Φωτιά ωραία φωτιά μη φτάσεις ως τη στάχτη

Του Κωστή Ε. Μαυρικάκη

Ο νους δε θέλει και πολύ να πάει στους συνειρμούς. Σε όλων μας το μυαλό τριγυρνά εκείνος ο νοσταλγικός ορισμός του Αριστοτέλη των μαθητικών χρόνων: «έστιν ουν τραγωδία μίμησης πράξεως σπουδαίας κ.λπ, κ.λπ.». Παρότι οι αιώνες έχουν παραλλάξει τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις του όρου από την κλασσική γραμματεία, ωστόσο η ελληνική λέξη “τραγωδία” χρησιμοποιείται σε όλες τις γλώσσες του σημερινού Κόσμου: Τραγωδία ένας μεγάλος σεισμός, τραγωδία ένα πολύνεκρο ναυάγιο ή ένα αεροπορικό δυστύχημα, τραγωδία μια τρομοκρατική ενέργεια, τραγωδία μια εθνική οικονομική ή μια πανδημική κρίση. Το ουσιαστικό έχει ερμηνεύσει ανά τους αιώνες την απανταχού φρίκη, καθώς υιοθετήθηκε στην περιγραφή είτε ατομικών είτε συλλογικών γεγονότων, πέρα από την προσωπική δυστυχία της ανθρώπινης ύπαρξης που παιζόταν πριν από αιώνες στις παραστάσεις του αρχαίου δράματος κάτω από τον αττικό ουρανό. Η ολοένα και περισσότερο ομογενοποίηση των ανθρώπινων κοινωνιών του πλανήτη - αυτό που περιγράφει η πεζή λέξη παγκοσμιοποίηση - με τα συνακόλουθα κοινά οικουμενικά προβλήματα, μας φέρνει ενώπιον του ερωτήματος αν τα επίχειρα της ανθρώπινης αμετροέπειας στον πλανήτη, αν όλα αυτά που έρχονται με την παρούσα πια, στην καθημερινότητά μας κλιματική κρίση, και τη βλέπουμε να μας περικυκλώνει σαν τους ομόκεντρους κύκλους της Δαντικής Κόλασης, αν όλα αυτά, είναι  ικανά να αποδοθούν με την αδύναμη και ισχνή για την έννοιά της πια, ελληνική λέξη «τραγωδία». Είναι αμφίβολο αν οι κλίμακες των αττικών δραματουργών, μπορούν να αποδώσουν σε μέγεθος,  εκείνο που περιμένει την ανθρωπότητα. Μιλώ για τις φωτιές, τη μια μόνο από τις εκατοντάδες επιπτώσεις της επελθούσας ήδη οικουμενικής φρίκης της κλιματικής αλλαγής. Αυτές που ζώνουν ασφυκτικά όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά τη μισή υφήλιο σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη.  

Η αίσθηση της τραγικότητας όταν η φύση έρχεται να υπενθυμίσει στον Άνθρωπο ότι η μωρία του έχει υπερβεί το μέτρο, δεν μπορεί να αποδώσει επ’ ακριβώς το μέγεθος των τεκταινομένων. Των παρόντων και των μελλοντικών. Η παγκόσμια κοινότητα σήμερα βρίσκεται στο μέσο ενός δρόμου που ίσως, μοιάζει χωρίς επιστροφή. 

Δεν είναι όμως η διαπίστωση της θέσης αυτό που εκπλήσσει, εκείνο που τρομάζει. Αυτό που εκπλήσσει και τρομάζει, είναι ο κυνισμός και η υποκρισία της Ανθρωπότητας, στην υλοποίηση των κατά καιρούς συμπεφωνημένων στις Διεθνείς Συνθήκες και Συμβάσεις για την μετρίαση της επερχόμενης κόλασης από την κλιματική κρίση. Ο φαρισαϊσμός των ισχυρών της Διεθνούς Κοινότητας, μοιάζει με τους δασκάλους που καταλύουν μόνοι τους τις διδαχές προς τους μαθητές τους.

