Διεθνής Ημέρα των Δικαιωμάτων των Γυναικών

Της Ρένιας Δρόσου 

Γενικά Ιστορικά Στοιχεία 

Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας είναι  ημέρα μνήμης για τους αγώνες του κινήματος υπέρ των γυναικείων δικαιωμάτων. Είναι μια μέρα κινητοποιήσεων, σε όλο τον κόσμο, για την υποστήριξη της ισότητας που αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και βασικό στόχο κάθε σύγχρονης δημοκρατικής χώρας. Παραδοσιακά, ενώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών και ακτιβιστές διαδηλώνουν σε όλο τον κόσμο για να κάνουν γνωστά τα αιτήματά τους για βελτίωση της θέσης των γυναικών, καθώς και να εορτάσουν τις νίκες και τα επιτεύγματα του κινήματος. 

Η Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας (Διεθνής ημέρα των δικαιωμάτων των γυναικών) εορτάζεται στις 8 Μαρτίου κάθε έτους. Έχει τις ρίζες της στις διαμαρτυρίες των γυναικών στις αρχές του εικοστού αιώνα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, που ζητούσαν ίσα δικαιώματα, καλύτερες συνθήκες εργασίας καθώς και δικαίωμα ψήφου. Η πρώτη Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας εορτάστηκε το 1909 με πρωτοβουλία του Σοσιαλιστικού Κόμματος των ΗΠΑ και υιοθετήθηκε δύο χρόνια αργότερα στις 8 Μαρτίου το 1911, από τη Διεθνή Γυναικεία Διάσκεψη της Κοπεγχάγης, ύστερα από πρόταση της Κλάρας Τσέτκιν εις μνήμην της πρώτης διαδήλωσης των Αμερικανίδων, που είχε γίνει 53 χρόνια νωρίτερα, το 1857. 

Στις 8 Μαρτίου του 1857 στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ οι εργαζόμενες γυναίκες ντυμένες στα άσπρα, πού δούλευαν στα εργοστάσια υφαντουργίας και ιματισμού ξεσηκώθηκαν σε διαμαρτυρία με αίτημα την ίση αμοιβή με τους άνδρες. Οι γυναίκες αγωνίζονταν ενάντια στις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας και στο χαμηλό μισθό. Η αστυνομία επιτέθηκε στις διαδηλώτριες και τις διασκόρπισε. Η συγκέντρωση πνίγηκε στο αίμα αλλά ο δρόμος για ίσα δικαιώματα των δύο φύλων άνοιξε, τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο. Τον Μάρτιο του 1859 αυτές οι γυναίκες οργάνωσαν την πρώτη εργατική ένωση προσπαθώντας να προστατεύσουν τους εαυτούς τους και να κερδίσουν μερικά βασικά δικαιώματα στο χώρο εργασίας τους.

Από τότε η μέρα αυτή δεν έπαψε να συμβολίζει τους αγώνες των γυναικών για τα δικαιώματά τους και τη διεθνή αγωνιστική αλληλεγγύη τους. 

Στις 8 Μαρτίου 1908, 15.000 γυναίκες παρέλασαν μέσα από την Νέα Υόρκη απαιτώντας λιγότερες εργατοώρες, καλύτερο μισθό, δικαίωμα ψήφου και να σταματήσουν να απασχολούνται παιδιά σαν εργάτες. Υιοθέτησαν το σύνθημα «Ψωμί και Τριαντάφυλλα» (Bread and Roses), με το ψωμί να συμβολίζει την οικονομική ασφάλεια και τα τριαντάφυλλα μια καλύτερη ποιότητα ζωής.

Η Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας θεσμοθετήθηκε το 1977 από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). 

Τα αποτελέσματα των αγώνων των Γυναικών στην Ελλάδα 

Στην Ελλάδα, οι γυναίκες κινητοποιήθηκαν επιπρόσθετα και για τα ειδικά προβλήματα όπως, οι διεκδικήσεις για ίση αμοιβή, για ίση εργασία, για την κατάργηση των διακρίσεων που υφίσταντο σε βάρος τους, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό βίο, για την οργάνωση ενός αποτελεσματικού συστήματος για την προστασία της εργαζόμενης μητέρας και του παιδιού, για την κοινωνική ασφάλιση πολλών κλάδων εργαζομένων γυναικών και για πολλά άλλα.

