Με το βλέμα στα Βαλκάνια

του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη*

            Η παρούσα συγκυρία στο Βαλκανικό χώρο και ειδικότερα στα Σκόπια, δεν αφορά περίοδο εύκολων χειρισμών, απλουστευτικών αντιμετωπίσεων, εσπευσμένων αποφάσεων και επιπόλαιων προσεγγίσεων. Ο Βαλκανικός χώρος ήταν και είναι εξαιρετικά «ευαίσθητος».

            Απ’ ό,τι φαίνεται σοβεί κρίση ιδιαιτέρως στα Σκόπια. Αν όχι αιτία, τουλάχιστον αφορμή της πρόσφατης έντασης είναι η εκλογή του Προέδρου της Βουλής της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) του Τ.Τζαφέρι, εκλεκτού των κομμάτων της Αλβανικής μειονότητας, αλλά και του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος (SDMS). Υπ’ όψιν δε ότι: α) ο Τ.Τζαφέρι ήταν Υπουργός Άμυνας του Μ.Γκρούεφσκι, β) ότι στις πρόσφατες εκλογές της 11ης Δεκεμβρίου 2016 το κόμμα του Μ.Γκρούεφσκι (BMPO-DNME) αν και ήρθε πρώτο με το 37,98% και 51 έδρες εν τούτοις δεν διαθέτει παρά μόνο δύο έδρες διαφορά από το δεύτερο κόμμα, και δεν φαίνεται να ελέγχει πλέον την κατάσταση και γ) ότι ο Πρόεδρος Ιβάνοφ ανήκει στο φιλορωσικό VMDO με ότι αυτό συνεπάγεται για τις πολιτικές αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις στην ΠΓΔΜ.

            Στα προαναφερόμενα, άξιο σημαντικής παρατήρησης είναι (και δεν αφορά μόνο συμβολισμό), ότι  Τ.Τζαφέρι επισήμως προβάλει τρεις σημαίες στο Γραφείο του: εκείνη της ΠΓΔΜ, εκείνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και εκείνη της Αλβανίας!...

            Το «πού» θα οδηγηθούν τα πράγματα στα Σκόπια, στον παρόντα χρόνο είναι άγνωστο, εάν δεν ενεργοποιηθούν (το οφείλουν άλλωστε) όλες οι δυνατότητες (διπλωματικές και οικονομικές) που πρωτίστως και κυρίως διαθέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση, πολλώ δε μάλλον όταν τα Σκόπια επιδιώκουν από το Δεκέμβριο του 2005, η ΠΓΔΜ να καταστεί κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

            Η υποχρέωση δε άσκησης των κατάλληλων πολιτικών εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιβάλλεται καθόσον έχει δημιουργηθεί κλίμα αστάθειας στην όλη περιοχή. Και τούτο γιατί στον παρόντα χρόνο: α) η Αλβανία με τον Ε.Ράμα επιδιώκει ματαίωση των εκλογών του Ιουνίου β) ο UCK απειλεί ακόμη και με «θερμές παρεμβάσεις», γ) το Κόσσοβο εξοπλίζεται κυρίως από τον Ε.Ράμα που και αυτός εξοπλίζεται από τις ΗΠΑ, δ) Η Κροατία διέρχεται πολιτική αστάθεια και ε) το Μαυροβούνιο διεκδικεί άμεση ένταξη στο ΝΑΤΟ –πράγμα που προκαλεί έντονη αντίδραση του FD (Δημοκρατικού Μετώπου) που αφορά φιλορωσικό κόμμα, το οποίο κατηγορεί την ένταξη στο ΝΑΤΟ ως «εσχάτη προδοσία».

