Χίλια καλώς μας όρισες Δεκέμβρη αγαπημένε…

Της Ελένης Μπετεινάκη

Χθες βράδυ  λίγο μετά  τα μεσάνυχτα, μπήκε φουριόζος ο Δεκέμβρης στο σπίτι...

Τινάχτηκε καλά καλά να φύγουν από πάνω όλα τα φύλλα που τον ζέσταιναν  στη διαδρομή του. Πέσανε κι ένα σωρό σταγόνες απ΄το αδιάβροχο που φορούσε κι αμέσως έτρεξε δίπλα στο τζάκι να ζεσταθεί. Καμένο ξύλο, κανέλα και τηγανίτες μύριζε όλος ο χώρος. Πήρε κι εκείνος τη μερίδα του κι άρχισε να απολαμβάνει τη γλυκασιά. Μέσα σε λίγα λεπτά γίνανε κατακόκκινα τα μαγουλά του, γέμισαν  λάμψεις αστεριών τα μάτια του και τα μαλλιά του χρύσιζαν από τις φλόγες της φωτιάς …  Έτρεξα να τον καλωσορίσω γιατί τον περίμενα με μεγάλη ανυπομονησία. Είναι ο πιο αγαπημένος μου μήνας και το ξέρει καλά. Χαμογέλασε πλατιά σαν συναντήθηκαν οι ματιές μας και συνέχισε να γλείφει τα δάκτυλά του που ΄χαν στο μεταξύ γεμίσει με μέλι και πετιμέζι από τα απομεινάρια των λουκουμάδων  του Αγίου Ανδρέα του Τρυποτηγανά …Δεν πρόλαβα να του μιλήσω και τον πήρε ο ύπνος στον καναπέ! Με μια κόκκινη καρό κουβέρτα τον σκέπασα κι έμεινα ώρα πολύ να τον κοιτώ χαμογελώντας γιατί και μόνο που είχε διαλέξει το σπιτικό μου για να μπει με φόρα στο Χρόνο ένιωθα …σπουδαία!

Και σήμερα το πρωί ο Δεκέμβρης ξύπνησε φουριόζος. Μαζί του κι εγώ. Άνοιξε γοργά τη βαλίτσα του, φόρεσε τα  κατακόκκινα λουστρίνια του, το καταπράσινο παλτό του με τα χρυσά κουμπιά εκείνα που ‘ναι πασπαλισμένα με μπόλικη χρυσόσκονη και παραμυθόσκονη. Κι ύστερα στερέωσε στο κεφάλι του  ένα ημίψηλο καπέλο σαν του Εμπενίζερ Σκρουτζ. Άρπαξε κι ένα τεράστιο σακούλι και το πέρασε στον ώμο του  παραγεμισμένο σε χίλια καλούδια.

-Που τρέχεις αγόρι μου; Γιατί τόση βιασύνη; τον ρώτησα καθώς έβαζα κι εγώ το παλτό μου να προλάβω να φτάσω πρώτη απ’ όλους στο …νοσοκομείο. Ώρα ήταν να ‘χω πια και τα δυο μου χέρια ελεύθερα να γεμίζω τις μέρες του πολυαγαπημένου μου μήνα με παραμυθοκαμώματα…

- Βιάζομαι κ.Ελένη, να στολίσω τον κόσμο με λαμπιόνια, και χρώματα και χιόνια! Να μοιράσω μουσικές, παιχνίδια, δώρα, ευχές. Να ανοίξω το παλιό βιβλίο με τις συνταγές της προ προ προ γιαγιάς μου, να μυρίσει μέλι, σουσάμι και κανέλα ο κόσμος όλος. Να κλείσω και κάνα δυο τρύπες να μην γεμίσει ο κόσμος καλικάντζαρους και καταστρέψουν τις γιορτές…

-Ααααα, εδώ θα τα χαλάσουμε Δεκέμβριε. Τι σου φταίνε οι καλικάντζαροι; Δεν γίνονται Χριστούγεννα χωρίς αυτούς κι εγώ μια αδυναμία τους έχω από παιδί;