Οι αγώνες των γυναικών οδήγησαν στις κάτωθι εξελίξεις στην Ελλάδα:

• Με το Νόμο 1342/1983 (ΦΕΚ 39Α) κυρώθηκε, χωρίς καμία επιφύλαξη, η Διεθνής Σύμβαση του Ο.Η.Ε «Σύμβαση Ενωμένων Εθνών για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών» (CEDAW)
• Με τα άρθρα 4 και 116 του Ελληνικού Συντάγματος (ΦΕΚ 85Α/18-4-2001) διατυπώνεται ότι η Ισότητα των Φύλων συνιστά θεμελιώδες δικαίωμα για όλους και όλες, καθώς και στοιχειώδη αξία για κάθε δημοκρατία 
• Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 75 του Δημοτικού και Κοινοτικού Κώδικα (Ν.3463.2006 ΦΕΚ Α’114/2006), οι Δήμοι είναι αρμόδιοι για την εφαρμογή πολιτικών συμμετοχής σε δράσεις και Προγράμματα, που στοχεύουν στη μέριμνα, στην υποστήριξη και τη φροντίδα ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Έμφαση δίδεται στη συμβουλευτική στήριξη των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, που αποτελεί άλλωστε βασικό στόχο της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων στο πλαίσιο της πρόληψης και καταπολέμησης όλων των μορφών έμφυλης βίας. 

• Με το άρθρο 97, παρ. η, του Νόμου 3852/2010 (ΦΕΚ 87/Α/7.6.2010), οι πολιτικές ισότητας των φύλων αποτελούν, για πρώτη φορά, αντικείμενο της υπηρεσιακής μονάδας «Άσκησης κοινωνικής πολιτικής και πολιτικών ισότητας των Φύλων» που περιλαμβάνεται στους Οργανισμούς Εσωτερικής Υπηρεσίας των Δήμων. 
• Με το άρθρο 70 του Νόμου 3852/2010 (ΦΕΚ 87/Α/7.6.2010), δίνεται η δυνατότητα στους Δήμους για συγκρότηση Δημοτικών Επιτροπών Ισότητας των Φύλων, συμπληρωματικά με τις υπηρεσιακές μονάδες, με ενδεικτικές αρμοδιότητες την εισήγηση σχετικών προτάσεων στο δημοτικό συμβούλιο και την ευαισθητοποίηση / ενημέρωση για θέματα ισότητας των φύλων. 

Παρόλο το Νομοθετικό πλαίσιο, οι ανισότητες συνεχίζουν να υφίστανται. Σχετικά με την απασχόληση και την επιχειρηματικότητα, στις 13 Σεπτεμβρίου 2016, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προχώρησε σε Ψήφισμα ζητώντας από τα Κράτη Μέλη να εφαρμόσουν τα ακόλουθα μέτρα για  τη δημιουργία συνθηκών στην αγορά εργασίας οι οποίες ευνοούν την εξισορρόπηση μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής (2016/2017(INI)) (2018/C 204/09):

• Να επενδύσουν σε κοινωνικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της υποδομής, υψηλής ποιότητας προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας και σε υπηρεσίες φροντίδας ηλικιωμένων και εξαρτώμενων ατόμων και να αξιοποιήσουν καλύτερα τα κονδύλια της ΕΕ, αναβαθμίζοντας τις επενδύσεις σε κοινωνικές υπηρεσίες και υποδομές, ιδίως με τη βοήθεια του ΕΚΤ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο), του ΕΤΠΑ (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) και του ΕΤΣΕ (Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων).
• Να εξετάσουν το ενδεχόμενο να προσφέρουν δωρεάν πρόσβαση σε υπηρεσίες φροντίδας για τις οικογένειες που ζουν σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού· ειδικά στις μονογονεϊκές οικογένειες, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων είναι γυναίκες.
• Να εξαλειφθούν οι ανισότητες μεταξύ των φύλων στην έμμισθη και άμισθη εργασία και να προωθηθεί η ίση κατανομή των ευθυνών, του κόστους και της φροντίδας για τα παιδιά και τα εξαρτώμενα άτομα μεταξύ γυναικών και ανδρών, διασφαλίζοντας καθολική πρόσβαση σε υπηρεσίες γενικού ενδιαφέροντος με στόχο την επίτευξη καλύτερης ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.
• Να θεσπίσουν θετικές πολιτικές και κίνητρα για την υποστήριξη της δημογραφικής ανανέωσης, τη διατήρηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και την προώθηση της ευημερίας και της ανάπτυξης των ανθρώπων και της κοινωνίας στο σύνολό της.
• Να προωθήσουν φιλικές προς την οικογένεια συνθήκες εργασίας, σχέδια εναρμόνισης, προγράμματα επιστροφής στην εργασία, διαύλους επικοινωνίας μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών, και κίνητρα για τις επιχειρήσεις και για τους ελεύθερους επαγγελματίες, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι δεν τίθενται σε οικονομικά μειονεκτική θέση επειδή έχουν παιδιά και ότι οι νόμιμες επιδιώξεις για σταδιοδρομία δεν αντιτίθενται στα σχέδια για τη δημιουργία οικογένειας.
• Να πραγματοποιηθεί αποτελεσματική εφαρμογή της άδειας μητρότητας, της άδειας πατρότητας και της γονικής άδειας με οφέλη για την κοινωνία και την οικονομία, με την παράλληλη παροχή ποιοτικών και οικονομικά προσιτών δομών φροντίδας παιδιών.