            Υπ’ όψιν ότι η προαναφερόμενη κατάσταση πρέπει να συνεκτιμηθεί και σε σχέση με τη σύγκρουση συμφερόντων που αφορούν κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης  καθώς και την Τουρκία. Κυρίως όμως το επιφαινόμενο αφορά διένεξη ανάμεσα  στις ΗΠΑ και στη Ρωσία που (θα) είναι και οι «κύριοι παίχτες» στην περιοχή. Ωστόσο, κατά το μέρος που αφορά στην Ελλάδα συντρέχει ενεστώς, άμεσο και ειδικό έννομο συμφέρον να προασπισθεί τα δικά της συμφέροντα, αλλά και τα εθνικά δίκαιά της, που αφορούν όχι μόνο στην οικονομία, αλλά αφορούν ευθέως στην ιστορία της και στην πολιτιστική της κληρονομιά.

            Με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και το «μοίρασμα του κόσμου», η «συγκρότηση της Γιουγκοσλαβίας» υπό το Στρατάρχη Τίτο, αφορούσε κατά το ήμισυ δικαιώματα επιρροής των δύο υπερδυνάμεων (των ΗΠΑ και της τότε ΕΣΣΔΑ). Ο Τίτο το 1944 διεκδίκησε «να επανενώσει όλα τα τμήματα της Μακεδονίας που διασπάστηκαν το 1912 και 1913 από τους βαλκάνιους ιμπεριαλιστές». Έτσι εγκαθίδρυσε τη μέχρι τότε Vardar Banovina σε «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας», την οποία στη συνέχεια μετονόμασε σε «Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας».

            Όμως το Δεκέμβριο του 1944 το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών (State Department), παρενέβη ευθέως στην αυθαιρεσία αυτή και απέκλεισε οποιαδήποτε αναφορά σε «Μακεδονικό Έθνος», σε «Μακεδονική Μητέρα Πατρίδα» ή άλλως σε «Μακεδονική Εθνική Συνείδηση».

            Οι Ηνωμένες Πολιτείες τέθηκαν αντίθετες με την πολιτική Τίτο που τη χαρακτήρισαν όχι μόνο δημαγωγική, αλλά και ότι «υποκρύπτει επιθετικές βλέψεις εναντίον της Ελλάδας».

            Η αυθαιρεσία του Τίτο υιοθετήθηκε το 1991 εφόσον τα Σκόπια διεκδίκησαν τη διεθνή αναγνώρισή τους ως «Μακεδονία». Άντλησαν δε, το «δικαίωμα» αυτό, πρωτίστως από την πολιτική του Τίτο.

            Το ζήτημα της ονομασίας του νεοσύστατου αυτού κράτους με πρωτεύουσα το Σκόπια έχει δύο παραμέτρους: α) εκείνη της ιστορικής και  γεωγραφικής έννοιας και β) εκείνη της πολιτιστικής έννοιας.

            1) Η ΠΓΔΜ αφορά χώρα της Ευρωπαϊκής ηπείρου στα κεντρικά Βαλκάνια. Καταλαμβάνει συνολική έκταση 25.333 τετραγωνικών χιλιομέτρων και είναι χώρα περίκλειστη. Συνορεύει δε με το Κόσσοβο στα βορειοδυτικά, τη Σερβία στα βόρεια, τη Βουλγαρία στα ανατολικά, την Ελλάδα στα νότια και την Αλβανία στα δυτικά. Αποτελεί περίπου το βορειοδυτικό τρίτο της μεγαλύτερης γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας. Στην πρωτεύουσα (Σκόπια) ζει περίπου το ¼ των δύο περίπου εκατομμυρίων κατοίκων, όπου στην πλειοψηφία τους είναι Σλαβομακεδόνες, που αφορά νότιο Σλαβικό Λαό. Οι Αλβανοί αποτελούν μειονότητα περίπου στο 25% του πληθυσμού, ενώ στην επικράτεια της ΠΓΔΜ διαβιούν επίσης Σέρβοι, Ρομά αλλά και Τούρκοι,