- Δε λέω για τους παραμυθένιους αλλά για τους άλλους τους κακόβουλους και παράξενους…

-Όλα και όλοι χρειάζονται αγαπημένε μου μήνα. Σύρε εσύ για τις πάνω γειτονιές κι άσε τις μέρες να κυλήσουν σιγανά, όμορφα κι όπως τους πρέπει. Φρόντισε μόνο τις νύχτες να ακούγονται από παντού μουσικές και ιστορίες, να γαληνεύει η ψυχή…

(Μεταξύ μας τώρα, τα καλικαντζαράκια, τουλάχιστον τα παραμυθένια  έχουν έρθει μέρες τώρα στον Απάνω Κόσμο και ήδη με τις σκανταλιές τους ξεκαρδίζονται τα παιδιά στα γέλια. Αλλά μην του το πείτε του Δεκέμβρη ίσαμε ανήμερα των Χριστουγέννων, ξέρετε γιατί ε;

Αλήθεια σας λέω. Τον αγαπάω πολύ τον Δεκέμβρη. Για χίλιους λόγους κι ίσως γιατί  αν και οι νύχτες του μεγαλώνουν πολύ, είναι γεμάτος φως. Μπορεί να είναι η αιτία το δέντρο, η φάτνη, τα δώρα, τα Χριστούγεννα, η μαγική νύχτα της παραμονής της πρωτοχρονιάς; Ίσως πάλι γιατί  θα ΄ρθουν οι πολυαγαπημένοι μου καλικάντζαροι με τόσες  ιστορίες  στην πλάτη τους. Μπορεί να φταίει που μυρίζει παντού κανέλα, μοσχοκάρυδο, ζάχαρη άχνη, μέλι  και φρέσκο βούτυρο. Αλλά νομίζω πιο πολύ γιατί είναι ο πατέρας …των παραμυθιών, της φαντασίας που ξεπερνά  τα όρια  κι όλοι εμείς οι παραμυθάδες  των καιρών μας ξαναγινόμαστε ακόμη πιο παιδιά…

Χίλια καλώς όρισες λοιπόν …Δεκέμβριε!  Με τις γιορτές σου, τα πολλά προσωνύμια και τα δώρα σου!

Τον λένε Χριστουγεννιάτη ή Γιορτάρη ή Βρουμάλη από την αρχαία βυζαντινή γιορτή που ξεκινούσε στις 24 του Δεκέμβρη και κάθε μέρα γιόρταζε όποιος το όνομά του ξεκινούσε από το Α, την επόμενη από το Β κι έφταναν το μέτρημα μέχρι τις  17 του Γενάρη. Τον λένε επίσης Γιορτινό λόγω των πολλών θρησκευτικών γιορτών του , Αι Νικολιάτη , Παππού Νικόλα ή Κυρ Λευτέρη. Σε άλλες περιοχές τον φωνάζουν Άσπρο ή  Ασπρομηνά ή και Χιονιά για το πυκνό του χιόνι, αλλά και Χριστινιάρη  ή Χριστουγεννά.

