Του Θανάση Γιαπιτζάκη
Νά ένας άγιος, που πιο πολύ τον ακολουθούμε παρά τον πιστεύουμε! Τα ίχνη που ακολουθούμε είναι ματωμένα - και είναι τα δικά του. Κάθε τέλος Αυγούστου φτάνει η θύμησή μας μπροστά του και δεν μπορούμε να τον βρούμε. Τον έχουν αφανίσει και εξαφανίσει οι Τούρκοι, εκείνοι του 1922. Όμως τα αίματα μένουν. Και μαζί τους ο αβάσταχτος πόνος, που κατάφερε να τον υπομείνει καρτερικά ως το τέλος. Δεν μιλάμε για όλους πάντα τους Τούρκους, για τον επιχειρηματία, τον αγωγιάτη, τον ποδοσφαιριστή. Μιλάμε για εκείνους τότε, στη Σμύρνη. Και δεν μιλάμε για μας, που ερχόμαστε μόνο με τη θύμησή μας μπροστά του. Μιλάμε για εκείνον που ύψωσε το ανάστημά του όταν οι άλλοι σκύβανε, για εκείνον που έκανε το χρέος του απέναντι στο αλαφιασμένο ποίμνιό του όταν οι άλλοι το εγκαταλείπανε. Μιλάμε για εκείνον που η ποιμαντορική του ράβδος βρίσκεται στο σπίτι ενός Τούρκου σήμερα, τρόπαιο του αποτρόπαιου αλλοτινού καιρού.
Μιλάμε για τον Χρυσόστομο. Και δεν είναι μόνο της Σμύρνης, όπου, μετά από δώδεκα χρόνια ιερατικής παρουσίας του εκεί, βρήκε μαρτυρικό θάνατο, αλλά και της Δράμας, όπου, πριν πάει στη Μικρά Ασία, για οκτώ ολόκληρα χρόνια ήταν η μόνη εκπροσώπηση του Μακεδονικού Αγώνα στην Ανατολική Μακεδονία. Μιλάμε για τον πατριώτη, πριν γίνει άγιος. Η δική μας Εκκλησία, η Ορθόδοξη, έχει ορίσει «η μνήμη του να τιμάται την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού». Μάλλον εννοούν την Ελλαδική, γιατί δεν νομίζουμε ότι η Ρωσία ή η Ουκρανία αν και Ορθόδοξες, τιμούν τέτοιες μνήμες - όταν έχουν, κι αυτές, τον νου τους στον ανθρώπινο σπαραγμό.
Έλληνας Μικρασιάτης ο Χρυσόστομος Καλαφάτης, πενηνταπέντε χρονών πριν παραδώσει την ψυχή του κομματιασμένη πίσω στον Θεό του - σ’ αυτόν που δεν ήταν μόνο του Χριστιανισμού αλλά και του Ελληνισμού - στέλνει ένα μήνυμα από τον αλλοτινό καιρό του: Η υπέρβαση είναι στοίχημα με τον εαυτό μας και με κανέναν άλλον. Ως την ύστατη στιγμή του οδυνηρού θανάτου του απέδειξε αυτό που ήταν μια ολόκληρη ζωή. Ένας αλλιώτικος άνθρωπος, που ήξερε να μάχεται με πολλούς τρόπους. Κάθε κομμάτι από το κορμί του που του κόβανε οι Τούρκοι, αντιστοιχούσε νωρίτερα με κάθε λόγο που έλεγε ή που έγραφε, με κάθε σχολείο που ανέγερνε σαν οχύρωμα στους εχθρούς της ιδέας της πατρίδας, με κάθε εμψυχωτική παρουσία της σκιάς του στους ανήμπορους. Όχι, δεν ήταν ένας τυχαίος άνθρωπος ο Χρυσόστομος. Ήταν αυτό που δεν έχουμε όλοι εμείς, όταν ερχόμαστε στην ώρα να πούμε το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι, με αντίβαρο την ίδια τη ζωή μας. Ο Χρυσόστομος το έκανε. Γι’ αυτό παραμένει διαφορετικός.
Όταν βασίλεψε ο ήλιος την 27η Αυγούστου του 1922 τίποτα δεν υπήρχε από τον Χρυσόστομο. Ακόμα και τα σκυλιά παρέμειναν πεινασμένα, γιατί είχαν προηγηθεί άλλα σκυλιά, που είχαν ξεχάσει, βαθιά μέσα στην πείνα του μυαλού τους και στο μίσος τους, ότι λέγονται άνθρωποι. Τίποτα δεν θύμιζε ούτε αυτούς ούτε εκείνον. «Αν σας έκανε καλό, κάντε του καλό. Αν σας έκανε κακό, κάντε του κακό. Δείξτε του αυτό που του αξίζει» ήταν τα λόγια του Νουρεντίν Πασά από ψηλά, πριν τον παραδώσει στο μαινόμενο πλήθος. Και ήταν σαν να έλυνε το λουρί από τα σκυλιά που λέγαμε.
Πρώτα όμως ας παραδώσουμε εμείς τον Χρυσόστομο στον δικό του Κόσμο. Γιος του νομομαθή Νικόλαου Καλαφάτη, είχε τρεις αδελφούς και τέσσερεις αδελφές, σε εποχές που ήταν καθιερωμένες οι μεγάλες οικογένειες. Η μητέρα του Καλλιόπη Λεμονίδου, ευλαβική χριστιανή, τον είχε τάξει στην Παναγία. Εκείνη όμως δεν τον βοήθησε - έστω με γρήγορο θάνατο την κρίσιμη στιγμή. Ο πατέρας του αναμειγνυόταν με τα κοινά και εκλεγόταν συχνά δημογέροντας, αλλά και σαν νομομαθής αντιπροσώπευε συμπολίτες του στα τουρκικά δικαστήρια.
Μεγαλωμένος σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον ο Χρυσόστομος, εντούτοις, θέλησε να γίνει κληρικός. Ο πατέρας του απέδειξε την αρωγή του, πουλώντας ακίνητη περιουσία για να κάνει τον γιο του οικότροφο στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Από κάποια στιγμή και μετά, εκτιμώντας την παρουσία του και τις επιδόσεις του, ανέλαβε τα έξοδά του ο μητροπολίτης Μυτιλήνης που θα γινόταν αργότερα Πατριάρχης. Ο Χρυσόστομος αποφοίτησε από τη Σχολή με «Άριστα». Ο προστάτης του μητροπολίτης τον πήρε μαζί του στη Μυτιλήνη και μετά στην Έφεσο, όπου τον είχαν μεταθέσει.
