Ο Μιχάλης Χουρδάκης - Νίσπιτας και το σημαντικό έργο του

Της Ιωάννας Σφακιανάκη-Δημητριάδου

Ως έχω μέσα στην καρδιά την μάνα που με γέννα

έχω κι εσένα Κρήτη μου Κρήτη λεβεντογέννα..

Κρήτη γεννήτρα τσ’ αρχοντιάς Κρήτη γλυκειά μητρίδα

Κρήτη εσένα εδιάλεξε κι ο Δίας για πατρίδα..

 Άθρωπος δεν εβρέθηκε την Κρήτη να χορτάσει

γή να ΄ρθει και να τήνε ΄δεί και να την ΄ποξεχάσει..

Κρήτη η ιστορία σου, διδάγματα σκορπίζει

κι ο νους μου όπου να βρεθώ, σ’ εσένα τριγυρίζει..

Σαν αγναντεύω δυο βουνά Δίχτη και Ψηλορείτη

χαίρομαι που το σόι μου βαστά από την Κρήτη..

Δώσε μου Θε μου δύναμη να γράφω με την πένα

τση Κρήτης τα χαρίσματα κι όσα ΄χει παθομένα…

Για τον Μιχάλη Χουρδάκη γνωστό ως «Νίσπιτα» έχουν μιλήσει πολλοί πριν από μένα. Τι να ‘πει κανείς γι’ αυτόν τον σπουδαίο Λαογράφο/ Δημοσιογράφο και ερευνητή της Κρητικής Ιστορίας, τον αιώνιο έφηβο που δεν σταματά να μας εκπλήσσει κάθε φορά με τις καινούργιες εκδόσεις του. Παρά το βάρος των 84 χρόνων του παραμένει ακούραστος, μαχητικός, αναδρομάρης, για τον λόγο αυτό, τον χαρακτηρίζω “αιώνιο έφηβο”. Πολυγραφότατος, ακάματος εργάτης της Ιστορίας και Λαογραφίας, μια πολυσχιδής προσωπικότητα, με ήθος, αξίες, ταπεινότητα και ζέση στην καρδιά. Είναι ακαταπόνητος, έχει πάθος με την γνώση και την συγγραφή, και μια τεράστια βιβλιοθήκη για την οποία καμαρώνει επάξια, μιας και δαπάνησε περιουσίες για να την συγκεντρώσει στο πέρασμα των χρόνων, ενώ είναι ολότελα δοσμένος στην Μεραμπελλιώτικη Λαογραφία και Ιστορική παράδοση. Πρόσφατα ο Νίσπιτας μετέφερε σε ένα Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο στο Κουνάλι Μεραμπέλλου, ευρήματα και σπάνιο λαογραφικό υλικό 60ετίας που ο ίδιος έχει συγκεντρώσει.

Δεν ξέρω αν υπάρχει πιο αεικίνητος και δραστήριος Λαογράφος από αυτόν στην Ανατολική Κρήτη, μην πω και σε ολάκερο το νησί, με τόσα πονήματα, δημιουργίες και δραστηριότητες στο ενεργητικό του. Τα συγγράμματα του αμέτρητα… Οι δραστηριότητες του; Δεν προλαβαίνεις να τον παρακολουθήσεις! Ομιλίες, ημερίδες, συνέδρια, εκδηλώσεις, ραδιόφωνο, εφημερίδες, περιοδικά… κ.α. Με τη φλέβα των προγόνων του, του Διαλυνομιχάλη και του ξυλογλύπτη προπάππου του Ιωάννη Μακράκη, αλλά κυρίως με βαθιές ρίζες, που προέρχονται από μια μεγάλη γενιά επαναστατών Σφακιανών, των ηρωικών Χούρδων και τη μεγάλη του αγάπη για την παράδοση του τόπου του, κατέστην ένας εκ των μεγαλυτέρων Λαογράφων της Κρήτης.

