Η "θεωρία των παιγνίων" και το ... χρέος

Του Πέτρου Μηλιαράκη*

Ας εστιάσουμε όμως εκ προοιμίου στο  ότι για το κείμενο αυτό, πέραν των ειδικών προσλαβανουσών παραστάσεων, αναγκαία, για την προσέγγιση του θέματος, είναι: α) η λογική του συντακτικού της αρχαίας ελληνικής και β) η λογική των μαθηματικών.

Πρόδηλο είναι  δε ότι τα μαθηματικά, στη σωστή τους εκδοχή, δεν είναι τίποτα άλλο παρά συμβολικές γλώσσες για την περιεκτική, ακριβή και αδιάβλητη περιγραφή προβλημάτων επί των οποίων επιδιώκονται και επιτυγχάνονται λύσεις, ενώ το συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας οργανώνει σε πειθαρχία  τον εγκέφαλο για την ορθή εκφορά του γραπτού και προφορικού λόγου. Υπ’ όψιν δε ότι η «θεωρία των παιγνίων» αφορά αντικείμενο σειράς επιστημών με γνωστικά αντικείμενα: την οικονομία, τα μαθηματικά, την επικοινωνία, την ψυχολογία, τη νομική και τις πολιτικές επιστήμες.

Έτοιμοι λοιπόν για το εγχείρημα...

• ΜΙΑ ΑΡΧΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Προσφάτως γίνεται μια εκτεταμένη προσφυγή στη «θεωρία των παιγνίων» (game theory). Η θεωρία δε αυτή αφορά ουσιαστικά μια τακτική  που επιδιώκει τη διαμόρφωση μιας πετυχημένης στρατηγικής με πολλαπλούς στόχους ή σκοπούς (π.χ. βλ. ενδεικτικώς το ζήτημα του ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων ομοειδούς αντικειμένου).

Η στρατηγική αυτή δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα «παιχνίδι», όπου ο «παίκτης» δεν μπορεί να γνωρίζει τις επιλογές των υπόλοιπων ανταγωνιστών του ή του απέναντι «παίκτη», αλλά ασφαλώς επηρεάζεται από τις αντίθετες επιλογές. Επίσης στη θεωρία περί των παιγνίων θέση «παίκτη» μπορεί να έχει ένα άτομο, μια συλλογικότητα ατόμων, μια Επιχείρηση, ένα Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου ή Ιδιωτικού Δικαίου, ακόμη και ένα Κράτος. 

Δηλαδή, στις δύο πλευρές του «παιχνιδιού» υφίστανται και δρουν φυσικά πρόσωπα ή οργανωμένες οντότητες  αρκεί να έχουν αντιτιθέμενα συμφέροντα. Είναι σαφές δε ότι η κάθε πλευρά υπερασπίζεται τα συμφέροντα της.

Βεβαίως η πρώτη παρατήρηση που μπορεί να γίνει στο ζήτημα της πολιτικής  είναι, ότι: η «θεωρία των παιγνίων» δεν μπορεί να αποτελεί ασφαλές «μοντέλο», καθόσον κατά κανόνα η μια πλευρά γνωρίζει περίπου ή ακριβώς τις προθέσεις της άλλης. Και αυτό αποστασιοποιεί λογικώς κατ’ αρχήν και κατ’ αρχάς στο κατά πόσον η θεωρία αυτή μπορεί να επηρεάζει την πολιτική ή να εφαρμόζεται στην πολιτική. Ωστόσο, είναι πολλοί αυτοί που υποστηρίζουν την εισαγωγή της «θεωρίας των παιγνίων» και στην πολιτική. 

• ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΙΓΝΙΩΝ

Ας προσεγγίσουμε τώρα το ζήτημα της «θεωρίας των παιγνίων» με τη διαπραγμάτευση που γίνεται σε κάποια ιστορική φάση σε διακρατικό επίπεδο. Ήτοι, ας δούμε τη διαπραγμάτευση μεταξύ δύο Κρατών ή μεταξύ Κράτους και Διεθνούς Οργανισμού.

Στην περίπτωση αυτή έχουμε «παίγνιο» δύο «παικτών» (two-players-games). Με πολύ δυσκολία θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει ότι η «θεωρία των παιγνίων» μπορεί ως ad hoc «μοντέλο» να εφαρμοσθεί στην περίπτωση αυτή. Και τούτο γιατί, σ’ αυτές τις διαδικασίες, υπεισέρχονται και άλλου «τύπου παρεμβάσεις» ή «προεργασίες» μέσω διπλωματικής οδού, μυστικών υπηρεσιών και άλλων δρώντων...

Ωστόσο, για να μην απομακρυνόμαστε από τη «θεωρία των παιγνίων», ως «αναλογική εφαρμογή» για τις διεθνείς σχέσεις, ας δεχτούμε ότι και οι δύο «παίκτες» είναι ορθολογιστές και επιλέγουν στρατηγικές με σκοπό την επίτευξη του μεγαλύτερου οφέλους-χρησιμότητας (utility).

Με βάση την προδιάθεση αυτή, αν και αμφότερα τα μέρη του παιγνιδιού επιδιώκουν τη μεγαλύτερη δυνατή υπέρ αυτών αποτελεσματικότητα, εν τούτοις η «θεωρία των παιγνίων» θα πρέπει να λειτουργεί με σεβασμό στην Αρχή της Αναλογικότητας, καθόσον λογικώς (θα) πρέπει να επιδιώκεται  εξασφάλιση σημείου ισορροπίας (saddle point!... κατά την κρατούσα ορολογία).

• Η MAXIMIN-MINIMAX ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Με βάση τα προηγούμενα εάν θεωρηθεί ότι η Ελλάδα διεξάγει πολιτική διαπραγμάτευση (π.χ. με τους Θεσμούς αναφορικώς με την αναδιάρθρωση του χρέους), τότε έχουμε  ένα παίγνιο  με δύο «παίχτες» (two-players-games).  

Στην περίπτωση αυτή είναι αντικείμενο ιδιαίτερης επιμέλειας στο κατά πόσον έχει επιλεγεί με ορθολογικό τρόπο  η αποτελεσματική στρατηγική και από τις δύο πλευρές, και κατά πόσον έγινε κατανομή πιθανοτήτων, έστω για την επίτευξη σημείου ισορροπίας.

Ας δεχθούμε δε, με βάση τη «θεωρία των παιγνίων», ότι αντικειμενικός σκοπός της μιας πλευράς είναι να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της, και της άλλης πλευράς να ελαχιστοποιήσει τη ζημία της. 

Ωστόσο, ανεξαρτήτως του προαναφερόμενου αντικειμενικού στόχου των αντιτιθέμενων πλευρών, επιβάλλεται τα μέρη να ισορροπήσουν. Ο ακριβής νομικός όρος αφορά στην Αρχή της Αναλογικότητας.

Ανεξαρτήτως όμως του ότι τα μέρη θα πρέπει να συναντηθούν στο σημείο ισορροπίας, η κατανομή πιθανοτήτων σχεδιάζεται με βάση την maximin-minimax στρατηγική.

• Η «ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ» ΑΠΟΠΛΗΡΩΜΗΣ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ

Για να εστιάσουμε δε στην ενταύθα «επεξεργαζόμενη υπόθεση»  και στην εκδοχή της maximin-minimax στρατηγικής,  με ειδικότερη αναφορά στη σχέση Ελλάδας και Θεσμών, η  επιβαλλόμενη ισορροπία που θα εξασφάλιζε (εξασφαλίζει) την ομαλή αποπληρωμή του χρέους, δεν μπορεί να είναι άλλη, παρά αυτή που θα προέρχεται με καταβολές με βάση την αύξηση του ΑΕΠ της χώρας, καθόσον μόνο έτσι μπορεί να μεγιστοποιηθεί το ελάχιστο κέρδος της μίας πλευράς (του δανειστή) και να ελαχιστοποιηθεί η μέγιστη ζημία  της άλλης πλευράς (του δανειζόμενου). Αυτό αφορά το σημείο ισορροπίας, αποδεχομένης της Αρχής της Αναλογικότητας, που σε κάθε περίπτωση, άλλωστε, συνιστά Αρχή Ασφάλειας Δικαίου για την ενωσιακή έννομη τάξη.

Ως κατακλείδα του παρόντος κειμένου και προς αποφυγή «παρεξηγήσεων», διευκρινίζεται ότι το παρόν κείμενο δεν αφορά «πρόταση πολιτικής», ήτοι «υπόδειξη» πως η όποια διαπραγμάτευση μπορεί να υπάγεται στη «θεωρία των παιγνίων».

Αντιθέτως το παρόν κείμενο αφορά απλώς «πνευματική άσκηση» επι...χάρτου.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

«ομαλή αποπληρωμή του χρέους, δεν μπορεί να είναι άλλη, παρά αυτή που θα προέρχεται με καταβολές με βάση την αύξηση του ΑΕΠ της χώρας»

 * Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).