Υπογεννητικότητα, Απασχόληση και Επιχειρηματικότητα Γυναικών στην Ελλάδα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αντιμετωπίζει πρωτοφανείς δημογραφικές αλλαγές, αύξηση του προσδόκιμου ζωής, μείωση των ποσοστών γεννήσεων, μεταβαλλόμενες οικογενειακές δομές με νέες μορφές οικοδόμησης σχέσεων και (συγ)κατοίκησης, καθυστέρηση στην απόκτηση τέκνων και μετανάστευση, οι οποίες θέτουν νέες προκλήσεις για την ΕΕ. 

Παράλληλα, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, η υπογεννητικότητα στην Ελλάδα έχει επιδεινωθεί λόγω της κρίσης, αφού το 2017 σημειώθηκε αρνητικό ρεκόρ γεννήσεων σε σχέση με τους θανάτους (90.000 γεννήσεις, οι οποίες μεταφράζονται σε μείωση 4,7% σε σχέση με το 2016). Σήμερα, το ποσοστό γεννητικότητας (περίπου 1,35 γεννήσεις ανά γυναίκα) είναι πολύ χαμηλό σε σχέση με το απαιτούμενο 2,1 για τη σταθεροποίηση του πληθυσμού, χωρίς να υπολογίζεται η μετανάστευση.

Η ανεργία, οι επισφαλείς συνθήκες απασχόλησης, η αβεβαιότητα για το μέλλον και οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας αναγκάζουν τους νέους, και ιδίως τις επαγγελματίες νεαρές γυναίκες, να αναβάλλουν την απόκτηση τέκνων για να παραμείνουν ενεργές σε μια ολοένα και πιο ανταγωνιστική αγορά εργασίας. 

Στον Τομέα της Απασχόλησης και της Επιχειρηματικότητας, η Γυναίκα με τους πολλαπλούς ρόλους της ως μητέρα, εργαζόμενη, φροντιστής, σύζυγος, δυσκολεύεται να εναρμονίσει την οικογενειακή με την επαγγελματική της ζωή, δυσχεραίνοντας της συνθήκες διαβίωσης της. 

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων και τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων και της ΕΛΣΤΑΤ για το A’ τρίμηνο του 2019, το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό της χώρας είναι 44,4%, σχεδόν 16 ποσοστιαίες μονάδες μικρότερο από εκείνο των ανδρών, το οποίο ανέρχεται σε 59,7%. Για το ίδιο χρονικό διάστημα, το ποσοστό των άνεργων γυναικών ανέρχεται σε 24%, καταγράφοντας μία διαφορά της τάξης του 8,5% με το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών, το οποίο ανέρχεται σε 15,4%.

Σύμφωνα με το μητρώο επιχειρήσεων της ICAP για το A’ τρίμηνο του 2019, το 24,2% των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα διοικούνται από γυναίκες. Δηλαδή, στο σύνολο των 27.267 επιχειρήσεων, οι 6.594 διοικούνται από γυναίκες, ενώ, οι αυτοαπασχολούμενες γυναίκες, το πρώτο τρίμηνο του 2019 ανήλθαν σε μόλις 17,2%, σχεδόν το μισό από εκείνο των ανδρών, που καταγράφηκε στο 29,7%. 

