Ο Ερντογάν και το δόγμα του «ζωτικού χώρου»

Του Γιάννη Γ. Τσερεβελάκη

            Όσα βλέπουμε να συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα στις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, δηλαδή η κατακόρυφη αύξηση της τουρκικής προκλητικότητας και επιθετικότητας εναντίον της Ελλάδας, με εμπρηστικές αλλά και υποτιμητικές δηλώσεις της τουρκικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας κατά της χώρας μας, αποδεικνύουν με τον πιο σαφή τρόπο ότι η γειτονική χώρα έχει βάλει πλώρη για την πραγμάτωση του δόγματος της «γαλάζιας πατρίδας». Το δόγμα αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από την προσπάθεια αρπαγής- κόντρα στη συνθήκη της Λωζάνης- όχι μόνο της ελληνικής ΑΟΖ ανατολικά της Κρήτης, της Ρόδου, της Καρπάθου και αυτής του Καστελόριζου αλλά και αυτής των νησιών του Αιγαίου. Διότι, από τη στιγμή που θα αγνοήσει το γεγονός ότι τα προαναφερθέντα νησιά έχουν ΑΟΖ, τι θα τον εμποδίσει να πράξει το ίδιο και για τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Μυτιλήνη κλπ) και τις Κυκλάδες;

             Για να κατανοήσει κάποιος τη συμπεριφορά και τις κινήσεις των εξ ανατολών γειτόνων μας, πρέπει, όπως νομίζω, να λάβει υπόψη του δυο πράγματα, τα οποία βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση μεταξύ τους. Το πρώτο αφορά την αντίληψη που έχει η ίδια η Τουρκία για τον εαυτό της και, κατά συνέπεια, για τη θέση της μέσα στο πλαίσιο των κρατών της περιοχής: πρόκειται γι’  αυτό που θα ονομάζαμε «το είναι» της. Το δεύτερο αφορά αυτό που θέλει να γίνει και που είναι συνάρτηση της αντίληψης που έχει για τον εαυτό της.  Τα δύο αυτά καθορίζουν το πολιτικό και στρατιωτικό της «πρακτέον».

            Ας δούμε ποια είναι η αντίληψη της Τουρκίας για τον εαυτό της, έτσι τουλάχιστον όπως καθρεπτίζεται σε όσα δηλώνει η ηγεσία της και κυρίως στα λόγια και τις πράξεις του προέδρου της. Η Τουρκία θεωρεί αυτή τη στιγμή τον εαυτό της ως μια μεγάλη περιφερειακή δύναμη, ικανή να επιβάλει τις θέσεις και τις διεκδικήσεις της στους γείτονές της. Έχουμε δει ότι τα τελευταία χρόνια ο Ερντογάν έχει αποδυθεί σε μια διαρκή κούρσα εξοπλισμών, διαθέτοντας μυθικά ποσά για όπλα κάθε είδους και συνάπτοντας σχέσεις με τη Ρωσία, αδιαφορώντας αν η ίδια είναι χώρα του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία θεωρεί εαυτήν ως μια ηγεμονεύουσα δύναμη στην περιοχή και θέλει να ασκήσει αυτή τη δύναμη όπου νομίζει ότι μπορεί να το πράξει. Μπροστάρης στη δημιουργία αυτής της αντίληψης δεν είναι άλλος από τον νέο-οθωμανό πρόεδρό της, που ονειρεύεται ανασύσταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η Τουρκία έχει ενδυναμωθεί στρατιωτικά (δεν έχει σημασία  για την ηγεσία της αν ο λαός πένεται) και αυτή η δύναμη την  κάνει, εξ ορισμού θα λέγαμε, επιθετική. Πρόκειται για τη λατρεία της δύναμης και των όπλων, για την «πολιτική των κανονιοφόρων». Αυτή η αντίληψη που θεοποιεί την πολιτική και στρατιωτική δύναμη, η οποία- δυστυχώς- κυριαρχεί στην ανθρώπινη ιστορία και δεν είναι άλλη από την ιστορία των σφετερισμών, των ληστειών, των μαζικών φόνων και του διεθνούς εγκλήματος (Καρλ Πόππερ, Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της, σ. 399) είναι η αντίληψη των Τούρκων. Είναι ο ισχυρός που θεωρεί πως μπορεί να επιβάλει τις θέσεις του και ότι οι άλλοι οφείλουν να τις αποδεχτούν δίχως αντίρρηση. Κι αν υπάρξει αντίρρηση τότε μιλούν τα όπλα.