Ο Διαλυνομιχάλης δημιουργός των μεγάλων δραματικών ποιητικών έργων «Καπετάν Καζάνης και Κριτσωτοπούλα», «Ελένη η Καινουριοχωρίτισσα» κ.α., ο δε Ιωάννης Μακράκης ο οποίος υπήρξε δεξιοτέχνης στην ξυλογλυπτική, έχει ως μεγάλος μάστορας στο ενεργητικό του πολλά τέμπλα Ιερών Ναών της επαρχίας. Οι επαναστάτες Χούρδοι είναι γνωστοί από την εποχή της επανάστασης των Σφακίων, όταν ο γέρο - Χούρδος με τους γιους του, πολέμησε δίπλα στο Δασκαλογιάννη και μετέπειτα εκείνοι με τη σειρά τους, αναδείχθηκαν τρανοί ήρωες της επανάστασης του 1821.

Γεννημένος το 1939 στη Νεάπολη Μεραμπέλλου Λασιθίου, ο Μιχάλης Χουρδάκης, στην “αρχόντισσα των γραμμάτων” όπως αποκαλείται, από πατέρα Νεαπολίτη και μητέρα εξ Αδάνων Μικράς Ασίας, πήρε, όλο το ταπεραμέντο της αρχόντισσας Μικρασιάτισσας μητέρας του, και την μεθοδικότητα, υπομονή και επιμονή του Μεραμπελλιώτη πατέρα του, του ηλεκτρολόγου Εμμανουήλ Χουρδάκη, οπλίστηκε με θάρρος, επιμονή και υπομονή στη ζωή του… και πέτυχε! Τόσο, που τόλμησε να γράψει ακόμα και θεατρικά έργα σε παλιό Κρητικό έμμετρο λόγο.

Ο Χουρδάκης, έλαβε το ψευδώνυμο “Νίσπιτας” εκ του τοπωνυμίου από το οποίο κατάγεται. Το σωστό είναι «Ίσπιτας» με Ομηρική ρίζα και σημαίνει πέρασμα. Το τοπωνύμιο Νίσπιτας έχει συνδεθεί με την ιστορία και τη λαϊκή παράδοση του Μεραμπέλλου. Οι Μεραμπελλιώτες επαναστάτες επέλεγαν την περιοχή του Νίσπιτα για να λημεριάζουν. Ο Χουρδάκης, έχοντας έντονες παιδικές αναμνήσεις από τον τόπο του, υιοθέτησε αυτό το ψευδώνυμο γιατί τον εκφράζει σαν άνθρωπο, αλλά και γιατί αγαπά και αρέσκεται να προβάλει το Νίσπιτα και εν γένει το Μεραμπέλλο. Ο ίδιος σιχαίνεται την δειλία, τον ωχαδελφισμό, την συλλογική απραξία, τον εφησυχασμό και την οποιαδήποτε υποταγή. Δηλώνει πρώτα-πρώτα Άνθρωπος και μετά όλα τα άλλα. Υπήρξε πρωτοπόρος ακόμα και την εποχή της χούντας, όταν αναμετέδιδε μέσω του ραδιοφωνικού του σταθμού τις εκπομπές του Πολυτεχνείου. Από τη φύση του αντάρτης και από ιδιοσυγκρασία επαναστάτης σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του, μόνο με αυτό, το ψευδώνυμο ενός τόπου, που υπέθαλψε τους αντάρτες των Λασιθιώτικων επαναστάσεων θα μπορούσε να ταυτιστεί. Ο ίδιος άλλωστε υπηρέτησε την πατρίδα ως Έφεδρος Αξιωματικός του Πυροβολικού.

Ο Μιχάλης Χουρδάκης ξεκίνησε ως ηλεκτρονικός εξελίσσοντας το επάγγελμα του πατέρα του και εργάστηκε μάλιστα στην Αθήνα για 22 ολόκληρα χρόνια αλλά τελικά τον κέρδισε ο τόπος του. Από τα δεκαοκτώ του χρόνια είχε ήδη αρχίσει να καταγράφει τις συζητήσεις και τις κουβέντες των παλαιών στην επαρχία του και τις διάφορες διηγήσεις των γερόντων την εποχή εκείνη, γεγονός που τον βοήθησε να κατανοήσει, να μιλεί και να γράφει άνετα την Μεραμπελλιώτικη διάλεκτο.

Από την φύση του σεμνός, άνθρωπος απλός και ταπεινός, της καθημερινότητας, ζεστός, φιλικός και αγαπησιάρης, γίνεται αμέσως αποδεκτός φίλος, από όποιον τον γνωρίσει και συναναστραφεί μαζί του. Λατρεύει την καλή παρέα, το παλιό καλό κρασί και την Κρητική τσικουδιά και η μεγάλη του αγάπη είναι η Νεάπολη, η αρχόντισσα του Μεραμπέλλου, εκεί που έζησε όλη την συνταρακτική ζωή του. Άριστος χειριστής του γραπτού λόγου και κυρίως του γλωσσικού ιδιώματος της Ανατολικής Κρήτης, έχει στη διαδρομή της ζωής του συγγράψει πολλά βιβλία, ιστορικά, θεατρικά, σατυρικά και είναι ένας πολύ σπουδαίος μαντιναδολόγος, με πάνω από 3000 μαντινάδες στο ενεργητικό του.

Ακολουθεί τον συμπατριώτη του Βιτσέντζο Κορνάρο ως Στιχοπλόκος, με πάθος για τη διάσωση της γλώσσας και μάλιστα της ντοπιολαλιάς της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Νεάπολης, κι έχει στη φαρέτρα του ακόμα πλείστα ανέκδοτα συγγράμματα. Βιβλία όπως «Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ» ή «ΝΑ ΚΛΕΦΤΟΥΜΕ ΜΑΡΓΙΟ ΜΟΥ» ή το τρίτομο «ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΝΙΣΠΙΤΑ» κ.α. κρύβουν μέσα τους, όλους του θησαυρούς του Λασιθιώτικου γλωσσικού ιδιώματος, τα ήθη και έθιμά μας, όπως και τις θρησκευτικές και κοινωνικές παραδόσεις μας.

Μέσα από τις μαντινάδες του, υμνεί την ομορφιά, τον έρωτα, τη γυναίκα στην οποία είναι λάτρης και σατιρίζει σκωπτικά, γεγονότα πολιτικά, κοινωνικά και επίκαιρα. Τον Νίσπιτα θα τον χαρακτήριζα ένα νέο Γεώργιο Σουρή χωρίς υπερβολή. Είναι τόσο επίκαιρος πάντα, και τόσο καλοφτιαγμένες οι μαντινάδες του, που κάθε φορά ένας νέος λόγος ξεπετάγεται, που εκπλήσσει και προβληματίζει ευχάριστα τον αναγνώστη. Πρόσφατα μάλιστα κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο «ΤΑ ΕΜΜΕΤΡΑ ΤΟΥ ΝΙΣΠΙΤΑ ΤΟΜΟΣ Α’». Ένα ακόμα σπουδαίο πόνημα.

Ο Νίσπιτας, ο αιώνιος έφηβος Λαογράφος μας, με τα βιβλία του, μας θυμίζει ότι είμαστε Κρητικοί και ότι έχουμε παρελθόν, το οποίο μας επαναφέρει με πολλούς και διάφορους τρόπους, είτε αυτός είναι προφορικός, είτε αστείος, “νάκλια” όπως τα ονομάζει, και μέσα από τις σατυρικές του ρίμες, μας παρουσιάζει έναν αυθεντικό παραδοσιακό τρόπος ζωής… Ψήγματα της πρόσφατης σε μας ιστορίας, που τείνουμε να ξεχάσουμε ή ακόμα να αρνούμαστε. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Νίσπιτας φαίνεται δύσκολη. Δεν είναι όμως.. και καλά θα κάνουμε να καταλάβουμε ότι πρόκειται για τη ντοπιολαλιά μας, την Κρητική μας γλώσσα. Μία γλώσσα που έρχεται από την αρχαιότητα και συνεχίζει να εξελίσσεται.

Ο Νίσπιτας έχει  λάβει μέρος ως εισηγητής σε 4 Παγκρήτια και 2 Πανελλαδικά Συνέδρια Λαογραφίας και έχει βραβευτεί με τρία Α’ Βραβεία Κρητικής Μαντινάδας. Είναι ενεργό μέλος της Εταιρίας Γραμμάτων και Τεχνών της Ανατολικής Κρήτης, μέλος της Εταιρίας Φίλων του Παιδιού Κρήτης, μέλος της Ένωσης Συντακτών του Κρητικού Τύπου, ενώ κατά καιρούς συνεργάζεται με εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς. Επίσης εκδίδει κάθε χρόνο (για 9 συναπτά έτη) από την δική του βιβλιοθήκη το Κρητικό διαχρονικό ημερολόγιο: (Καλαντάρι): ημερολογιακό - αγιολογικό - ιστορικό και λαογραφικό οδοιπορικό του εκάστοτε έτους. Ένα θησαυρό αθησαύριστο στην εποχή της παγκοσμιοποίησης που αναβιώνει τα ήθη και έθιμα του τόπου μας με ευχάριστο για τον αναγνώστη τρόπο.

Συνεργάστηκε με την εφημερίδα "Ανατολή", τον "Πολίτη" την Κρητική εφημερίδα των Αθηνών "Κρι-Κρι", τις εφημερίδες του Ηρακλείου "Δημοκράτης", "Αλλαγή" και "Καστρινά Νέα", το περιοδικό των Κρητών της Ρόδου "Οι στράτες του Ψηλορείτη", και δημοσίευσε στο περιοδικό "Κρήτη".

Από τον Αύγουστο του 1982 έως το Σεπτέμβριο του 1983 εξέδιδε το θαυμάσιο και υψηλού επιπέδου μηνιαίο Ιστορικό, Λαογραφικό και ειδησεογραφικό περιοδικό "Ρίζες", ενώ έχει διαχρονική συμμετοχή στην Συντακτική Επιτροπή της σατυρικής εφημερίδας ΤΡΑΜΠΑ, προέβη δε, σε αυτοέκδοση της ΤΡΑΜΠΑΣ το 2009. Αυτοέκδοση επίσης του Νίσπιτα είναι και η εφημερίδα «ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΜΑΣ».

Συνέγραψε βιογραφίες όπως του Μεραμπελιώτη Πάπα Αλέξανδρου Ε’ και του αντιστασιακού ήρωα και μάρτυρα στην Αγυά Χανίων το 1944 Ρούσσου Αν. Κούνδουρου, αλλά και των προγόνων του: ΔΙΑΛΛΙΝΟΜΙΧΑΛΗΣ (ο Πίνδαρος του Λασιθιού), ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΚΡΑΚΗΣ (Ξυλογλύπτης ιερών τέμπλων και δεσποτικών θρόνων – Λιθοξόος).

Τελευταίο του πόνημα το «ΕΠΟΣ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ». Εδώ ο συγγραφέας καταγράφει τα γεγονότα της Μάχης της Κρήτης με τον δικό του μοναδικό τρόπο και μας παρουσιάζει πλήθος ανέκδοτων φωτογραφιών και ντοκουμέντων, ενισχύοντας την άποψη, πως η Κρήτη μας μπορούσε να μείνει απάτητη αν δεν γινόντουσαν οι διάφορες πολιτικές ίντριγκες και πολλά λάθη ηθελημένα ή αθέλητα όπως και δολιοφθορές σε βάρος της χώρας μας.

Όλοι οι Λασιθιώτες είμαστε περήφανοι για τον ξακουστό ριμαδόρο  Βιτσέντζο Κορνάρο, αλλά και για πλείστους άλλους φωτισμένους Κορνάρους, όπως ο Νίσπιτας που η ιστορία θα καταγράψει με φωτεινά γράμματα. Μέσα από τα βάθη της καρδιάς μου, όπως πιστεύω και όλοι εσείς, εύχομαι στον Νίσπιτα να είναι γερός και ακμαίος όπως πάντα, για να μας χαρίζει τις ιστορικές γνώσεις, τις μαντινάδες, τα νάκλια και τις υπέροχες λαογραφικές δημιουργίες του.

Βιβλία του είναι κατά χρονολογική σειρά:

1983- ΝΑΚΛΙΑ ΣΤΗ ΡΕΓΟΥΛΑ Θεατρικό

1985- ΝΑ ΚΛΕΦΤΟΥΜΕ ΜΑΡΓΙΟ ΜΟΥ (βιβλίο για την κλεψά της κοπελιάς στην Κρήτη με όλα τα εθιμικά του γάμου στην Κρήτη)

1985- ΣΤΡΟΥΜΠΟΝΙΚΟΛΗΣ  και  ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΚΑΠΟΤΕ (ηθογραφικό διήγημα) 

1986-  ΜΕΡΑΜΠΕΛΟ  '905 (ιστορικό διήγημα)

1986- ΝΑ ΚΛΕΦΤΟΥΜΕ ΜΑΡΓΙΟ ΜΟΥ (δεύτερη έκδοση)

1986- ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΝΙΣΠΙΤΑ Τόμος  Α΄(Ιστορία, Λαογραφία – Ηθογραφία Γλωσσολαογραφικά)

1998- ΤΣΗ ΡΑΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΖΑΝΙΟΥ (Ανάτυπο)

2002- ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ- ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ – ΦΩΤΑ  ( Ήθη Έθιμα των ημερών)

2003- Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ ΣΤΟ ΜΕΡΑΜΠΕΛΛΟ (Από τα έθιμα του Λαού μας)

2004- ΠΑΣΧΑ ( Ήθη έθιμα των ημερών στην Κρήτη, Γλωσσάρι)

2007- Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ( Ήθη Έθιμα των ημερών, Γλωσσάρι)

2007- ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΝΙΣΠΙΤΑ Τόμος Β΄  (Νάκλια – Μύθοι – Παραμιές – Μαντινιάδες – Ριζίτικα – Ρίμες – Ποίηση – Τραγούδια – Γλωσσάρι) 

2007- ΚΡΗΤΙΚΟ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΛΑΝΤΑΡΙ (Ημερολογιακό, Αγιολογικό, Ιστορικό και Λαογραφικό οδοιπορικό του έτους)

2010- ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΝΙΣΠΙΤΑ Τόμος Γ΄ (Λαογραφία, Ελληνισμός- Χριστιανισμός (Αλληλεπιδράσεις), Νάκλια, Μαντινάδες, Ρίμες, Τραγούδια, Νισπιτοφιλοσοφίες, Χρονογραφήματα, Διηγήματα, Γλωσσάρι)

2011- ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ (ΔΙΑΛΛΙΝΟΜΙΧΑΛΗΣ  ο Πίνδαρος του Λασιθιού, ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΚΡΑΚΗΣ  Ξυλογλύπτης ιερών τέμπλων και δεσποτικών θρόνων – Λιθοξόος )

2014- ΠΑΠΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ  ο  Ε΄   Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ  ΠΑΠΑΣ

2014- Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑ (Θεατρικό)

2021- ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ: ΡΟΥΣΣΟΣ ΚΟΥΝΔΟΥΡΟΣ  «ΗΡΩΑΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΑΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΑΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ»

2023- ΤΑ ΕΜΜΕΤΡΑ ΤΟΥ ΝΙΣΠΙΤΑ (Λαογραφικά, Ηθογραφικά, Πολιτικά και άλλα σε έμμετρο λόγο)

2023- ΕΠΟΣ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

(Εάν έχω ξεχάσει κάποια, ας με συγχωρήσει ο συγγραφέας αλλά κυρίως ο αναγνώστης!!..)