Και αρχινά το καλαντάρι των γιορτών με την Φιλαρέτη να γιορτάζει πρωτομηνιάτικα και τον Σολομών με την Μερόπη στις 2 του μήνα. Στις 3 δεν ξεχνάμε να ευχηθούμε στη Γλυκερία και την Σελεύκεια και με ανυπομονησία φτάνουμε στα Νικολοβάρβαρα. Στις 4 του Δεκέμβρη γιορτάζει η Αγία Βαρβάρα που λένε  πως προστάτευε τα παιδιά από την ευλογιά. Κι επειδή ήταν μια πολύ σοβαρή αρρώστια, για να την  καλοπιάσουν» και να φύγει,  τής πρόσφεραν μελόπιτα ή κόλλυβα ή φτιάχνανε κολλυβοζούμι που το ονόμαζαν κι αυτό από το όνομά της,  Βαρβάρα. Άλλοτε πάλι έφτιαχναν προζύμι και κάνανε μια πίτα με αλεύρι, την έψηναν στο φούρνο και σαν ήταν έτοιμη την περιχύνανε με μέλι. Ύστερα την έβαζαν πάνω στο τραπέζι κι εκείνο το τοποθετούσαν σε ένα τριδρόμι. Εκεί πήγαινε ο παπάς, έκανε παράκληση και η νοικοκυρά έκοβε την πίτα και την μοίραζε σ’όλον τον κόσμο. Από το μέλι της έκαναν ένα σταυρό στην πόρτα κι όσο κρατούσε η επιδημία της ευλογιάς  ή ευλογημένης μοίραζαν παντού γλυκά. Κείνη τη μέρα οι γυναίκες δεν σκουπίζουν, μάλιστα κρύβουν τη σκούπα από τα παιδιά γιατί πιστεύουν πως έτσι διώχνουν το κακό.

Την επόμενη μέρα στις 5 του Δεκέμβρη, είναι  του αγίου Σάββα προστάτη της στεριάς και στην Κρήτη πίστευαν πως ήταν και των φυσικών καταστροφών και ιδιαίτερα των σεισμών. Λένε μάλιστα τη φράση : «ο Άγιος Σάββας στερεώνει τον κόσμο ». Επίσης θεωρείται και προστάτης των αιχμαλώτων με πολλές γνωστές ιστορίες ειδικά από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Άλλοι πάλι τον θεωρούν άγιο του θανάτου που μπορεί να μας  διαφυλάξει από αυτόν ή να μας δώσει καλύτερη θέση μετά θάνατον. Είναι γνωστό το λογοπαίγνιο από τα όνομά του : «Αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει, Άι Σάββας σαβανώνει και Αι Νικόλας παραχώνει!»

Στις 6 του μήνα γιορτάζει ο άγιος Νικόλαος. Είναι γιορτή που την συναντάμε και στους καθολικούς και σε πολλούς λαούς  ανά τον κόσμο αλλά με άλλους συμβολισμούς. Στους ορθόδοξους Χριστιανούς είναι ο προστάτης των Ναυτικών και κύριος των ανέμων και των τρικυμιών. Τρανός καραβοκύρης με γένια που στάζουν θαλασσινό νερό, ρούχα βρεγμένα από την άρμη και μέτωπο ιδρωμένο από την προσπάθεια να προφτάσει να βοηθήσει όλα τα καράβια που κινδυνεύουν. Είναι ο τιμονιέρης των ναυτικών που πάντα τους βοηθά και δεν αφήνει κανένα καράβι να  βυθιστεί. Στη Δύση πάλι είναι ο Saint Nikolas  κάτι σαν τον δικό μας Άγιο Βασίλη, ψαρομάλλης γέρος που έρχεται πάντα με χιόνια και δώρα φορτωμένος και είναι ιδιαίτερα αγαπητός στα παιδιά.

Και φτάνοντας στις 9 του μήνα γιορτάζει η Αγία Άννα που θεωρείται σαν η ημέρα της λατρευτικής αποθέωσης της έννοιας της γιαγιάς. Μην ξεχνάμε πως ήταν η μητέρα της Θεοτόκου και επίσης η χριστιανική παράδοση την θέλει στείρα που ωστόσο ύστερα από παρακλήσεις γεννά την  Μαριάμ ή Μαρία που αφιερώνεται στον Θεό. Κι επειδή οι μέρες όλο αυτό το διάστημα μίκραιναν λένε πως  είναι «η μέρα που παίρνει ανάσα » ο καιρός.