            Αυτή η αυτοαντίληψη καθορίζει και τις επιδιώξεις της Τουρκίας. Την είδαμε να εισβάλει στη Συρία, να κάνει παράνομες γεωτρήσεις στην ΑΟΖ της Κύπρου, να πατεί πόδι στη Λιβύη, να συνάπτει το παράλογο και παράνομο τουρκολυβικό μνημόνιο, να θέλει να αναθεωρήσει τη συνθήκη της Λωζάνης με ο, τι αυτό σημαίνει για την Ελλάδα, να αγνοεί το δίκαιο της θάλασσας, να ψεύδεται κατάφωρα και να ερμηνεύει κατά το δοκούν τα πάντα. Πρόκειται για μια σειρά από κινήσεις που δείχνουν πως η Τουρκία, ως «μεγάλη» περιφερειακή δύναμη, αναζητά «ζωτικό χώρο». Κι εδώ τα πράγματα φέρνουν στο νου το δόγμα περί ζωτικού χώρου (Lebensraum)της ναζιστικής Γερμανίας, ένα δόγμα που είχε εμφανιστεί και είχε καταστεί πολιτικός στόχος της Γερμανίας ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα και που έγινε βασική αρχή του ναζισμού μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία.  Η στρατηγική του Χίτλερ για την παγκόσμια κυριαρχία της Γερμανίας βασιζόταν στην πίστη της αξίας του ζωτικού χώρου, όταν αυτός διεκδικείται από μία ανώτερη κοινωνία. Κατά συνέπεια, οι γειτονικοί λαοί έπρεπε να υποταχθούν (και να εξοντωθούν), για να μπορεί η «ανώτερη» φυλετικά Γερμανία να «αναπνεύσει» και να αναπτυχθεί. Θα έλεγα ότι μια τέτοια αντίληψη έχει αναπτυχθεί σήμερα και στην Τουρκία (τουλάχιστον στην ηγετική της ομάδα, που ελέγχει όμως τα πάντα). Στην περίπτωση, βέβαια, της Τουρκίας του Ερντογάν θα ήταν γελοίο να μιλάμε για παγκόσμια κυριαρχία. Οι επιδιώξεις της αφορούν την επέκτασή της προς ανατολάς, προς δυσμάς και προς νότον και κυρίως το άπλωμα των θαλάσσιων συνόρων της, εκεί δηλαδή όπου υπάρχουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Ωστόσο, ο τελικός σκοπός είναι ο ίδιος:  η επιβολή με τη δύναμη των όπλων, για να κερδηθεί «ζωτικός χώρος» για τη «μεγάλη» Τουρκία που ονειρεύεται ο Ερντογάν και οι συν αυτώ. Δεν είναι χωρίς σημασία στην  περίπτωση αυτή ο υποτιμητικός τρόπος με τον οποίο ο Ερντογάν και άλλοι Τούρκοι μίλησαν για τη χώρα μας (και η ναζιστική ιδεολογία θεωρούσε τους μη «άρειους» ως κατώτερους ανθρώπους). Μας προέτρεψαν να μάθουμε τα όριά μας, να συνειδητοποιήσουμε δηλαδή πόσο μικροί είμαστε μπροστά στον τουρκικό «γίγαντα», ξεχνώντας ότι υπάρχουν και γίγαντες με πήλινα πόδια, πως υπάρχουν και Γολιάθ που νικήθηκαν από τον μικρόσωμο Δαβίδ. Μήπως οι ίδιοι θα πρέπει να μάθουν τα δικά τους όρια, όπως τα καθορίζουν οι συνθήκες που αποδέχεται ο πολιτισμένος κόσμος;

            Για να επανέλθουμε: οι Τούρκοι νιώθουν «αδικημένοι» τάχα από την τωρινή πραγματικότητα, νιώθουν περικυκλωμένοι, θέλουν να «αναπνεύσουν», να «απλωθούν», γιατί το τουρκικό έθνος είναι μεγάλο και, επομένως, πρέπει να ακολουθηθεί ο νόμος της φύσης που λέει πως «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό». Εδώ, όμως, φτάνουμε πλέον σε πλήρη περιφρόνηση κάθε έννοιας θετού δικαίου, δηλαδή κάθε έννοιας πολιτισμού. Αν θέλουν οι Τούρκοι «ζωτικό χώρο», αυτός τους προσφέρεται με την είσοδό τους στην Ε.Ε., όπου θα μπορέσουν ειρηνικά να κερδίσουν πολλά και να επιτύχουν ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο για τους ίδιους. Δυστυχώς γι’  αυτούς, έχουν τυφλωθεί από τη μεγαλομανία του προέδρου τους, από τα όνειρα για μια νέα οθωμανική αυτοκρατορία και από την τυφλή πίστη στην ωμή βία και το δίκαιο του ισχυρού. Εμείς, ως Έλληνες, μπορούμε να τους υπενθυμίσουμε τι έπαθαν  οι Πέρσες όταν ζήτησαν «γην και ύδωρ», τι έπαθαν στην Αλβανία οι Ιταλοί με τα 5.000.000 λόγχες. Κι ακόμα να τους πούμε με το στόμα του Σοφοκλή: «Ζευς μεγάλους γλώσσης κόμπους υπερεχθαίρει» (Ο Ζευς απεχθάνεται τα μεγάλα και φουσκωμένα λόγια). Που σημαίνει ότι τα όριά του ο άνθρωπος τα μαθαίνει όταν είναι ταπεινός και όχι όταν επιδεικνύει υβριστικά τη δύναμή του. Μπορεί, όμως, κάποιος να ζητήσει κάτι τέτοιο από τον Τούρκο πρόεδρο, που φέρει ως κληροδότημα από τους προγόνους του μια ιστορία καταπίεσης, σφαγών και λεηλασιών σε βάρος των γειτονικών λαών;