Μπορεί άραγε να επιβιώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση;

Του Παναγιώτη Αναστασάκου

Η μόνη επιλογή της ΕΕ για να αντιμετωπίσει τις ΗΠΑ του Τραμπ και τους εσωτερικούς κινδύνους από τις εθνικιστικές εξάρσεις, είναι να επιστρέψει και να ενισχύσει τις αξίες στις οποίες στηρίχθηκε εξ αρχής: τη δεκτικότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη γνώση και το κράτος δικαίου.

Έπειτα από εκατοντάδες χρόνια γεωγραφικού κατακερματισμού και εντάσεων μεταξύ των οποίων και οι δύο καταστροφικοί πόλεμοι του προηγούμενου αιώνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση κινδυνεύει σήμερα να απολέσει μερικά από τα πιο σημαντικά συστατικά της στοιχεία: Την ειρήνη, την ευημερία, την ελευθερία μετακίνησης και κάποιες ήδη κεκτημένες αξίες όπως η ανοχή, η δεκτικότητα και η ενότητα.

Το βασικό ερώτημα που πλανάται σήμερα εν όψει των προσεχών Ευρωπαϊκών εκλογών είναι το εάν οι λαοί με την ψήφο τους, θα αποφασίσουν για να τα διασώσουν όλα αυτά.

Ο κίνδυνος με τον οποίο βρίσκεται αντιμέτωπη η ΕΕ κατέστη εμφανής τον Ιούνιο του 2016, όταν η Βρετανία με πρόταση εκείνου του ανεκδιήγητου Κάμερον και με την λαϊκίστικη προπαγάνδα των ευρωσκεπτικιστών, ψήφισε υπέρ της αποχώρησής της από την ΕΕ, ενώ η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ επιδείνωσε ακόμη περισσότερο την κατάσταση.

Το «κακό» εξελίχθηκε όμως και μέσα στην Ένωση με την εφαρμογή πολιτικών λιτότητας, οι οποίες αναβίωσαν εθνικιστικά αντανακλαστικά σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες και έφεραν στην εξουσία λαϊκιστές ηγέτες.

Οι ΗΠΑ, ο πιο στενός και ισχυρός σύμμαχος της Ευρώπης - ένας σημαντικός εταίρος στον τομέα της ασφάλειας και θιασώτης των ίδιων κοινών αξιών -, ακολουθούν πλέον μια εντελώς διαφορετική πορεία, απειλώντας να εγκαταλείψουν την κλονισμένη και διαιρεμένη Ευρώπη μόνη της σε έναν σκληρό κόσμο, που επιθυμεί τη διάλυσή της.

Αυτό μπορεί να ακούγεται λίγο υπερβολικό, αλλά δεν είναι.

Αρκετοί πολιτικοί στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, παραμένουν πεπεισμένοι ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική δεν καθορίζεται από τον στενό «κύκλο» του Τραμπ αλλά από ευρύτερα και περισσότερο παραδοσιακά κέντρα τα οποία επί 80 χρόνια έχουν σφυρηλατήσει τους δεσμούς Ευρώπης - ΗΠΑ. Δυστυχώς όμως, αυτοί που φαίνεται να μετράνε πραγματικά σήμερα, είναι όσοι ανήκουν στα πρόσωπα του στενού του κύκλου του Αμερικανού Προέδρου.

Το πρόβλημα λοιπόν για την ΕΕ δεν είναι πλέον η «επιλεγμένη πολιτικά» αδιαφορία, του Μπαράκ Ομπάμα προς την Ευρώπη, αλλά η απόλυτη εχθρότητα που προέρχεται από το περιβάλλον Τραμπ.

Η επιδοκιμασία του Brexit από τον Τραμπ και οι υποτιμητικές του αναφορές στην «κοινοπραξία» της Ευρώπης, αποτελούν εκφράσεις αυτής της εχθρότητας. Φτάνει να θυμίσω πως ο Τραμπ ως υποψήφιος για την αμερικανική προεδρία είχε αποκαλέσει το Brexit ως "θαύμα".

Έτσι σήμερα η Ευρώπη βρίσκεται εγκλωβισμένη ανάμεσα στις ΗΠΑ και στη Ρωσία που επιθυμούν τη διαίρεσή της, αλλά κάτω από τις ορέξεις κάποιων ευρωπαίων ηγετών που «κοντόφθαλμα» επιθυμούν την μετάπτωση από την Ένωση Κρατών στα Κράτη - Έθνη.