            2) Είναι δεδομένο ότι από άποψη γεωγραφίας, η Μακεδονία είναι μια ευρύτερη περιοχή που εκτείνεται στο έδαφος διαφόρων βαλκανικών χωρών. Ωστόσο, το μεγαλύτερο τμήμα της γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας βρίσκεται στην Ελλάδα, ενώ άλλα μικρότερα τμήματα βρίσκονται στην ΠΓΔΜ, στη Βουλγαρία και στην Αλβανία. Ασφαλώς δε ο κύριος κορμός της ιστορικής Μακεδονίας ευρίσκεται εντός των ελληνικών συνόρων, και καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα της Ελληνικής Επικράτειας, το οποίο διαχρονικώς ονομάζεται Μακεδονία με πληθυσμό που υπερβαίνει τα 2,5 εκ. Έλληνες υπηκόους, ήτοι πληθυσμό σαφώς μεγαλύτερο από εκείνο της ΠΓΔΜ.

            3) Υπ’ όψιν ότι η περιοχή της ΠΓΔΜ, που όπως προεκτέθηκε αφορά τμήμα της γεωγραφικής έκτασης της Μακεδονίας, καταλείφθηκε από το Ελληνικό Βασίλειο της Μακεδονίας τον 4ο π.Χ. αιώνα, το οποίο κατέλαβαν στη συνέχεια οι Ρωμαίοι το 2ο π.Χ αιώνα. Παρέμεινε δε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και στη συνέχεια μέρος της Επαρχίας της Μακεδονίας στο πλαίσιο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας). Η περιοχή δε αυτή δέχθηκε συχνές επιδρομές, αλλά και εποικισμούς που άρχισαν περίπου από τον 6ο αιώνα, ενώ σταδιακώς η περιοχή εγκλωβίστηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κυρίως από το 14ο αιώνα. Λόγω όμως των βαλκανικών πολέμων, η επίμαχη αυτή περιοχή κατελήφθη από τη Σερβία, τη Βουλγαρία και την Ελλάδα.

            Εφόσον τα Σκόπια επιδιώκουν την ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία, θα πρέπει στο παρόν κείμενο από άποψη νομικού και πολιτικού πολιτισμού στο πλαίσιο του πρωτογενούς ευρωπαϊκού ενωσιακού δικαίου να επισημειωθεί ότι ισχύουν τα εξής:

            1) Σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 4 ΣΕΕ η εθνική ταυτότητα επιβάλει τον αναγκαίο σεβασμό απ’ όλους και προς όλους, ενώ σύμφωνα με τις επίσης αυστηρές διατάξεις του άρθρου 167 ΣΛΕΕ επιδιώκεται ώστε η Ένωση να συμβάλει στην ανάπτυξη των πολιτισμών, στη βελτίωση της γνώσης και της διάδοσης του πολιτισμού, αλλά και της ιστορίας των ευρωπαϊκών λαών.

            2) Η ΠΓΔΜ που επιδιώκει να ενταχθεί στο ενωσιακό κεκτημένο εκ προοιμίου παραβιάζει τις αξιώσεις της ενωσιακής έννομης τάξης και ως προς την ιστορία και ως προς την πολιτιστική κληρονομιά. Και τούτο γιατί στα πλαίσια μάλιστα προκλήσεων, η ΠΓΔΜ χρησιμοποίησε σύμβολα αδιστάκτως ελληνικά, όπως ο Ήλιος της Βεργίνας. Χρησιμοποιεί δε και άλλα σύμβολα όπως η μετονομασία του αεροδρομίου των Σκοπίων σε «Αλέξανδρος Μακεδών», η ανέγερση αγαλμάτων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Φιλίππου κ.ά.  Η συμπεριφορά αυτή ασφαλώς είναι ανεπίτρεπτη.

            Το 1993 -και έως ότου εξευρεθεί λύση σε σχέση με τις αντιρρήσεις της Ελλάδας- μετά από σύσταση του Συμβουλίου Ασφαλείας, η ΠΓΔΜ έγινε δεκτή στα Ηνωμένα Έθνη με απόφαση τη Γενικής Συνέλευσης με την προσωρινή ονομασία εκείνη της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ-FYROM). Παρά δε τη μακροχρόνια διαδικασία, με αφετηρία τον Αύγουστο 2011, οπότε και επανακκίνησαν οι διαπραγματεύσεις, τα Σκόπια δεν φαίνεται να μετακινούνται από τις πρωτοείσακτες θέσεις τους. Βεβαίως ο γράφων δεν είναι σε θέση να γνωρίζει ποιά είναι στο παρόντα χρόνο, τα επιμέρους δεδομένα. Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι βέβαιον ότι η Ελλάδα σθεναρώς επιμένει στην υποστήριξη των ιστορικών και πολιτιστικών δικαίων και δικαιωμάτων της, έτσι ώστε η λύση ονόματος που θα προκύψει για «όλες τις χρήσεις» να μην φαλκιδεύει την πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας και να μην αναιρεί τις διαχρονικές, βάσιμες και αδιάψευστες ιστορικές παραδοχές.

• η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης
• τούτων δοθέντων

            Στο παρόν κείμενο σημειώνεται ότι η ΠΓΔΜ είχε καταθέσει προσφυγή κατά της Ελλάδας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, στις 17 Νοεμβρίου 2008, λόγω της διαφωνίας της χώρας μας στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στις 2 και 3 Απριλίου του 2008 στο Βουκουρέστι, όσον αφορά στην προσχώρηση της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ. Για το ζήτημα αυτό αρχικώς θα πρέπει να τονισθεί ότι το Διεθνές Δικαστήριο, με ψήφους 14 υπέρ και 2 κατά, αποφάνθη  ότι έχει αρμοδιότητα να εξετάσει την προσφυγή της ΠΓΔΜ.  Υπενθυμίζεται ενταύθα ότι η προσφυγή αυτή ασκήθηκε μονομερώς! Αποσκοπούσε δε κατ’ ουσίαν στο να παρακάμψει τη διαδικασία διαπραγματεύσεων υπό τον ΟΗΕ για την επίλυση του ζητήματος της ονομασίας και να εξαναγκάσει την Ελλάδα να μην ασκήσει στο μέλλον τις υποχρεώσεις της, που πηγάζουν από τη Συνθήκη του Βορείου Ατλαντικού (ΝΑΤΟ) ως προς την αξιολόγηση της υποψηφιότητας της ΠΓΔΜ. Το Δικαστήριο, βεβαίως, δεν ικανοποίησε την επιδίωξη αυτή. Ωστόσο για την προϋπόθεση του παραδεκτού του ενδίκου αυτού μέσου, ο γράφων έχει τη γνώμη, ότι είναι απολύτως εσφαλμένη τύποις η παραδοχή της προσφυγής, καθόσον δεν προκύπτει από «κοινό συνυποσχετικό».

            Η προαναφερόμενη απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, θα πρέπει να προβληματίσει την Ελλάδα στο κατά πόσον ήταν το τότε Υπουργείο Εξωτερικών επιμελώς προετοιμασμένο για τη νομική υποστήριξη της υπόθεσης. Επίσης ο γράφων έχει τη γνώμη ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να επιτρέψει υποκλοπή της πολιτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει η Ελλάδα  να επιμένει στις υπ’ αριθμ. 817/1993 και 845/1993 αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο υπέδειξε την ταχεία διευθέτηση τόσο όσον αφορά στις ειρηνικές σχέσεις καθώς και όσον αφορά στην έννοια της καλής γειτονίας.

Η Ελλάδα μπορεί να καταστεί ο κύριος σταθεροποιητικός παράγοντας στην περιοχή και λόγω της παρούσας συγκυρίας να διεκδικήσει την αναγνώριση της ιστορικής αλήθειας και των δικαίων της. Προς την κατεύθυνση δε αυτή οφείλει να συμβάλει το σύνολο της πολιτικής ηγεσίας της χώρας.

---------------------------------------------

 * Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC - EU).