Στην πρωτογενή έρευνα της ICAP για την γυναικεία επιχειρηματικότητα που διεξήγαγε το καλοκαίρι του 2018 σε δείγμα 141 επιχειρήσεων που διοικούνται από γυναίκες στην Ελλάδα, καταγράφηκαν και τα εμπόδια που αντιμετώπισαν οι εν λόγω γυναίκες κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής τους ανέλιξης. Όπως παρατηρούμε στο γράφημα, τα εμπόδια που αναφέρουν οι γυναίκες επιχειρηματίες ότι συναντούν κατά την επαγγελματική τους ανέλιξη σχετίζονται με τα στερεότυπα των έμφυλων ρόλων τα οποία αναπαράγουν την ανισότητα των φύλων. Η μεγαλύτερη πρόκληση για τις γυναίκες φαίνεται και σε αυτή την έρευνα να συνίσταται στην εναρμόνιση οικογενειακής, προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, αφού το 72% του δείγματος ανέφερε ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο που είχε να αντιμετωπίσει ήταν οι οικογενειακές υποχρεώσεις. Τα υπόλοιπα εμπόδια που ανέφεραν οι ερωτώμενες αφορούν στις προκαταλήψεις λόγω φύλου (59%), στην έλλειψη υποστήριξης από συναδέλφους (50%), στις μειωμένες ευκαιρίες προώθησης σε σχέση με τους άνδρες (47%), στις άνισες απολαβές (38%) και στις οικογενειακές αντιρρήσεις οι οποίες φαίνεται να αποτελούν ακόμα εμπόδιο για το 30% του δείγματος της έρευνας. 

Σύμφωνα με Ειδική Έρευνα (adhoc) για τον συνδυασμό οικογενειακής ζωής και εργασίας που διεξήχθη από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) κατά το Β’ τρίμηνο του 2018 σε άτομα ηλικίας 18-64 ετών με σκοπό την συλλογή πληροφοριών σχετικά με τον συνδυασμό της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή και τις συνθήκες που τη διευκολύνουν, και συγκεκριμένα, για τη φροντίδα μικρών παιδιών και συγγενών, την ευελιξία στις ρυθμίσεις εργασίας, τις διακοπές στην εργασία και τις γονικές άδειες, διαπιστώθηκε ότι η διακοπή της καριέρας για τη φροντίδα των παιδιών αφορά κυρίως στις γυναίκες (49,7% έναντι 4,0% των ανδρών) ενώ, το 10,9% των γυναικών δεν εργάστηκε για να φροντίσει τα παιδιά.

Συμπεράσματα

Είναι αναγκαίο να ληφθούν μέτρα για την εναρμόνιση οικογενειακής, προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, συμβάλλοντας στο δικαίωμα των γυναικών σε εργασία και επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντική η συνεχής κρατική επιχορήγηση δομών οικογενειακής στήριξης όπως «Βοήθεια στο Σπίτι», «Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών», «Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων» κ.λ.π. για την επέκταση των υπηρεσιών φροντίδας βρεφών και παιδιών και γενικότερα των υποστηρικτικών υπηρεσιών φροντίδας ηλικιωμένων, αρρώστων και ατόμων με αναπηρία. 

Όπως αναφέρεται και σε μελέτη του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης, για την ισότητα, παρά την προοδευτική νομοθεσία και τη λήψη θετικών μέτρων υπέρ των γυναικών, η ουσιαστική υλοποίηση της ισότητας δεν έχει επιτευχθεί στη πράξη. Όλοι οι δείκτες της οικονομικής και κοινωνικής ζωής μαρτυρούν την ύπαρξη ανισοτήτων. Επομένως το προτεινόμενο πλαίσιο πολιτικής πρέπει να βασίζεται στην διάχυση της οπτικής του φύλου σε όλες τις πολιτικές και δράσεις οριζόντια (mainstreaming) και ταυτόχρονα στη λήψη θετικών μέτρων υπέρ των γυναικών για να περάσουμε από τη νομική (de jure) στην πραγματική (de facto) ισότητα των φύλων.

Επομένως, στο πλαίσιο της εναρμόνισης επαγγελματικής, ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής ως εγγυημένο θεμελιώδες δικαίωμα για όλους τους ανθρώπους, στο πνεύμα του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι αναγκαία η θέσπιση μέτρων με βασικό στόχο την ανάπτυξη των κοινωνικών συστημάτων, στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα.