Ευρωπαϊκή ενοποίηση : Η Δημοκρατική αναφορά, η απειλή του λαϊκισμού, η νέα πραγματικότητα

Του Γιώργου Ζερβάκη

Καθώς το ευρωπαϊκό ενοποιητικό σχέδιο πλησιάζει  προς την έβδομη δεκαετία του,  συνεχίζει να αποτελεί ένα πείραμα και εγχείρημα, με πρωταγωνιστές τα εθνικά κράτη, εθνικές κυβερνήσεις που καλούνται να λειτουργήσουν από κοινού, ενισχύοντας τον συγκερασμό των εθνικών συμφερόντων πάνω στο κοινοτικό συμφέρον, δημιουργώντας υπερεθνικούς θεσμούς, όπως η Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αποτελώντας την έκφραση της υπεράσπισης, της θεματοφυλακής των ιστορικών κειμένων της ενοποίησης, που έγραψαν και διαμόρφωσαν  οι Ιδρυτές – Πατέρες της Ευρώπης.  O Σπινέλι, ο Μονέ, ο Σουμάν, ο Ντε Γκάσπερι, ο Σπάακ, ο Αντενάουερ  και άλλοι, είχαν μόνον μια κατεύθυνση, ένα όραμα : Την δημιουργία μιας Κοινότητας ειρήνης, ευημερίας, αλληλεγγύης, ικανής να εγγυηθεί μια μακροχρόνια ειρήνη, βάζοντας τέλος στους καταστροφικούς πολέμους που τόσο κόστισαν στα ευρωπαϊκά κράτη, στις Κοινωνίες.

Στις ευρωεκλογές του 2014, οι Πολίτες της ΕΕ εξέλεξαν τους ευρωβουλευτές τους, γνωρίζοντας ότι γινόταν μια προσπάθεια ανανέωσης όχι μόνον του νοήματος των εκλογών, αλλά, το κυριότερο, για πρώτη φορά υπήρχε μια μεγάλη αλλαγή που σχετίζονταν με τον πολιτικό χαρακτήρα του ενωσιακού οικοδομήματος. Η πολιτικοποίηση του νοήματος των ευρωεκλογών, μέσα απο την επιλογή διακριτών πολιτικών υποψηφιοτήτων απο τα βασικά ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα, για την θέση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προσέδωσε το αναγκαίο στοιχείο περαιτέρω προσδιορισμού δημοκρατικής νομιμοποίησης.

Στην διαδρομή αυτή ενισχύθηκαν οι κοινές πολιτικές για τις ευρωπαϊκές περιφέρειες, στην οικονομία, στο εμπόριο, στον αγροτικό τομέα, στην μεταποίηση. Την ίδια στιγμή όμως, καθώς προχωρούσαν οι διευρύνσεις, η Κοινότητα/Ένωση βρίσκονταν αντιμέτωπη με το δημοκρατικό έλλειμμα, που αντανακλούσε πάνω στην ίδια της την ύπαρξη, στην λειτουργία της, στον χαρακτήρα της.

Το 1979, οι λαοί της τότε Ευρωπαϊκής Κοινότητας εκλέγοντας για πρώτη φορά με άμεση και καθολική ψηφοφορία το ευρωκοινοβουλευτικό σώμα, έδωσαν μια νέα ώθηση στην πορεία της Ευρώπης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, άρχισε να δημιουργεί νέες προσδοκίες για το ενοποιητικό εγχείρημα, μεταδίδοντας προς τους Πολίτες της Ευρώπης, ότι αυτή η υπόθεση δεν είναι απλά τεχνοκρατική, δεν είναι μόνον μια εμπορική συμφωνία κρατών, αλλά μια βαθύτατη πολιτική πράξη. Αυτό άλλωστε αποτυπώνονταν στην Διακήρυξη Σουμάν της 9ης Μαίου 1950, την δημιουργία μιας Κοινότητας που δεν θα εξασφάλιζε μόνον την ειρήνη στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά θα δημιουργεί συνθήκες ενιαίας αντιμετώπισης των προβλημάτων των κρατών-μελών, απαντώντας στις ανάγκες των Πολιτών.      

Σήμερα, αυτό το οικοδόμημα της ΕΕ έχει να απαντήσει σε μια σειρά από ερωτήματα, αναζητώντας λύσεις, κατευθύνσεις, που δεν θα οδηγούν την Ευρώπη πίσω στην εθνική διαίρεση και αντιπαράθεση, αναδεικνύοντας τις νέες ιστορικές αναγκαιότητες,  μέσα από την διαμόρφωση μιας νέας ευρωπαϊκής πραγματικότητας, με προσανατολισμό στην ενίσχυση της δημοκρατίας, της κοινωνικής συνοχής, του υπερεθνικού θεσμικού χαρακτήρα. Σε μια εποχή που οι  δυνάμεις του πιο αδιέξοδου αντιευρωπαϊσμού συνασπίζονται προς την ακύρωση των ενοποιητικών προσπαθειών, που οι φωνές του λαϊκισμού και της δημαγωγίας όχι απλά  ακούγονται σε  διάφορα μήκη και πλάτη της Ευρώπης, αλλά καταφέρνουν και εισέρχονται στα εθνικά κοινοβούλια ακόμα και χωρών όπως η Σουηδία.   

Ο προβληματισμός, το ενδιαφέρον για την κοινή ευρωπαϊκή πορεία των χωρών μας οφείλει να αποκτήσει άλλα χαρακτηριστικά, την στιγμή που η Ευρώπη, εκτός της οικονομικής κρίσης, καλείται να διαχειριστεί και το πρόβλημα του μεταναστευτικού-προσφυγικού, πάνω στο οποίο ο εθνικισμός και οι δυνάμεις της ακροδεξιάς, αλλά και εκείνες απο την πλευρά μιας αντιευρωπαϊκής αριστεράς, δημιουργούν μια ετερόκλητη άρνηση απέναντι στις προσπάθειες που κάνει η Ευρώπη να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει.

Η Ευρώπη έχει ανάγκη απο μια νέα προσπάθεια θεσμικής και πολιτικής εμβάθυνσης, μια νέα πορεία, τέτοια ώστε να μπορέσει να εκπέμψει ένα καθαρό μήνυμα προς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Και αυτή  η προσπάθεια αποτελεί μια ιστορική αναγκαιότητα  που θα διαμορφώνει μια νέα περίοδο για την ΕΕ. Ο διακυβερνητισμός έχει εξαντλήσει την όποια δυναμική του, ο εθνικισμός και οι διαιρέσεις του παρελθόντος χτυπάνε δυστυχώς ξανά την πόρτα της Ευρώπης, τα μηνύματα από την άνοδο της ακροδεξιάς δεν είναι απλά ανησυχητικές προειδοποιήσεις για την Γαλλία, την Γερμανία, την Αυστρία, τις Σκανδιναβικές χώρες, αλλά συνιστούν μια απειλή για ολόκληρη την Ευρώπη. Η πορεία αυτή της Ευρώπης δεν μπορεί να αναζητεί διέξοδο στην επαναφορά των εθνικών συνοριακών αναφορών, αλλά στην ενίσχυση του υπερεθνικού, δημοκρατικού στοιχείου, την επέκταση της άμεσης εκλογής και της πολιτικής λογοδοσίας στο σύνολο της κοινοτικής θεσμικής τάξης, την εξασφάλιση των κοινών ευρωπαϊκών συμφερόντων.

Το αύριο της Ευρώπης περνάει υποχρεωτικά απο μια μεγάλη αλλαγή, όπου η δημοκρατική λειτουργία θα αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την εξελικτική πορεία του ενοποιητικού εγχειρήματος. Και αυτό απαιτεί επίδειξη ριζικής πολιτικής βούλησης απο τις εθνικές κυβερνήσεις, απο τους κοινοτικούς μηχανισμούς, δημιουργώντας κατάλληλες συνθήκες προς αυτήν την κατεύθυνση, μεταβάλλοντας  προσδιορισμούς, μειώνοντας όλα εκείνα που εξαντλούν την δυναμική της Ένωσης, τον ηγεμονισμό, την αναβίωση των στενών εθνικών συμφερόντων, επιτυγχάνοντας την ανανέωση της προώθησης της ενοποίησης, που αποτελεί το μοναδικό στοιχείο αναδιάταξης και επιβίωσης της Ευρώπης, σήμερα και αύριο.

* Ο κ. Γιώργος Ζερβάκης είναι εκπρόσωπος των Ευρωπαίων Φεντεραλιστών Κρήτης