Η τέχνη πάντα προσπαθεί ν΄ αποπλανήσει

Του Δημήτρη Μιμή 

Είδα και εγώ την ταινία “Καζαντζάκης”  του  Γιάννη Σμαραγδή. Πως θα γινόταν διαφορετικά; Όλη η Κρήτη πρέπει να τη δει,  παρά της ατέλειες της. Όμως δεν θα σταθώ σ΄ αυτά που έγραψαν άλλοι  συνάδελφοι, κυρίως για διαφημίσεις προϊόντων κ.ά., θα πάω πιο πέρα όπως έκανε και ο Καζαντζάκης.

Θα ξεκινήσω κάνοντας μια παρατήρηση που κατά κύριο λόγο αφορά εμένα και κατά δεύτερο λόγο αφορά την ταινία. Διαθέτω ένα BLOGS-ιστολόγιο όπου γράφω τις απόψεις μου σχετικά με τον Καζαντζάκη και την ψυχανάλυση.  Εκεί ένα θέμα είναι αφιερωμένο στον πατέρα του Καζαντζάκη με τίτλο “O Κύρης”  όπως τον ονομάζει ο ίδιος στο βιβλίο του “Αναφορά στον Γκρέκο”. Ανοίγοντας πριν από λίγο την ιστοσελίδα μου “Καζαντζάκης και ψυχανάλυση”,  διαπίστωσα ότι εκατοντάδες την  επισπεύτηκαν , μετά την προβολή της ταινίας αυτής, και διάβασαν  το θέμα μου “Ο Κύρης”, γεγονός που με έβαλε σε υποψίες αλλά και να κάνω μια παρατήρηση.

Πιστεύω ότι όλοι που έψαξαν για τον πατέρα του Καζαντζάκη, αναζήτησαν να βρουν τη βιαιότητα του όπως την είδανε στην ταινία και   σε διάφορα κείμενα. Αλλά και εγώ,   βλέποντας την ταινία, μου κίνησε την περιέργεια  η βιαιότητα του πατέρα του Καζαντζάκη που κατά ένα μέρος είναι μια πραγματικότητα, αφού έτσι μας την περιγράφει ο συγγραφέας. Όμως από την άλλη πλευρά ο Καζαντζάκης θαύμαζε τον πατέρα του. Θαύμαζε αυτό που δεν μπορούσε να είναι ο ίδιος. Στις δυσκολίες της ζωής του πάντα ζητούσε τη βοήθεια του πατέρα του αλλά και των προγόνων  του.  Στο πρόσωπο του πατέρα του αργότερα βρήκε το Ζορμπά τον οποίο εξίσου   θαύμαζε. Δεν πιστεύω λοιπόν ότι ο Κύρης του Καζαντζάκη ήταν τόσο βίαιος. Ήταν απλώς όπως όλοι οι άντρες της εποχής εκείνης που βρισκόταν κάτω από τον τούρκικο ζυγό, απλώς ο Καζαντζάκης ήταν διαφορετικής ψυχοσύνθεσης και επηρεασμένος από τα συναξάρια που μελετούσε από πολύ μικρός.    Μάλιστα ο Καζαντζάκης όταν αναφερόταν στα έργα του  στο ηρωικό στοιχείο των Κρητικών, πάντα αναφερόταν στον Κύρη του και πάντα το συνδύαζε με την αγιοσύνη, όπως έκανε με τον Άγιο Μηνά και τον Άγιο Φραγκίσκο.

Ένα δεύτερο θέμα που θέλω να θίξω είναι ότι  η ταινία δεν αναφέρεται καθόλου στην πρώτη του γυναίκα, τη Γαλάτεια. Γιατί άραγε το θέμα αυτό εγκαταλείπεται από τον σκηνοθέτη. Στις δημοσιευμένες επιστολές προς τη Γαλάτεια, βλέπουμε τον έρωτα του για τη πρώτη του γυναίκα που τόσο θαύμαζε. Η Γαλάτεια ήταν η αιτία που ο Καζαντζάκης, στη Βιέννη δεν βρέθηκε με την κοπέλα, την Φρίντα, που γνώρισε στον κινηματογράφο. Ο ψυχαναλυτής Stekel  που επισκέφτηκε,   του πρότεινε να φύγει από τη Βιέννη και να ξεχάσει την Φρίντα και  όταν το έπραξε και έφυγε από τη Βιέννη, το έκζεμα που είχε στο πρόσωπο, θεραπεύτηκε. Ο Καζαντζάκης θέλησε να βρεθεί με άλλη γυναίκα επειδή η Γαλάτεια αρνιόταν να τον επισκεφτεί στη Βιέννη. Να σημειώσω ότι μετά από δύο χώρισαν. Λόγω αυτής  της εσωτερικής ψυχικής σύγκρουσης  εμφανίστηκε το έκζεμα που τόσο τον ταλαιπώρησε και τον ανάγκασε να επισκεφτεί τον ψυχαναλυτή.

Υπάρχουν πολλές παραλήψεις στο έργο αυτό, αλλά λόγω οικονομίας του έργου, της βιασύνης του σκηνοθέτη και τελειώσει την ταινία μέσα σ΄ ένα χρόνο   και το ότι η τέχνη πάντα προσπαθεί ν΄ αποπλανήσει,  τις παραβλέπω. Όμως η φιλοσοφία του Καζαντζάκη δεν φάνηκε αρκετά.  Έτσι ένας που αναζητά τη φιλοσοφία του μεγάλου λογοτέχνη δεν θα τη βρει στην ταινία  αυτή. Μια πιο προσεκτική μελέτη του  βιβλίου  “Αναφορά στον Γκρέκο”,  επειδή  το σενάριο της ταινίας είχε ληφθεί από το βιβλίο αυτό, θα έφερνε καλύτερα αποτελέσματα.

Τώρα αν με ρωτήσετε  τι θα   έλεγε για την ταινία ο ίδιος ο Καζαντζάκης βλέποντας την από τον ουρανό, νομίζω ότι θα ήταν δυσαρεστημένος.