Του Αγίου Σπυρίδωνα στις 12, «η μέρα παίρνει ένα σπυρί » κι αυτό γιατί στις 22 του μήνα που έχουμε την χειμερινή ισημερία οι μέρες αρχίζουν σιγά σιγά να μεγαλώνουν. Ο Δεκέμβρης είναι ο μήνας με τις μικρότερες μέρες και τις μεγαλύτερες νύχτες γι  αυτό και η παροιμία : « Του Δεκέμβρη η ημέρα καλημέρα – καλησπέρα!»

Ο Άγιος Σπυρίδωνας σύμφωνα με την παράδοση προστατεύει και καταδιώκει την πανώλη αλλά και τα σπυριά από  την ευλογιά (παρετυμολογία του ονόματός του). Επίσης προστατεύει και από τον πόνο των αυτιών, καθώς και τους φτωχούς και απελπισμένους. Την παραμονή της γιορτής του έφτιαχναν λαλάγγια δηλαδή τηγανίτες ή χαλβά και τα πήγαιναν στην εκκλησιά, ο παπάς τα ευλογούσε και τα μοίραζε στα παιδιά.

Στις 13 του Δεκέμβρη γιορτάζει η  Αγία Λουκία που είναι προστάτιδα των ματιών και είναι ιδιαίτερα αγαπητή  στους Καθολικούς.  Αγία άρρηκτα δεμένη η λατρεία της με το φως, με το ελάχιστο ελπιδοφόρο μεγάλωμα της ημέρας. Την ίδια μέρα γιορτάζει κι ο Άγιος Ευστράτιος!

Στις 15 του Δεκέμβρη γιορτάζει ο Άγιος Ελευθέριος προστάτης κι αυτός των εγκύων γυναικών που τις βοηθά να έχουν « καλή λευτεριά ».

Στις  18 του μήνα είναι του Αγίου Μόδεστου που λατρευόταν θερμά από τους γεωργούς. Τότε « γιορτάζουν τα βόδια » και τα λειτουργούν προσφέροντας κόλλυβα στην εκκλησία και μαζί με αγιασμό τα ρίχνουν στην ταγή τους, ειδικά αυτά που έχουν για να κάνουν το όργωμα. Ότι μένει από τον αγιασμό αυτό τον πάνε στα χωράφια, τα ραντίζουν κι έτσι τα γλιτώνουν από τις ακρίδες, τις αρρώστιες και το κακό μάτι.

Στις 20 του Δεκέμβρη είναι του Αγίου Ιγνατίου που λαογραφικά παρετυμολογείται το όνομά του, αισιόδοξα, και τον φωνάζουν Άγιο Αγνάντιο μιας και οι άνθρωποι α γ ν α ν τ ε ύ ο υ ν  τα Χριστούγεννα που έρχονται, αλλά και το αργό μεγάλωμα της ημέρας.

Στις 22 είναι της Αγίας  Αναστασίας της Φαρμακολύτριας και στις 23 γιορτάζουν οι Άγιοι Δέκα της Κρήτης, ακολουθεί στις 24 η Αγία Ευγενία και λίγο μετά τη μεγάλη γιορτή των Χριστουγέννων στις 27, ο Άγιος Στέφανος.

Το τελευταίο δεκαήμερο του Δεκέμβρη είναι και το πιο σημαντικό. Είναι χαραγμένο στις ψυχές όλων μας από την παιδική μας ηλικία σαν το πιο γιορτινό όλου του χρόνου. Είναι γεμάτο έθιμα, παραδόσεις και δοξασίες που θα τα αναφέρουμε καθ΄όλη  την διάρκεια αυτού του μήνα. Ωστόσο μένουμε λίγο στο Δωδεκαήμερο που ξεκινά την παραμονή των Χριστουγέννων και είναι  συνδεδεμένο με την εμφάνιση των καλικαντζάρων ως και την ημέρα των Φώτων. Είναι εκείνα τα μαύρα, τριχωτά και κοκκινομάτικα πλάσματα, τα παγανά, που ζουν κάτω από τη γη κι όλο το χρόνο προσπαθούν με τα τσεκούρια τους να κόψουν το δέντρο που τη στηρίζει, όμως καθώς πλησιάζει η στιγμή που θα το κόψουν τελείως γεννάται ο Χριστός και το δέντρο ξαναγίνεται. Οργισμένα και αυτά ορμούν πάνω στη γη και πειράζουν τους ανθρώπους. Εκείνοι πάλι ανάβουν φωτιές στα τζάκια τους ή τοποθετούν κόσκινα μπροστά στην πόρτα του σπιτιού ώστε μέχρι να μετρήσουν τις τρύπες τους λαλεί ο πετεινός και τρέχουν να εξαφανιστούν μιας και δεν κυκλοφορούν στο φως της μέρας.