Πώς μπορούμε να αντιδράσουμε εμείς οι πολίτες της Ευρώπης;

Μια επιλογή είναι να ενδώσουμε στον Τραμπ, όπως έκανε η Τερέζα Μέι κατά την επίσκεψή της στην Ουάσιγκτον, όταν στεκόταν σιωπηλή καθώς ο αμερικανός Πρόεδρος δήλωνε υπέρ των βασανιστηρίων. Αλλά για την Ευρώπη ένας τέτοιος κατευνασμός του Τραμπ θα ήταν κάθε άλλο παρά επωφελής. Είναι οι αξίες μας και όχι τα σύνορά μας αυτές που μας καθορίζουν. Δεν έχει νόημα να τις εγκαταλείψουμε, ειδικά για να κερδίσουμε την εύνοια ενός ηγέτη ο οποίος έχει αποδείξει ότι είναι και παρορμητικός και αναξιόπιστος.

Μια άλλη επιλογή είναι να βρούμε έναν νέο σύμμαχο σωτήρα - ενδεχομένως μια χώρα όπως η Κίνα, η οποία διαθέτει μια πολύ ισχυρή, ανάλογη με εκείνη της Αμερικής, οικονομία και έχει καταφέρει να τραβήξει και την προσοχή όλων το τελευταίο διάστημα εξαιτίας του προέδρου της, ο οποίος υπερασπίζεται με σθένος την παγκοσμιοποίηση. Στην περίπτωση όμως αυτή, θα πρέπει να προστατευτούμε από το όραμα για την παγκόσμια τάξη πραγμάτων που προωθείται από την Κίνα, που επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στις οικονομικές σχέσεις.

Η ανθρωπότητα όμως, παραμένει ενωμένη χάρη σε μια αίσθηση κοινού σκοπού και όχι μόνον εξαιτίας της λειτουργίας της αγοράς. Διαφορετικά, η ενιαία αγορά της ΕΕ θα επαρκούσε για την προστασία της Ένωσης από όλα όσα σήμερα απειλούν την ύπαρξή της.

Η τρίτη επιλογή - και η μόνη βιώσιμη - είναι η αυτάρκεια και η αυτοδιάθεση.

Μόνο μέσω της ενίσχυσης των δικών της θέσεων στη διεθνή σκηνή μπορεί η Ευρώπη να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την ανερμάτιστη στάση της Αμερικής προς τους συμμάχους της.

Η ΕΕ πρέπει να επιβεβαιώσει και να προωθήσει τις αξίες - τη δεκτικότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη γνώση, το κράτος δικαίου - που τις επέτρεψαν να ανακάμψει, να αναπτυχθεί και να ακμάσει για περισσότερο από επτά δεκαετίες.

Αυτό προκρίνουν και οι λαοί της Ευρώπης, όταν τάσσονται συντριπτικά υπέρ της Ένωσης, αν και σε μία πρόσφατη δημοσκόπηση, το 60% πιστεύει ότι θα προτιμούσε να έχει στη χώρα του λιγότερους μετανάστες και πρόσφυγες. Να σημειώσουμε ότι στην Ελλάδα, το ποσοστό είναι 86%, ενώ στην Ιταλία είναι 75% και στη Γερμανία 64%.

Υπάρχει επίσης και η πλειοψηφική άποψη σε πολίτες της ΕΕ ότι οι χώρες τους ακόμη και εντός της Ένωσης, πηγαίνουν προς τη λάθος κατεύθυνση - ιδιαίτερα ορατό στη Γαλλία και στην Ελλάδα - πράγμα το οποίο δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για τα δεξιόστροφα συντηρητικά και λαϊκίστικα κόμματα.

Όλα αυτά, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά, με τις ηγεσίες που θα εκλέξουμε.

Δεν θα είναι εύκολο.

Και θα είναι ακόμη πιο δύσκολο στην περίπτωση που ένας εξτρεμιστής υποψήφιος αναδειχθεί αναπάντεχα νικητής σε κάποια χώρα από αυτές που αποτελούν τον πυρήνα της Ένωσης.

Αλλά εάν ο πολιτικός πυρήνας της Ευρώπης αντέξει, όπως πιστεύω ότι θα γίνει, τότε η ΕΕ θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει και τα εσωτερικά της προβλήματα και τις ολοένα εχθρικότερες εξωτερικές δυνάμεις για να κινηθεί προς το μέλλον με συγκεκριμένο σκοπό.