Μνήμη και εγκλήματα

της Ντανιέλλας Μαρούδα

Ποια αλήθεια υπηρετεί η δικαίωση των θυμάτων;  Μας ανήκει; Είναι «τοπική» «εθνική» ή «παγκόσμια»;

Κάθε χρόνο στον τόπο μας, από τον Μάιο και την Μάχη της Κρήτης και μέχρι τον Σεπτέμβριο, και το ολοκαύτωμα της Βιάννου, θυμόμαστε, αγωνιζόμαστε, πονάμε και ζητάμε με έμφαση την δικαίωση των θυμάτων των δεκάδων Ολοκαυτωμάτων της Ναζιστικής κατοχής.

Κάθε χρόνο, αυτή την περίοδο αναρωτιέμαι....

Είναι άραγε αυτή η μνήμη συλλογική; Σε ποιον ανήκει; Ανήκει σε ένα λαό- σε μια περιφέρεια- όπως είναι η Κρήτη; Ή σε κάθε κοινωνική /πολιτική ομάδα που μπορεί να την αντιλαμβάνεται διαφορετικά; Μπορεί η μνήμη να ξεπερνά ιδεολογίες; Κοινωνικές τάξεις; Πολιτικά Κόμματα; Μπορεί να υπηρετεί μία αλήθεια; Και εάν, ναι, πότε η αλήθεια αυτή πετυχαίνει να γίνεται παγκόσμια; 

Εάν αγωνίζεται κανείς κατά του ναζισμού, αυτό σημαίνει ότι έχει ευθύνη να αναζητήσει μια συλλογική, κοινή μνήμη που τον τοποθετεί απέναντι σε όλες τις μαζικές παραβιάσεις αποτρόπαιων εγκλημάτων, όπως αυτά που έγιναν αμέσως μετά την Μάχη της Κρήτης από τους Γερμανούς Ναζί στην κατοχική Κρήτη; Εγκλήματα που στοιχειώνουν ακόμη τις περιοχές όπου αυτά έλαβαν χώρα.  

Όταν κινητοποιείται μια «παγκόσμια μνήμη» τότε αποκτά κανείς συμμάχους παντού για την διεκδίκηση της αλήθειας κατά κάθε μορφής αναθεωρητισμού (βλ. Ρίχτερ).  

 Ποιός ο ρόλος των συναισθημάτων στην Μνήμη; 

Αναρωτιέμαι ακόμη εάν τα συναισθήματα σωστά ανοίγουν την πύλη των αναμνήσεων. Και ποιο είδος αναμνήσεων; Αυτές στις οποίες η Μνήμη επικοινωνείται μέσα απο αφηγήσεις /προφορική παράδοση, που περνάει σε 2-3 γενεές και μετά συνήθως χάνεται; Ή μήπως στην Πολιτιστική Μνήμη –αυτή που μένει σε ένα μνημείο /ή ένα μουσείο, την αναζητάμε σε μια διαδρομή (απαγωγή στρατηγού Κράϊπε), μέσα σε ιστορικά βιβλία, ή σε έρευνες; Αυτή η δεύτερη φαίνεται υπάρχει ανεξάρτητα από τα μέλη της ομάδας στα οποία ονήκε αρχικά... Είναι δε απαραίτητη για να διαμορφωθεί η ταυτότητά μιας κοινωνίας ως κοινή κληρονομιά...Ή μήπως θα πρέπει να αναζητήσουμε και μια Τρίτη. Την Παγκόσμια Μνήμη...  

Ολοκαυτώματα Ναζισμού στην Κρήτη στην Παγκόσμια Μνήμη

Όλη η επιτυχία μιας αφήγησης για την Μάχη της Κρήτης και την Αντίσταση, για τα Ολοκαυτώματα και τον αγώνα κατά του ναζισμού είναι  πως θα καταφέρουμε αυτή να περάσει στην πιο αντικειμενική μνήμη, αυτή που θα την καταστήσει παγκόσμια και ανεξάρτητη από τις γενιές μας, ή από εμάς τους Κρητικούς.  

Όπως ακριβώς οι κανόνες που παραβιάστηκαν με τα εγκλήματα των Ναζί ήταν οικουμενικά, και αφορούν όλους, ανεξαρτήτως του τόπου όπου συνέβησαν (αυτή την έννοια είχε η δημιουργία των διασυμμαχικών δικαστηρίων της Νυρεμβέργης και του Τόκιο, τα 70 χρόνια των οποίων γιορτάσαμε το 2016) - έτσι και η μνήμη, αυτό που έμεινε από αυτά τα αποτρόπαια εγκλήματα, δεν ανήκει ούτε μόνο στα θύματα και τους συγγενείς τους, ούτε μόνο στις ενώσεις που τα εκπροσωπούν, ούτε σε μια περιοχή, ούτε σε ένα γένος, ούτε καν σε μια χώρα. Πρέπει να αφορούν την ανθρωπότητα. Να είναι κοινό αίτημα όλων να θυμόμαστε ότι συνέβη, να το κρατάμε ζωντανό, ιδίως όσο δεν έρχεται η δικαίωση...  

Τα εγκλήματα των Ναζί, ήταν που ένωσαν για πρώτη φορά την ανθρωπότητα (ονομάστηκαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας εξάλλου) σε μια κοινή αντιμετώπιση. Αποτέλεσαν το κοινό κακό, στο οποίο δεν πρέπει ποτέ να ξανακυλήσει η Ευρώπη. Γεννήθηκαν τότε τα πρώτα διεθνή ποινικά δικαστήρια, αλλά και διεθνείς οργανισμοί που απαγόρευσαν τον πόλεμο (Ηνωμένα Έθνη) ή Περιφερειακοί Οργανισμοί για να υπηρετήσουν την συνεργασία και την αλληλεγγύη στην Ευρώπη (ΕΟΚ /ΕΕ) 60 χρόνια της οποίας γιορτάζουμε φέτος, έχοντας ήδη ξεχάσει τα οράματα /ιδανικά τους...

Θα καταφέρουμε να εντάξουμε τον αγώνα μας της διεκδίκησης στον κοινό αγώνα κατά των ολοκληρωτικών καθεστώτων; Αναρωτιέμαι...  

Μνήμη και εγκλήματα

Βλέπετε σε κάθε κοινωνία στην οποία καταγράφονται τέτοια τραυματικά γεγονότα, τα εγκλήματα καταστρέφουν τον κοινωνικό σύνδεσμο ανάμεσα στα μέλη μιας κοινωνίας. Ο «άλλος» γίνεται εχθρός. Όποιος τον βοήθησε αξίζει να πεθάνει. Αυτό φέρνει περισσότερη βία. Και ανάμεσα στα μέλη. Εμφυλίους, με πληγές ανοικτές.Το ίδιο έγινε και στην Ελλάδα. Και από τον εμφύλιο δεν έχουμε ακόμη προχωρήσει.

Και είναι αλήθεια ότι μετά από τέτοια εγκλήματα κάθε κοινωνία έχει δύο επιλογές. Μαθαίνει να προχωράει λειτουργικά και να φτάνει σε ειρήνη, ή αποτυγχάνει και μένει εγκλωβισμένη. Και στις δύο περιπτώσεις η ανάμνηση των εγκλημάτων /των τραυμάτων /των συναισθημάτων που αυτά προκάλεσαν, κυριαρχεί. Τραύμα και καταστάσεις που μένουν ανοικτά, μεταδίδονται σε επόμενες γενιές, που αναλαμβάνουν και το καθήκον θεραπείας. Θύματα μεταδίδουν στα παιδιά το αίσθημα ταπείνωσης, και την ενοχή όσων επιβίωσαν. Η κοινωνία γίνεται ευάλωτη. Οι επιζήσαντες επικοινωνούν το μήνυμα, εγείρουν συναισθήματα και ζητούν να περάσουν στη συλλογική μνήμη. Ή επιβάλουν μια επίσημη αλήθεια.

Όμως, όλη αυτή η διαδρομή είναι εξαιρετικά δύσκολη. Διότι ενώ τα γεγονότα που δεν ανήκουν στην φυσική ροή των πραγμάτων, διαταράσουν την ιστορική συνέχεια είναι μαζικά και απεπανόθωπα, και ενώ η έλειψη ανθρωπισμού τα καθιστά μη ιστορικά, με την έννοια ότι ανεξάρτητα από το πότε συνέβησαν όλοι μπορούν να καταλάβουν την σημασία τους, την ίδια στιγμή συναντούν διπλά εμπόδια κατά την προσπάθειά τους να περάσουν στην μνήμη: εσωτερικά διότι αποτελούν μοναδικά γεγονότα για κάθε περιοχή που συνέβησαν αλλά και εξωτερικά, διότι πώς θα σημειώσουν την μοναδικότητα και συγχρόνως θα τα συνδέσεις με άλλα που συνέβησαν. Αν τα συγκρίνεις μήπως τα σκοτώνεις; Δείτε τις πρόσφατες συζητήσεις για τις εκδηλώσεις στην Εσθονία και ίσως γίνει πιο σαφές το πόσο και η Ευρώπη φαίνεται να έχει μείνει εγκλωβισμένη σε έναν διχασμό αγεφύρωτο.

Σε ότι αφορά εμάς, αναρωτιέμαι ακόμη εάν έχουμε καταφέρει η Μνήμη που αφορά τ αντίποινα, των ολοκαυτωμάτων στην Κρήτη, να έχει την θέση μιας συλλογικής μνήμης, που κανονικά θα έπρεπε, σαν ιστός αράχνης να ενώνει όσους εξακολουθούν να νιώθουν άνθρωποι –λόγω κοινών εμπειριών όσων τους άγγιξαν τα ίδια ή παρόμοια γεγονότα. Αυτό μέχρι σήμερα το έχουν πετύχει για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων – Και ΔΕΝ το έχουμε πετύχει στην Ελλάδα των τόσων ολοκαυτωμάτων και τόπων μαρτυρίας.

Αναρωτιέμαι, τέλος, πώς είναι δυνατόν να ρίχνουμε τόσο χαμηλά σήμερα τον πήχη και να θέλουμε τέτοια παγκόσμια αιτήματα να γίνονται αντικείμενο μνήμης ή μνημοσύνων παρουσία μικρού αριθμού θυμάτων και συγγενών, ή και λίγων πολιτικών, αντικείμενο συζήτησης οικονομολόγων που υπολογίζουν τα δις που μας οφείλονται, ή αντικείμενο πολιτικών επιδιώξεων σε μια αρένα ψηφοθηρικών προτεραιοτήτων; Πώς το επιτρέψαμε αυτό να γίνει;

Έχουμε ακόμη μεγάλο ηθικό χρέος προς τα θύματα να ανατρέψουμε το αφήγημα. Να δηλώσουμε παρόντες, όλοι, σε ένα κοινό αγώνα. Είμαστε έτοιμοι; Αναρωτιέμαι...