Εξουσίες και Ηθική

Του Αλέξανδρου Μαυρικάκη

Σύμφωνα με τον Max Weber (Η πολιτική ως επάγγελμα) τρεις είναι  οι  βασικές νομιμοποιήσεις της εξουσίας. Η εξουσία του «αιώνιου χθες», δηλαδή των ιερών εθίμων που επικύρωσε η από αμνημόνευτα χρόνια ισχύς τους και καθιέρωσε η συνήθεια να συμμορφώνονται με αυτά. Η εξουσία του εξαιρετικού προσωπικού χαρίσματος. Και η εξουσία «δυνάμει» της «νομιμότητας», της πίστης στην ισχύ των νομικών θεσμών.   

Στην καθημερινή μας ζωή συναντάμε μικρές και μεγάλες εξουσίες που λίγο ή πολύ μπορεί να ενταχθούν στις τρεις αυτές κατηγορίες. Της ακτινοβολίας και της λάμψης (της γκλαμουριάς όπως λέγεται στο χωριό μας), της κοινωνικής «καταξίωσης», της οικονομικής εξουσίας, της εξουσίας του εντεταλμένου, του ειδικού, της δύναμης, της πληροφορίας κ.α.   

Αν οι εξουσίες αυτές συνοδεύονται από απουσία ηθικής, ανθρώπινη κουφότητα και κοινωνική αδιαφορία  από την επικράτηση των διαφόρων σαπρόφυτων, γίνονται αμείλικτες, ανάλγητες και αδυσώπητες. Αυτό διαπιστώνουμε και πάλι (αν και ως συνήθως πέφτουμε από τα σύννεφα)  όταν διαβάζουμε ή ακούμε όλα αυτά που συνέβησαν στον χώρο του αθλητισμού και του θεάτρου από κάποιους  «χαρισματικούς», «καταξιωμένους», «ημέτερους» και «θεσμικούς» παράγοντες. Οι οποίοι έλαβαν την εξουσία αυτή επίσημα, ανεπίσημα ή τους παραχωρήθηκε  από  κάποιους μηχανισμούς και την επέβαλε το μιντιακό σύστημα. Είναι αδύνατον να πιστέψει κάποιος πως για όλα αυτά τα δυσώδη που  δημοσιοποιούνται (ίσως και άλλα πολλά) ευθύνονται μονάχα τα πρόσωπα και κανείς άλλος δεν γνώριζε. Ευθύνη υπάρχει. Για την έμφυλη βία, τη γυναικοκτονία, τη σεξουαλική κακοποίηση, τον εκβιασμό ευθύνονται ασφαλώς τα πρόσωπα αλλά υπάρχει  και κοινωνική και πολιτική ευθύνη.

Ευθύνεται το παρηκμασμένο πολιτικό σύστημα που επέτρεψε (εδώ και δεκαετίες) η διαφθορά και η οργανωμένη κλεπτοκρατία να πάρει θεσμικές διαστάσεις. Μάλιστα με έκθεση του Ευρωβαρόμετρου «το 91% των Ελλήνων θεωρεί ότι υπάρχει διαφθορά στους πολιτικούς θεσμούς και το 59% θεωρεί ότι υπάρχει διαφθορά στα πολιτικά κόμματα και τους πολιτικούς». Τα άνθη του κακού μονάχα σε ένα διεφθαρμένο σύστημα μπορούν να ανθήσουν εύκολα, στο οποίο δεν υπάρχει διαφάνεια και αξιοκρατία αλλά ευνοιοκρατία, νεποτισμός και δωροδοκία (τουρκιστί ρουσφέτι). Και έπρεπε να ακουστούν τα ουρλιαχτά των κακοποιημένων γυναικών και ανδρών για να κινητοποιηθούν οι θεσμοί και να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώμη.

 Ευθύνεται και η κοινωνία  γιατί έτσι έχει εκπαιδευτεί. Να σιωπά, να χαμογελά στο γυάλινο κόσμο του θεάματος, να θεωρεί την κομματική υποταγή σημαντικότερη από την αλήθεια, να υποκλίνεται στον πολιτικό, να λειτουργεί ως χειροκροτητής κομμάτων και να θεωρεί πως σε ένα βιασμό φταίει το θύμα.

Ευθύνεται η «παράδοση», κατασκευασμένη ή όχι, που ενσωματώνει εξουσία, νομιμοποιεί εξουσίες (Α. Γκίντενς)  και  διδάσκει (σε διάφορες εκδοχές) πως «δεν πλάστηκε  ο άνδρας για τη γυναίκα αλλά η γυναίκα για τον άνδρα» (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος) και ότι η γυναίκα  είναι  «τὸ ὑποζύγιον τὸ κακὸν, ὁ σκώληξ ὁ συρόμενος, ὁ ἔνοικος τοῦ Ἀδὰμ, τοῦ ψεύδους ἡ θυγάτηρ, ἡ φυλακὴ τοῦ παραδείσου, τοῦ Ἀδὰμ ἡ ἐκβλητρία, ὁ πολέμιος ὄλεθρος, ἡ ἔχθρα τῆς εἰρήνης»( Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός).  

Ευθύνονται όσοι δεν μας δίδαξαν πως «οι έρωτες δεν είναι κατόρθωμα, είναι το μυστικό εορτολόγιο της ψυχής μας» (Δ. Χαριτόπουλος).

Η βαλκανική εκδοχή της αστικής μας δημοκρατίας δεν επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξοι. Θα υπάρξει προσπάθεια, μετά από την μεγάλη ζημιά που προκλήθηκε στην εξουσία των «χαρισματικών» και «καταξιωμένων» προσώπων, να ξεχαστούν «αυτά τα θλιβερά επεισόδια» όπως έλεγε  και η ρωμαϊκή φρουρά στις ιστορίες του Αστερίξ.  Και με όρους επικοινωνίας να  «πάμε παρακάτω» (έτσι γενικά και αόριστα)  για να συνεχιστεί η «υποταγή που προσδιορίζεται από τα εξαιρετικά ισχυρά ελατήρια του φόβου και της ελπίδας» (Max Weber).