Της Κατερίνας Μαλλιωτάκη
Η ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να είναι συνειδητή ή ασυνείδητη, εκούσια ή ακούσια, και είναι στενά συνδεδεμένη με τον τύπο ή το πρότυπο προσωπικότητας του ατόμου. Αυτό σημαίνει ότι κάθε φορά που δεν μπορούμε να την ερμηνεύσουμε ή να την καταλάβουμε τείνουμε να την ονομάσουμε προβληματική. Όποτε λοιπόν συναντάμε κάποιον που μας εκνευρίζει ή δεν μας ταιριάζει η συμπεριφορά του βιαζόμαστε να τον χαρακτηρίσουμε ανόητο, παράξενο μα πιο πολύ..κομπλεξικό.
Το «κόμπλεξ» είναι ένας από τους πιο διαδεδομένους και εκλαϊκευμένους ψυχολογικούς όρους, που σημαίνει σύμπλεγμα και έχει βαπτιστεί έτσι από τον πατέρα της ψυχολογίας τον Φρόιντ. Μιλάει για τις συγκρούσεις οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε τραύματα και συμπλέγματα αρνητικών βιωμάτων. Εδώ λοιπόν για πρώτη φορά συναντάμε την σημασία του αισθήματος κατωτερότητας για την ανάπτυξη της προσωπικότητας.
Την συνέχεια της θεωρίας αυτής συνεχίζει ο Άντλερ ο οποίος τονίζει, ότι κάθε άνθρωπος γεννιέται με κάποιες αδυναμίες, δυσχέρειες – είτε σωματικές, είτε κοινωνικές. Για να μπορέσει να τις ξεπεράσει, χρειάζεται να αναπτύξει, μέσω της προσοχής, της φροντίδας και της αγάπης των δικών του, αίσθημα αυτοεκτίμησης, εμπιστοσύνη στον εαυτό του, καθώς επίσης και αίσθημα κοινωνικότητας, ικανότητα συνύπαρξης με το περιβάλλον του. Στην αντίθετη περίπτωση, εγκλωβίζεται στο αίσθημα μειονεκτικότητας και ανεπάρκειας και αποκτά μία εγωιστική, επιθετική στάση, η οποία πάρα πολύ συχνά, στρέφεται ενάντια στις ανάγκες και τις επιθυμίες του ίδιου του εαυτού.
Οι «αιτίες» των κόμπλεξ ποικίλλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο και μπορεί να έχουν διάφορες αφορμές.
Κάποιες από αυτές αφορούν, την εξωτερική μας εμφάνιση ( υπερβολική φροντίδα εαυτού, ανάγκη για τελειότητα), σωματική δυσπλασία ή κατανομή (κοντός, ψηλός, εύσωμος, αδύνατος), συνεχή σύγκριση με πρότυπα ομορφιάς και ενασχόληση με αυτά. Η σεξουαλική ικανότητα αποτελεί συνηθισμένο αντικείμενο κόμπλεξ και αισθήματος κατωτερότητας και συνήθως αφορά τους άντρες. H αυτοπεποίθησή τους και η ψυχική τους ισορροπία είναι στενά συνδεδεμένη με την ικανότητα τους με αποτέλεσμα να επηρεάζονται αρνητικά και να νοιώθουν μειονεκτικά.
Αυτό που επίσης κάνει πολλούς ανθρώπους να αμφιβάλλουν για τον εαυτό τους και να νιώθουν ανεπαρκείς είναι οι διανοητικές τους ικανότητες. Δηλαδή πόσο έξυπνοι νοιώθουν, τι μόρφωση έχουν λάβει, πόσο κοινωνικοί είναι, αν τα καταφέρνουν στην καθημερινότητα τους και ιδιαίτερα με το άλλο φύλο. Η ηλικία είναι ακόμα ένα προϊόν δυσαρέσκειας και εσωτερικής σύγκρουσης. Tο «σύμπλεγμα του Πίτερ Παν», του «αιώνιου παιδιού» δηλαδή, απασχολεί άντρες και γυναίκες, που βλέπουν στα γηρατειά μια εποχή αναγκαστικής παραίτησης, απομόνωσης, αχρηστίας, καθώς η ίδια η κοινωνία φέρεται σκληρά σ αυτούς.
Τα τελευταία χρόνια κερδίζει την υψηλότερη θέση στον κατάλογο των συμπλεγμάτων το «κόμπλεξ της υποταγής». Πολλοί άνθρωποι αντιδρούν με ένταση, σχεδόν με πανικό, όταν βρεθούν σε μια επαγγελματική ή σε μια προσωπική σχέση εξάρτησης. Ειδικά στους άντρες μια σχέση αγάπης και συσχέτισης με μια γυναίκα τους δημιουργεί συναισθήματα φόβου, καθώς φοβούνται μην «υποταχθούν» ή γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Φυσικά αυτό αφορά και τις σχέσεις πολλών γυναικών ως προς τους άντρες.
Πώς δημιουργούνται τα κόμπλεξ;
Οι «βάσεις» για την ανάπτυξη αισθήματος κατωτερότητας μπαίνουν στην αρχή της ζωής μας. Όσο πιο αυστηρή και κριτική είναι αυτή η ματιά, τόσο πιο αυστηροί θα είμαστε κι εμείς με τον εαυτό μας και τις αδυναμίες του. Όταν οι γονείς μας δεν μπορούν να αποδεχτούν κάποια χαρακτηριστικά μας ή μας προσφέρουν την αγάπη τους υπό όρους, μαθαίνουμε ότι αξίζουμε μόνο αν είμαστε όπως μας θέλουν αυτοί. Έτσι κρύβουμε τις ατέλειες μας από τους άλλους, αλλά κυρίως από τον ίδιο μας τον εαυτό.
H ανάπτυξη μιας υγιούς προσωπικότητας προϋποθέτει την άνευ όρων αγάπη και αποδοχή των ανθρώπων που είναι σημαντικοί για μας, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
Tα κόμπλεξ εμποδίζουν τους ανθρώπους να εμπιστευτούν τον εαυτό τους και τις ικανότητές τους. Συνήθως, όταν πιστεύουμε ότι μειονεκτούμε σε κάτι, ρίχνουμε το βάρος σε κάτι άλλο για να αναπληρώσουμε το «έλλειμμα». Έτσι ένας άνθρωπος που πιστεύει ότι είναι «άσχημος» θα προσπαθήσει να προβάλλει ιδιαίτερα τις διανοητικές του ικανότητες νοιώθοντας ότι μ αυτόν τον τρόπο κρύβει την «ασχήμια» του.
Αρκετές φορές επειδή νοιώθουμε εμείς μειονεκτικά αξιολογούμε τις αντιδράσεις των άλλων με τέτοιο τρόπο ώστε να επιβεβαιώσουμε την αρνητική εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας. Αν παρατηρήσουμε όμως τη συμπεριφορά μας και κατανοήσουμε με ποιο τρόπο «τρέφουμε» το αίσθημα κατωτερότητας, μπορούμε σιγά σιγά να την βελτιώσουμε κάνοντας αρχικά μικρά βήματα αλλαγής. Είναι σημαντικό να κοιτάξουμε κατάματα το «έλλειμα» μας και το αντιμετωπίσουμε αντί να το κρύψουμε ή να το καμουφλάρουμε. Με αυτό τον τρόπο θα κάνουμε δύναμη την αδυναμία μας και αξιολογήσουμε πιο ρεαλιστικά, τις θετικές και τις αρνητικές μας ικανότητες.
Καίριο βήμα στην συνειδητοποίηση αυτή είναι να μην έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις από τον εαυτό μας καθώς όλοι έχουμε αδυναμίες και τρωτά σημεία. Αντίθετα δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι κανείς δεν προχωράει στη ζωή έχοντας τη βεβαιότητα ότι είναι σε όλα τέλειος. Η διαρκή προσοχή σε αυτό που δεν πάει καλά ή σ αυτό που νομίζουμε ότι δεν πάει καλά, μας εμποδίζει να νιώσουμε πραγματική ευχαρίστηση, και να εμπιστευτούμε τον εαυτό μας με αποτέλεσμα να γινόμαστε κλειστοί ή εχθρικοί δημιουργώντας συνέχεια προβλήματα με τους άλλους ανθρώπους.
Άνθρωποι με πολύ έντονο το αίσθημα κατωτερότητας φτάνουν στο σημείο να υποτιμούν τους ανθρώπους που ενδιαφέρονται γι’ αυτούς ή με τους οποίους δημιουργούν σχέσεις έχοντας μια στρεβλωμένη αντίληψη του εαυτού και με αυτό τον τρόπο να γίνονται αποκρουστικοί και αντιπαθητικοί. Τολμήστε λοιπόν να αγαπήσετε τα «δύσκολα» κομμάτια του εαυτού σας για να μπορέσετε να αγαπηθείτε χωρίς φόβο μα πολύ περισσότερο χωρίς άγχος απόρριψης για το «ελλαττωματικό» κομμάτι του εαυτού σας!
