Οι δύο ψυχές της πολιτικής

του Γιώργου Πανταγιά*

Κάτω από την ίδια στέγη συμβιώνουν διαμετρικά αντίθετες αντιλήψεις και ιδέες.  Ιδιαίτερα τα πολυσυλλεκτικά κομματικά σχήματα επιλέγουν το μπόλιασμά τους εξαιτίας της βιοεξουσίας. Αλλά και διότι η διασταύρωση των αντιθέσεων διευρύνει τα όρια της απήχησής τους. Αν και επιχειρείται η ώσμωση, η αυθυπαρξία τους παραμένει ισχυρή. Ο λόγος είναι απλός: Αντανακλούν τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό. Πρόκειται για τον γνωστό πολιτισμικό δυισμό.

Το εκκρεμές Ανατολή-Δύση εξακολουθεί να διαμορφώνει τα διακριτά ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα. Το σημαντικότερο, επαναχαράσσει τα σύνορα της ιστορικής διαίρεσης «Δεξιά-Αριστερά» σε όλα τα επίπεδα. Ο εθνοκεντρισμός, η εσωστρέφεια, τα φοβικά σύνδρομα, ο κρατισμός, ο λαϊκισμός δεν έχουν κοινή μήτρα. Οι καταβολές τους μπορεί να είναι και δεξιές και αριστερές. Το αντίστοιχο συμβαίνει και με τον κοσμοπολιτισμό, την εξωστρέφεια, τον φιλελευθερισμό, τον ορθολογισμό, τον αντικρατισμό.

Οι δύο ψυχές της πολιτικής είναι παρούσες παντού.

Η μια είναι προσηλωμένη στα στερεότυπα του παρελθόντος. Εγκλωβισμένη σε παρωχημένους φορμαλισμούς και ιδεοληψίες. Σαγηνεύεται από εθνικούς μύθους. Διολισθαίνει στην εχθροπάθεια και στη μισαλλοδοξία. Προσδίδει στο κράτος υπέρμετρο ρόλο. Συγκινείται από βερμπαλισμούς και νεκρά ιδεολογήματα. Χωρίς να αποκηρύσσει την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας, στην πράξη την αποστρέφεται. Μολονότι ενδύεται το φιλολαϊκό κουστούμι, συνηγορεί για τη διαιώνιση της παραγωγικής και οικονομικής υστέρησης.

Η δεύτερη έχει κουλτούρα εξωστρέφειας. Απεχθάνεται τις δοξασίες και τις σκιαμαχίες. Έλκεται από την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Πιστεύει στην ανοιχτή κοινωνία. Προτάσσει τον πραγματισμό, γνωρίζοντας ότι η αλλαγή δεν γίνεται με αποτυχημένες συνταγές. Αντιμετωπίζει την προσαρμογή στο νέο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον ως προϋπόθεση για τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας.

Μελετώντας τις θεατές και αθέατες πλευρές της εγχώριας πολιτικής, εύκολα διαπιστώνουμε τις διαφορετικές της όψεις. Αν και η μία αντιμάχεται την άλλη, εντούτοις συνυπάρχουν. Παραδείγματα βλέπουμε σε όλους τους χώρους.

Στο κυβερνών κόμμα οι αντιθέσεις είναι ορατές διά γυμνού οφθαλμού.  Ο πυρήνας του έχει εμποτιστεί από έναν βαθύ συντηρητισμό. Οι απόψεις αρκετών βρίσκονται σε διάσταση με εκείνες της ηγεσίας σε καίρια ζητήματα, όπως είναι η εξωτερική πολιτική και οι μεταρρυθμίσεις. Τα δε ξενοφοβικά σύνδρομα δεσπόζουν στο μεταναστευτικό.

Τα προβλήματα είναι έντονα. Επιπλέον, εκδηλώνονται και σε κυβερνητικό επίπεδο.  Η ετερογένεια αποτυπώνεται και σε μείζονες αποφάσεις. Η δεξιά ταυτότητα υπερισχύει της φιλελεύθερης και κεντρώας του πρωθυπουργού. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα πολιτικά ανοίγματά του αμφισβητούνται. Η αφομοίωση των πρωτοβουλιών του καθίσταται δύσκολη. Έτσι συχνά παρατηρούμε την ετεροβαρή σχέση του Κυριάκου Μητσοτάκη με την κυβερνητική παράταξη. Και ως προς τις αντιλήψεις και στις πρακτικές. Οι δυστοκίες, οι αμφισημίες, οι παλινωδίες το επιβεβαιώνουν.

Στον ΣΥΡΙΖΑ οι δύο ψυχές της πολιτικής εμφανίζονται σε μικρότερη κλίμακα. Οι παλιές ιδέες πλειοψηφούν. Μάλιστα, αποτελούν το γενετικό του υλικό. Η ταύτισή του με τον λαϊκισμό δεν του επέτρεψε να ενσαρκώσει μια σύγχρονη Αριστερά. Η ηγεσία του, γοητευμένη από τα «ξεφτισμένα» λάβαρα, ακολουθεί ακόμη ατελέσφορα στρατηγήματα.

Το πλεονέκτημα που οδήγησε τον Αλέξη Τσίπρα στην πρωθυπουργία, σήμερα εξελίσσεται σε μειονέκτημα. Ο ίδιος μοιάζει να αντιλαμβάνεται πως η αναπροσαρμογή του καθίσταται πλέον το μεγαλύτερο στοίχημά του. Η μετεξέλιξη, την οποία μετεκλογικά συνεχώς επικαλείται, ή θα συνιστά μια εκ βάθρων πολιτικοϊδεολογική τομή ή θα μείνει κενό γράμμα. Το ότι  εκφράζει έναν διακριτό και ισχυρό πόλο στον νέο δικομματισμό, του επιτρέπει να καλύψει το κενό που άφησε η πτώση του ΠΑΣΟΚ. Το νέο εγχείρημά του, όποια σήμανση κι αν έχει, είναι συνυφασμένο με τη βιοπολιτική, τη διασταύρωση εξουσίας και ζωής.

Πάντως, τώρα που ο ανορθολογισμός ηττήθηκε, οι δυνάμεις του εκσυγχρονισμού κερδίζουν έδαφος. Η ηγεσία που θα ανταποκριθεί στις ανάγκες της εποχής θα κυριαρχήσει.

* Συμβούλου Στρατηγικής και Επικοινωνίας.

Προέδρου & Διευθύνοντος Συμβούλου της POLITY A.E.