Δεν είμαστε προφανώς για πρώτη φορά ενώπιον των παραγώγων του εφιάλτη αυτού. Ενός διασυνοριακού προβλήματος που τυλίγει ασφυκτικά σαν φασκιά τον πλανήτη ξεπερνώντας σύνορα, αναπτυξιακούς δείκτες, ευημερία ή δυστυχία, λαούς, έθνη πολιτισμούς, χρώματα και φυλές. 

Την επόμενη χρονιά κλείνει ακριβώς μισός αιώνας από την εμβληματική Διακήρυξη της Στοκχόλμης (1972) για το περιβάλλον όπου τέθηκε ανοιχτά το θέμα των ορίων της ανθρώπινης ανάπτυξης: Ο Κόσμος δεν μπορούσε πια να βαδίζει στον ίδιο ολισθηρό δρόμο, που αναπόφευκτα θα τον οδηγούσε στην Κόλαση. Το παράλογο όραμα μιας κοινωνίας της αφθονίας, ενός επιγείου υλικού παραδείσου που είχε κατακλύσει και κυριεύσει μέχρι τυφλώσεως την υφήλιο, - και που ατυχώς συνεχίζεται παρά τις σωρηδόν διεθνείς Συνθήκες, - δεν υπήρξε τίποτα άλλο, παρά μια φρενήρη και εγκληματική διασπάθιση του φυσικού αποταμιεύματος της Γης. Η μέχρι πρότινος στάση της δυτικής υπερδύναμης, μέσω του εμβληματικού για την ανισορροπία του προέδρου Τράμπ, στις διεθνείς συμφωνίες για το περιβάλλον και τη σωτηρία του πλανήτη, απεικονίζει ακριβώς αυτό τον παραλογισμό και την ακραία ψυχοπάθεια μερίδας αμετανόητων γήινων που στο βωμό του κέρδους, ωθούν τον πλανήτη στην αυτοκαταστροφή. 

Στο βάθος των καιρών, στην ουσία εξακολουθεί να παραμονεύει και να απειλεί την ανθρωπότητα, μια αδυσώπητη σύγκρουση Ανθρώπου-Γαίας. Το όραμα της αρχικής διακήρυξης της Στοκχόλμης που επικαιροποιήθηκε είκοσι χρόνια αργότερα με τη Διάσκεψη του Ρίο για το Περιβάλλον (1992), κατόρθωσε να προσφέρει το νέο όραμα της βιώσιμης ανάπτυξης στην ανθρωπότητα, που θα βασίζονταν όχι πλέον στην ποσοτική αλλά στην ποιοτική ανάπτυξη. Στην ισόρροπη επιδίωξη όλων των ανθρωπίνων αξιών, υλικών και άυλων, που θα ήταν σε αρμονία με τη Φύση. Εκείνη που δοκιμαζόταν με ακραίους ρυθμούς, αφού σε πολλά μέρη του πλανήτη οι άνθρωποι έχαναν βασικά αγαθά που είχαν απολαύσει αδαπάνητα οι πρόγονοί τους, όπως τον ήλιο, τον αέρα, το νερό, τη θάλασσα, το χώμα. Υπήρξε μια στροφή του κόσμου μπροστά στον αναδυόμενο εφιάλτη, αφού στην πραγματικότητα «θα» διαγραφόταν ο παλιός αμαρτωλός βίος του Ανθρώπου, και η ανάπτυξη «θα» ξανάπαιρνε την αληθινή της έννοια και το ηθικό της περιεχόμενο που δεν ταυτίζονταν με την κατασπατάλιση των φυσικών αποταμιευμάτων του πλανήτη. «Θα» ξαναβλέπαμε την αρμονική συμβίωση των ανθρώπων σ’ ένα δίκαιο και ειρηνικό κόσμο και την αρμονική συνεξέλιξη πολιτισμού και φύσης.

Αυτές οι σκέψεις για τις τρομερές μέρες που περιμένουν έναν αμετανόητο πλανήτη, σου φέρνουν στο μυαλό έναν άγνωστο μύθο, αλλά εξαιρετικά διδακτικό και ταιριαστό στον παγκόσμιο κατήφορο: 

Κάποτε ο τύραννος του Ακράγαντα Φάλαρης, δωρικής αποικίας στην Κάτω Ιταλία, άνθρωπος σκληρόκαρδος, που χαιρότανε να σοφίζεται λογιών  λογιών βασανιστήρια για τους εχθρούς του, διάλεξε τον γλύπτη Περίλαο, για να του κατασκευάσει μια απάνθρωπη μηχανή:  Του 'φτιαξε λέει ένα βόδι μπρούτζινο, που άνοιγε η κοιλιά του και ρίχνανε μέσα τους δυστυχισμένους που ήθελε να βασανίσει ο Φάλαρης. Μετά βάζανε φωτιά κάτω από την κοιλιά του. Πύρωνε εκείνο το μπακιρένιο βόδι, και ψηνόντανε ζωντανοί οι άνθρωποι. Αλλά η τέχνη του μάστορα ήτανε πως είχε βάλει στο λαιμό του βοδιού κάποιο τεχνικό όργανο, ώστε οι φωνές που βγάζανε αυτοί που ψηνόντανε στην κοιλιά του βοδιού, μεταμορφωνότανε και γινόντανε μια χαρούμενη και γλυκιά μελωδία. Έτσι ο Φάλαρης καθότανε με τους φίλους του και γλεντούσε, τρώγοντας και πίνοντας κι ακούγοντας εκείνη την θεσπέσια μουσική. Για τούτο, τίμησε πολύ τον τεχνίτη που έφτιαξε αυτό το ωραίο έργο, και τον έβαζε πλάι του στο τραπέζι, κι κείνος καμάρωνε σαν άρχοντας. Μα σε λίγο καιρό, όπως γίνεται πάντα, η αγάπη που του είχε ο Φάλαρης γύρισε με μιας σε έχθρητα, και τον σφάλιξε κι αυτόν στην κοιλιά του βοδιού και ψήθηκε. Με τούτο λοιπόν τον τετραπέρατο μάστορα Περίλαο, μπορεί να παρομοιαστεί κι ο σημερινός Άνθρωπος, που έχτισε έναν πανανθρώπινο πολιτισμό που φαντάστηκε ότι θα τον κάνει ευτυχισμένο, αλλά στην ουσία αυτός ο ίδιος ο πολιτισμός του, γυρίζει μπούμερανγκ για την ζωή του, αφού καταστρέφει μόνος του τη Φύση και το περιβάλλον, τις φυσικές κοίτες της ύπαρξης των Όντων. 

Στις αρχαίες τραγωδίες, τις οργανωμένες με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνούσε το μέτρο έπρεπε να τιμωρηθεί από τις Ερινύες, έλεγε ο δικός μας Σεφέρης. Αυτός ήταν, είναι και θα είναι ο απαράβατος κανόνας της Φυσικής Τάξης. Γιατί λοιπόν έχω την διαίσθηση ότι ο σημερινός Κόσμος εκλιπαρεί τούτη τη Φυσική Τάξη για να μην του κραδαίνει την Τιμωρία στο συνεχόμενο κατήφορό του; Όχι δεν είναι καθόλου υπερρεαλιστική η προτροπή του στην επερχόμενη φρίκη και νέμεση. Ο παγκόσμιος όλεθρος να μην τερματίσει: Φωτιά, ωραία φωτιά μην φτάσεις ως τη στάχτη…

(*) Ο τίτλος της επιφυλλίδας, είναι δάνειος από την ποιητική συλλογή «’Ήλιος ο Πρώτος» του Ο. Ελύτη.