Τα Χριστούγεννα στις 25 του Δεκέμβρη είναι πια η πιο μεγάλη γιορτή. Συνδεδεμένη με τη γέννηση του Χριστού και με αμέτρητα έθιμα με κυριότερα εκείνο του δέντρου ή του καραβιού στολισμένων με λαμπιόνια, των κουραμπιέδων, του μελομακάρονου και των ξεροτήγανων. Των καλάντων που λέγονται την παραμονή, του χοίρου που πρέπει να είναι το κατεξοχήν κρέας των Χριστουγέννων, έθιμο που έχει τις ρίζες του στα αρχαία ακόμη χρόνια. Για το έθιμο αυτό έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες. Μια από αυτές θέλει την Παναγία και τον Ιωσήφ να πηγαίνουν στην Αίγυπτο με το Θείο Βρέφος για να μην το βρει ο Ηρώδης  και τα γουρούνια που ακολουθούσαν πίσω από το γαϊδουράκι να χαλούν τον κόσμο με τις φωνές και τα χνάρια τους. Σαν τιμωρία λοιπόν από τότε κάθε τέτοια μέρα τα σφάζουν. Άλλη παράδοση λέει πως όταν ο Ηρώδης έσφαξε τα παιδιά στη Βηθλεέμ , τα γουρούνια μούγκριζαν σαν παιδιά που   σφάζονταν και κάποιοι από τους δήμιους δεν πλησίαζαν σε κείνες τις περιοχές. Έτσι σώθηκαν κάποια παιδιά και γι αυτό κράτησαν το έθιμο να είναι το πρώτο κρέας που τρώγεται την ημέρα των Χριστουγέννων κι ύστερα από την μεγάλη σαρακοστή.

Κι ο Δεκέμβριος κλείνει με την περίφημη παραμονή της πρωτοχρονιάς  με την κοπή της Βασιλόπιτας που ετοιμάζεται από νωρίς είτε σαν ψωμί είτε σαν ζυμωτό γλύκισμα. Και στις δύο περιπτώσεις το τελετουργικό κόψιμό της, το βράδυ της παραμονής , αποτελεί συμβολική πράξη μετάβασης από τον παλιό χρόνο στον καινούργιο. Στις αγροτικές κοινωνίες, το βράδυ αυτό ταΐζουν πιο φροντισμένα τα ζώα τους, στο στάβλο ή στο μαντρί γιατί πιστεύουν πως θα περάσει τη νύχτα ο Αι Βασίλης να τα ρωτήσει.

Καλό μας μήνα !

*H Eλένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός και συγγραφέας!

ΠΗΓΕΣ :

Γ.Ν. Αικατερινίδη, Νεοελληνικές αιματηρές συνήθειες

Κώστα Καραπατάκη, Το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων

Δημ. Σ. Λουκάτος ,Χριστουγεννιάτικα και των γιορτών,  εκδ. Φιλιππότη, 1997

Δημ. Λουκάτος ,Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης,  εκδ. Φιλιππότη, 1985

Γ.Α. Μέγας, Ελληνικές Γιορτές και έθιμα λαϊκής Λατρείας, , εκδ Εστία, 2012

Νίκος Ψιλάκης ,Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη,  εκδ. Καρμάνωρ

http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr