Το διαχρονικό αναπτυξιακό έλλειμμα της Κρήτης

του Δημ. Κ. Σαρρή

Το  περιβόητο διαχρονικό Αναπτυξιακό Ελλειμμα της Κρήτης προκύπτει από το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η Κρήτη εξαιρέθηκε, λόγω του νησιωτικού της χαρακτήρα, κατά τον προγραμματισμό των μεγάλων αναπτυξιακών έργων της χώρας.  

Το Ρίο Αντίρριο, η Εγνατία Οδός, τα μεγάλα Ολυμπιακά Αθλητικά Έργα(με φωτεινή εξαίρεση το Παγκρήτιο Στάδιο), η Αττική οδός,το Μετρό, το αεροδρόμιο των  Σπάτων, ο Σταυρός Ελευσίνας, είναι έργα από τα οποία η Κρήτη δεν είχε  άμεση ωφέλεια...   Η Κρήτη  ,λοιπόν, απαιτεί την κάλυψη του αναπτυξιακού της ελλείμματος γιατί το δικαιούται και     αγωνίζεται ειρηνικά πια, σύμφωνα με τους φιλόδοξους στόχους της Περιφέρειας Κρήτης, να γίνει  το Οικονομικό, Ερευνητικό και Πολιτιστικό κέντρο στο χώρο της Ν.Α Μεσογείου.

Ταυτόχρονα αγωνίζεται για να ολοκληρώσει τους τομείς της Οικονομίας της και να αξιοποιήσει ορθολογικά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του πρωτογενούς και του τριτογενούς της τομέα, με σεβασμό στο φυσικό της και ανθρωπογενές της περιβάλλον, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής των κατοίκων της.

Η περιφέρεια της Κρήτης την περίοδο τις αρχές  της νέας χιλιετηρίδας αντιμετωπίζει σωρεία προκλήσεων, που προέρχονται από τις εξελίξεις στον Ευρωπαϊκό χώρο.

Η ένταξη μας στην ΟΝΕ όχι μόνο δεν νοικοκύρεψε τα δημοσιονομικά  μας ελλείμματα και τα χρέη ,αλλά τα διεύρυνε  και  παράλληλα το φάσμα της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού κοινωνικών ομάδων και τάξεων, έχει  προβάλλει απειλητικά.

Η παγκόσμια οικονομική δε κρίση προκαλεί χρηματιστηριακές και οικονομικές αναταράξεις σε Ανατολή και Δύση.  Ο κοινοτικός  δε προϋπολογισμός  παρέμεινε στα  επίπεδα του 1,27 % του ΑΕΠ της Ε.Ε , άρα αρκετά χαμηλός.

Οι προκλήσεις αυτές, που προέρχονται από την εφαρμογή νέων ευρωπαϊκών πολιτικών και επηρεάζουν την προοπτική ανάπτυξης της Κρήτης.

Το ποσοστό των απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία) ανέρχεται στο 47,3 %  του εργατικού δυναμικού, του δευτερογενή τομέα (βιομηχανία, βιοτεχνία κλπ) στο 16,5 % και του τριτογενή τομέα (τουρισμός) στο 36,2 %.

Ο πρωτογενής τομέας συμβάλλει στο Ακαθάριστο Περιφερειακό Προϊόν με ποσοστό 24%.

Ο δευτερογενής τομέας με ποσοστό 18 % και ο τριτογενής με ποσοστό 58%.    

 -   Η πρώτη σοβαρή, μεταπολεμικά, προσπάθεια ανάπτυξης της Κρήτης  1964-1965, όταν προγραμματίσθηκε, σχεδιάσθηκε και δημοπρατήθηκε ο Βόρειος Οδικός Άξονας της Κρήτης.

Πρέπει να παραδεχθούμε μία απαράδεκτη καθυστέρηση ολοκλήρωσής του. Κατασκευάζεται πάνω από 50 χρόνια.

  -  Η δεύτερη αναπτυξιακή προσπάθεια για την Κρήτη έγινε  με την πιλοτική ένταξη της μεγαλονήσου στα ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΜΑΤΑ,  Κατά την περίοδο 1986-1989 θεσπίσθηκαν τα ΜΟΠ μετά από σοβαρή πολιτική πίεση ( θέσαμε βέτο στην ένταξη στην Κοινότητα της Ισπανίας και της Πορτογαλίας).  Οι κύριοι χρηματοδοτικοί πόροι της Ε.Ε για την εφαρμογή των περιφερειακών της πολιτικών είναι τα διαρθρωτικά Ταμεία, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και οι διάφορες κοινοτικές πρωτοβουλίες.

Επίσης, για τις πλέον αδύναμες χώρες (Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία και Ελλάδα) λειτουργεί από το 1994 το Ταμείο Συνοχής.

Με τα ΜΟΠ εισέρρευσαν στην Κρήτη 108 δις. δρχ περίπου και χρηματοδοτήθηκαν έργα όπως : Αρδεύσεις, Γεωργική Έρευνα, κατάρτιση για συνεταιρισμούς, καταφύγια Αλιευτικών Σκαφών, ιδιωτικά τουριστικά καταλύματα, αναστήλωση αρχαιολογικών χώρων, αναδείξεις μνημείων, βιομηχανικές ζώνες και βιοτεχνικά πάρκα, Δασοκομία, Λιμένες και Αερολιμένες, Βιολογικός Καθαρισμός Χανίων, Αθλητικά κέντρα, Υγεία, Πυροσβεστικά οχήματα κλπ.
Μικρά δηλαδή και διάσπαρτα έργα.

   -  Τρίτη σοβαρή αναπτυξιακή προσπάθεια για τη χώρα και κατά συνέπεια για την Κρήτη, έγινε την περίοδο 1989-1993 με το Α΄  Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, το λεγόμενο  και Α΄  πακέτο Ντελόρ.

Η εφαρμογή του Α  πακέτου Ντελόρ δεν προσέφερε τα αναμενόμενα.  Χρηματοδοτήθηκε από τους πόρους των διαρθρωτικών ταμείων, συνυπολογιζόμενου και του ειδικού κονδυλίου των ΜΟΠ, της τάξης των 2 τρις. Δρχ σε τιμές 1989 παρήγαγαν επενδύσεις 3,8 τρις δρχ. και ιδιωτικές επενδύσεις 450δις. δρχ.  Οι διάφορες δε κοινοτικές πρωτοβουλίες, την ίδια περίοδο, αντιπροσώπευαν 234 δις και παρήγαγαν επενδύσεις 300 δις δρχ.  Η Κρήτη απορρόφησε από το Α  πακέτο Ντελόρ, περί τα 100 δις δρχ.

Παρ' όλα αυτά λόγω της "κολυβοποίησης" των έργων, εντάχθηκαν 7.000 μικρά έργα, τα χρήματα μεν απορροφήθηκαν, αλλά επειδή δεν υπήρξε ανταποδοτικότητα από τα μικροέργα αυτά, το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εισόδημα της Ελλάδας από το 55% του μέσου κοινοτικού το 1988, έπεσε στο 48% το 1993.

-  Σοβαρότερη βέβαια αναπτυξιακή προσπάθεια για τη χώρα μας και κατά συνέπεια και για την Κρήτη, είναι το Β΄ΚΠΣ ή Β  πακέτο Ντελόρ.

   Το Β  ΚΠΣ εγκρίθηκε από την Κομισιόν στις 13 Ιουλίου 1994 και προέβλεπε χρηματοδότηση με 4 τρις Δρχ.από τα διαρθρωτικά ταμεία μέχρι τέλους 1999.

   Με τους πόρους βέβαια του ταμείου Συνοχής και των διαφόρων Κοινοτικών Πρωτοβουλιών (INTERREG, CONVER, URBAN, RETEX, LEADER, NOW κλπ) ξεπερνάει τα 7 τρις. Δρχ.

    Στο Β΄ ΚΠΣ καθορίσθηκαν 5 αναπτυξιακοί άξονες, για να διορθώσει προς την ορθή αναπτυξιακή κατεύθυνση τα λάθη του Α΄   ΚΠΣ.

-1. Προτεραιότητα στις αναπτυξιακές επενδύσεις (λιμάνια, αεροδρόμια, αυτοκινητόδρομοι, σιδηροδρομικό δίκτυο, τηλεπικοινωνίες, ενέργεια κλπ)

-2.  Βελτίωση των συνθηκών ζωής στους τομείς της υγείας, της πρόνοιας και του περιβάλλοντος.

-3. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας στους τομείς της βιομηχανίας, του Τουρισμού, της έρευνας και της τεχνολογίας, της Γεωργίας κλπ.

-4.  Στην Ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού με την επιμόρφωσή του και την προώθηση της απασχόλησής του και

-5. Μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και άρση της απομόνωσης των νησιωτικών περιοχών, μέσω 13 περιφερειακών προγραμμάτων.

Από το 1994 μέχρι το 2000 υλοποιήθηκαν 1.050 έργα και ενέργειες συνολικού κόστους 360 δις δρχ που προέρχονται κατά 320 δις από την Ε.Ε και 40 δις από Εθνικούς Πόρους.

    Από τους οικονομικούς πόρους αυτούς :

- 143 δις δρχ προέρχονται από το ΠΕΠ Κρήτης και αφορούν 818 έργα.

- 127 δις δρχ από τα Λειτουργικά Προγράμματα του ΚΠΣ για 149 έργα

- 21 δις δρχ από Κοινοτικές Πρωτοβουλίες για 25 έργα και

- 28 δις δρχ από το Ταμείο Συνοχής για 11 έργα.

-ΤΟ Γ΄ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ (ΠΑΚΕΤΟ ΣΑΝΤΕΡ 2000-2007)ενέπνευσε  κάποια αισιοδοξία για την πολυπόθητη κάλυψη του  αναπτυξιακού ελλείμματος του νησιού μας, το οποίο  χρηματοδότησε μεν   έργα με σημαντικά κονδύλια και παρά την αυξημένη απορροφητικότητα ,για την οποία απολαύσαμε και κάποιο οικονομικό <<μπόνους>>, το έλλειμμα παρέμεινε πάντα μεγάλο , η προσπάθεια ανολοκλήρωτη και το αίτημα διαχρονικό, καθότι δεν υπήρξε η  απαιτούμενη πρόσθετη χρηματοδότηση.

     Η Κρήτη  έλάβε, από το πακέτο Σαντέρ 450 εκ.ΕΥΡΩ απο το ΠΕΠ Κρήτης, από το Ταμείο Συνοχής 300 εκ.ΕΥΡΩ,  από τα επιχειρησιακά δε προγράμματα των διαφόρων Υπουργείων (ΥΠΕΧΩΔΕ, Μεταφορών, Γεωργίας κλπ), 750 εκ.ΕΥΡΩ, ενώ από Εθνικούς πόρους,  ΣΑΝΑ 300εκ.ΕΥΡΩ,  

-Η ΤΈΤΑΡΤΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ( Δ΄Κ.Π.Σ ,2007-2015) αποτέλεσε , το ύστατο εργαλείο για να προσεγγίσουμε τον πολυπόθητο στόχο της πραγματικής σύγκλισης με περιφερειακή ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή, χωρίς  να την επιτύχουμε.

 Συμπέρασμα λοιπόν είναι, ότι παρά την πρόοδο και τα πολλά μικρά έργα, τα μεγάλα Αναπτυξιακά έργα της Κρήτης(ολοκλήρωση ΒΟΑΚ, κάθετοι άξονες, Νότιος Άξονας, Αεροδρόμιο Καστελλίου, το Ενεργειακό(Κορακιά),Ηλεκτρική διασύνδεση  με την ηπειρωτική Ελλάδα με   υποβρύχιο καλώδιο, το Λιμάνι του Νότου,  νέα Φράγματα ,Μουσεία κλπ)   είτε είναι ημιτελή η ,τα περισσότερα, δεν έχουν ξεκινήσει ακόμη…

Το εκπληκτικό δε πλέον είναι ότι στο   τέλος  της 4ης προγραμματικής περιόδου , αντί να καλύψουμε το αναπτυξιακό μας έλλειμμα , η χώρα μας δέσμια οδηγήθηκε στο Δ.Ν.Τ. στα πρόθυρα της χρεοκοπίας.

Το ερώτημα είναι ΤΙΣ ΠΤΑΙΕΙ;

Υπηρέτησε ο όποιος προγραμματισμός την λογική ανάπτυξης του νησιού ή τα έργα ήταν ένας μακρύς κατάλογος ασύνδετων προτάσεων  ικανοποίησης αιτημάτων με κριτήρια πελατειακής αντίληψης;

Βέβαια για να προγραμματίσει κάποιος τους άξονες ενός νέου Αναπτυξιακού Προγράμματος,  αυτονόητο είναι ότι πρέπει να έχει υπ’ όψη του μια επιστημονική αποτίμηση  των αποτελεσμάτων, από την μέχρι σήμερα  εφαρμογή, των διαφόρων εθνικών και κοινοτικών πολιτικών.  Μια τέτοια μελέτη δεν υπήρξε  ούτε μετά τα ΜΟΠ, ούτε μετά τα πακέτα ΝΤΕΛΟΡ ,ούτε μετά το Γ΄ Κ.Π.Σ. .

Μια μελέτη που πρέπει να εκπονηθεί, όχι για να καταλογισθούν  πολιτικές ευθύνες ,αλλά  για να μην επαναληφθούν τα ίδια λάθη…

Το κυρίαρχο βέβαια ερώτημα είναι:

<<Πώς είναι δυνατόν το ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ  της Κρήτης να είναι περίπου το ίδιο ,όσον αφορά τα μεγάλα έργα ,παρά τον πακτωλό χρημάτων που εισέρρευσαν από την Ε.Ε. τα τελευταία 25 χρόνια.>>

-Η πλέον ρεαλιστική ,πρώτη, απάντηση, στο ερώτημα, είναι ότι τα ποσά αυτά δόθηκαν ,βασικά, στην ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ και όχι σε ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΕΣ   ΣΤΟΧΕΥΜΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ,που θα μεγέθυναν το ΑΕΠ της χώρας και θα κάλυπταν ,επαρκώς, το έλλειμμα.

Είναι αλήθεια ότι τέτοιου είδους Επενδύσεις δεν έχουν γίνει ακόμη, βρίσκονται στην πολυχρόνια αναμονή,  γεγονός που αιτιολογεί  την διαχρονικότητα του Ελλείμματος…