις οποίες και κατακτά με την απίστευτη δύναμη της ψυχής του. Με τις ρόδες του μυαλού του που βρίσκονται σε συνεχή κίνηση και με την πέννα του , απελευθερώνει την ασφυκτικά περιορισμένη μέσα στα γεωγραφικά όρια της χώρας νεοελληνική λογοτεχνία μας.

 Αρχικά ακολουθεί την πατρική προσταγή «και τα γράμματα είναι τουφέκι» και βοηθούν να λευτερωθούμε, αφού η Κρήτη βρίσκεται ακόμη κάτω από την κατοχή και καταπίεση του Τούρκου δυνάστη. Η οικογενειακή αγωνιστική του παράδοση του διδάσκει την αξία της λευτεριάς που αγαπά με πάθος και κυνηγά με πείσμα.

 «Η Ειρήνη και η Λευτεριά είναι δύο θυγατέρες του ανθρώπου που τις γέννησε με ιδρώτα και αίμα», γράφει ο ίδιος. Με αυτές τις ψυχικές παρορμήσεις και τις πλούσιες πνευματικές δυνάμεις που διαθέτει ανεβαίνει ακούραστα την «σκαλωσιά» του χρέους χωρίς να λιποψυχεί, να λιποτακτεί ή να αλλάζει πορεία.

 Με το πάθος της αποδημίας που τον έχει κυριεύσει και με την πειρατική απληστία της γνώσης που κυνηγά αγκαλιάζει με την κρητική ματιά του, Ανατολή και Δύση.

Το σπίτι του βρίσκεται παντού και πουθενά. Ακουμπά το αυτί του πάνω στη γη αλλά και στα στήθια των ανθρώπων της, για να αφουγκραστεί και να καταγράψει τα πάθη και τις αγωνίες τους, τις περιπέτειες, τους καημούς και τις επιθυμίες τους.

 Πάντα ακούραστος και βιαστικός χρησιμοποιεί χωρίς σταματημό τις «άγριες φοράδες», όπως ονόμαζε τις λέξεις αλλά και τα 24 μολυβένια στρατιωτάκια, τα «γράμματα της αλφαβήτου» και όπως θα πει ο ίδιος κηρύσσει επιστράτευση, σηκώνει στρατό και παλεύει με το θάνατο.

 Στα γράμματα αυτά ξεδιπλώνεται η περίπλοκη ψυχή του συγγραφέα και αξεδίψαστος για γράψιμο θα αναζητήσει ο ίδιος να προσδιορίσει τον δαίμονα-τίγρη που ψυχανεμίζεται ότι κουβαλάει μέσα του χωρίς όμως αποτέλεσμα.

 Με οράματα και ιδέες ταξιδεύει χωρίς δυσκολίες ανεμπόδιστα στην ιστορία, και την οικουμένη μετουσιώνοντας την οδύνη σε τέχνη,  την φθαρτή ύλη σε πνεύμα και την ευτέλεια σε αρετή. Με τον τρόπο αυτό διεξέρχεται όλα τα είδη του έντεχνου λόγου που ασχολείται, θέατρο, ποίηση, μυθιστόρημα, δοκίμιο, δράμα, ταξιδιωτικές περιγραφές, μεταφράσεις κ.α.

 Σημαντικό ρόλο στην όλη δομή του έργου του παίζει ο Όμηρος, ο Χριστός, ο Βούδας, ο Λένιν, ο Τολτσόϊ , ο Δάντης, ο Ντοστογέφσκι, ο Ζορμπάς, καθώς και άλλες ηγετικές φυσιογνωμίες του μύθου, της θρησκείας, της ιστορίας και της καθημερινότητας.

Η Κρήτη στη ζωή και στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη παίρνει διαστάσεις καθοδηγητικού συμβούλου και την περιφέρει ως σύμβολο ανά τον κόσμο. Στα ταξίδια του κρατεί πάντα ένα σβώλο κρητικό χώμα. Λατρεύει την Κρήτη γιατί απ’ αυτή αντλεί την πρώιμη βιοθεωρία του. Από την Κρήτη εμπνέεται και σμιλεύει τους ήρωες του, ως βιωματικό υλικό, τις ιδέες του και πάνω από όλα τον ανεξάντλητο γλωσσικό του πλούτο. Με την γλωσσοπλαστική του ικανότητα «ανακρατεί» και σώζει από τον αφανισμό αμέτρητες λέξεις που τρυγά από τους ανθρώπους του ημιαστικού, αγροτικού και ποιμενικού χώρου.

 Δεν είναι άστοχος ο χαρακτηρισμός του έργου του μεγάλου ανδρός ως ένας «αχαρτογράφητος Ωκεανός», ούτε η επισήμανσης ότι «Το έργο του Νίκου Καζαντζάκη έχει δύο προτερήματα. Την ελευθερία της συνείδησης και την περηφάνια της ελευθερίας».

 Ο Νίκος Καζαντζάκης με τα βασανιστικά του ερωτήματα, τις ιδέες του, τους φιλοσοφικούς του στοχασμούς και την λογοτεχνική του πένα εισέρχεται στο Πάνθεο των Δημιουργών του 20ου αιώνα διαγράφοντας την τροχιά του με γενναιότητα, και ηρωισμό με ηχηρό και ανθρωποκεντρικό τρόπο χωρίς συμβιβασμούς και αμφιταλαντεύσεις υπακούοντας στα μηνύματα της εποχής του και στις προσταγές της δικής του φύσης.

 Ο γιος της Κρήτης κλείνοντας τον κύκλο του επέστρεψε ,πριν 60 χρόνια , για πάντα κοντά της και αναπαύεται σε ένα απέριττο πέτρινο τάφο, στον προμαχώνα του Μαρτινέγκο, από όπου η πεσούσα πνευματική δρυς δεν θα παύσει ποτέ να διαλαλεί σε κάθε επισκέπτη ξένο ή ντόπιο, ότι, δεν φοβάται και δεν ελπίζει τίποτα, για  είναι ελεύθερος και  οι ενέργειες του να είναι προϊόν ελεύθερης βούλησης και όχι  μιας    βασανιστικής    προσμονής  μιας  αόριστης ελπίδας επιβράβευσης  η  του φόβου μια  σκληρής  τιμωρίας  …