ΑΠΟΨΕΙΣ
Απρίλης ήρθε…Πασχαλιά, μοσχοβολά ο τόπος!
«Για πες μου κι εμένα ποιο είναι το αστείο, κι όλη την ώρα σε βλέπω μες στην καλή χαρά;»
Tης Ελένης Μπετεινάκη*
Από προχθές το βράδυ δε λέει να μ΄αφήσει σε ησυχία. Όλη την ώρα σκάει στα γέλια και μου θυμίζει πως όπου να΄ναι έχει γενέθλια. Σηκώνεται πότε πότε, πλησιάζει την πόρτα, ρίχνει μια κλεφτή ματιά στον κήπο κι ύστερα πάλι κάθεται σε μια άκρη και κάτι, κάτι σχεδιάζει. Καλά το καταλάβατε, ο Πίνοκιο είναι, η ξύλινη κούκλα μου, βοηθός μου πολλές φορές ή καλλίτερα συντροφιά μου σαν γράφω παραμύθια. Το ξέρω πως κάτι σκαρώνει μέρες τώρα, τον βλέπω που κρυφογελά και όλο κοιτάζει το παράθυρο.
«Για πες μου κι εμένα ποιο είναι το αστείο, κι όλη την ώρα σε βλέπω μες στην καλή χαρά;»
«Εεεεε, να, την 1η τ΄Απρίλη έχω γενέθλια και κανένας μα κανένας δεν θα τα βάλει με τη μύτη μου επιτέλους. Όλοι θα με θυμηθούν, όλοι θα πουν ένα ψεματάκι στ΄ όνομά μου! Δεν είναι και λίγο πράγμα να ΄χουν όλοι την έννοια σου;»
Του χαμογέλασα, και του ΄πα να ετοιμαστεί. Μια έκπληξη του ετοίμαζα κι εγώ και τον πήρα μαζί μου και κινήσαμε ίσαμε πάνω, ψηλά, στο αγαπημένο μου βουνό. Σουρούπωνε κι αν κι είχε ένα ψιλόβροχο και συννεφιά, η μαγεία της φύσης έκανε και των δυο μας τα μάτια να ανοίξουν διάπλατα κι ένα δυνατό «ουάου» να φύγει από τα χείλη μας… Πόση ομορφιά, πόσα χρώματα είχε τούτο το δειλινό. Σαν να αποχαιρετούσαμε τον άστατο Μάρτη με τις κατσουφιές και τις τρέλες του, μέσα από μια μοναδική εικόνα. Εικόνα που συμπλήρωνε ένα απαλό αεράκι, δροσιστικό και μυρωδάτο που ‘φερνε αρώματα από θυμάρι και γης γεμίζοντας την ψυχή μας ελπίδα, χαρά και προσμονή.
Τον είδα τότε τον ξύλινο κούκλο μου, πως μαλάκωσε η ψυχή του. Γέμισε κι αυτή χρώματα μοναδικά, πορτοκαλί και ροζ σε όλες τις αποχρώσεις. Κι ήταν εκεί κι έβγαινε πότε πότε από τα σύννεφα κι εκείνος ο ολόχρυσος ήλιος που κρύφτηκε πίσω απ΄τον Ψηλορείτη, αργά, νωχελικά και περήφανα. Αποχαιρετώντας κι εκείνος τον πρώτο γιο της Άνοιξης με ένα από τα πιο μαγευτικά του αποφόρια για να μην τον ξεχάσει…
«Έστησε ο έρωτας χορό με τον ξανθό Απρίλη …» ένας από τους πιο όμορφους στίχους στους Ελευθέρους Πολιορκημένους του Διονύσιου Σολωμού, δίνει όλο το νόημα στον μήνα ετούτο…
Είναι λοιπόν, ο μήνας που «ξανοίγεται » ο έρωτας, ο μήνας των λουλουδιών, των ανθισμένων δέντρων, της περισυλλογής, των Παθών, της Ανάστασης και της ομορφιάς. Είναι ο Απρίλης, το τέταρτο εγγόνι του χρόνου που γεμίζει την ψυχή με όμορφα συναισθήματα και υποσχέσεις για την Άνοιξη που όπως σοφά λέει ο ποιητής, βρίσκεται στην καλύτερή της ώρα.
Τον λένε Γρίλλη, δηλαδή Γκρινιάρη μιας και τελειώνουν όλα τα αποθέματα που υπήρχαν για το χειμώνα και η γκρίνια στην οικογένεια αρχινά. Δεν υπάρχουν πολλές προμήθειες ή καρποί κι αυτό φέρνει μια μικρή αναστάτωση. Τον λένε ακόμη Τιναχτοκοφινίδη γιατί παλιότερα, τίναζαν τα κοφίνια για να καθαριστούν. Αηγιωργίτη ή Αηγιωργάτη λόγω της γιορτής του Αγίου Γεωργίου και Λαμπριάτη όταν πέφτει η Λαμπρή στις μέρες του. Τέλος τον αποκαλούν Τριανταφυλλά γιατί είναι ο μήνας που ανθίζουν τα τριαντάφυλλα.
Απρίλης λοιπόν από το λατινικό ρήμα aperire που σημαίνει ανοίγω, γιατί αυτόν τον μήνα ανοίγουν τα λουλούδια…
1η του Απρίλη… Πρωταπριλιά, μέρα που οι άνθρωποι σ΄ όλον τον κόσμο συνηθίζουν να «γελούν » τους άλλους. Το ψέμα έχει την τιμητική του και οι φάρσες και τα «γελάσματα» γίνονται από όλους , πάντα με την καλύτερη πρόθεση.
«…Έλα να πούμε ψέματα, ένα σακί γιομάτο,
εφόρτωσα ένα μπόντικα σαράντα κολοκύθες
κι απάνου στα καπούλια του ένα σακί ρεβίθια…»
Έθιμο με αρχαίες ρίζες και προέλευση από τη Δύση που ήρθε στην Ελλάδα την εποχή των Σταυροφοριών και ήταν γνωστό και στη μεσαιωνική Γαλλία. Η 1η Απριλίου ήταν η αρχή του έτους ως το 1560 που μεταφέρθηκε την 1η Ιανουαρίου. Επισήμως αυτό συνέβη το 1583 με το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε πολλά προβλήματα στο λαό της Γαλλίας και όσοι την αποδέχτηκαν πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλαιά πρωτοχρονιά λέγοντας τους περιπαικτικά ψέματα και κάνοντας τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.
Αν πάμε λίγο παλιότερα θα συναντήσουμε το έθιμο στους Κέλτες που συνήθιζαν την Πρωταπριλιά που έφτιαχνε ο καιρός να πηγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν με άδεια χέρια , αλλά οι ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια έδιναν κι έπαιρναν. Γι αυτό οι Γάλλοι ακόμα και σήμερα ονομάζουν το πρωταπριλιάτικο ψέμα poisson d’ Avril δηλαδή «ψάρι του Απρίλη» και οι Άγγλοι «April fool’s day».
Η Πρωταπριλιά είναι έθιμο αστικού χαρακτήρα και δεν συναντιέται συχνά στην αγροτική ζωή. Έχει συνδεθεί με τα ψέματα για να στραφεί αλλού η προσοχή του κακού. Λένε ψέματα όχι μόνο σε περιπτώσεις μαγικών ενεργειών αλλά και σε δύσκολες εργασίες όπως ήταν η βαφή των νημάτων , η παρασκευή εφτάζυμου ψωμιού, η εκτροφή του μεταξοσκώληκα.
Στην Κομοτηνή για παράδειγμα όποιος έφτιαχνε φκιασίδι έπρεπε για να μην « κόψει » να πει ένα ψέμα. Αν πάλι ήθελαν να γίνουν τα κουκούλια τους ή να προκόψουν τα μελίσσια ή για να κάνουν τα δέντρα τους καρπούς.
Αυτός που « γελούσανε » ένοιωθε πως κάτι κακό θα του συμβεί, ενώ αυτός που κατάφερνε να ξεγελάσει θεωρούνταν τυχερός για όλη τη χρονιά…
Στην αρχαιότητα πάλι , οι Κρήτες είχαν τη φήμη πως έλεγαν τόσα πολλά ψέματα που υπήρχε κι ένα ρήμα το « κρητίζω » που είχε την σημασία του ψεύδομαι…
Ο Απρίλιος είναι συνδεδεμένος με την μεγαλύτερη Χριστιανική γιορτή, το Πάσχα. Οι γιορτές τούτο τον μήνα και τα έθιμα και οι προλήψεις είναι όλα συνδεδεμένα με αυτό. Σπάνια λείπει το Πάσχα από τον Απρίλη. Όμως θα τα δούμε πιο αναλυτικά τις επόμενες μέρες…
Ο Απρίλιος είναι συνδεδεμένος με την μεγαλύτερη Χριστιανική γιορτή, το Πάσχα. Οι γιορτές τούτο τον μήνα και τα έθιμα και οι προλήψεις είναι όλα συνδεδεμένα με αυτό. Σπάνια λείπει το Πάσχα από τον Απρίλη. Φέτος στις μια γιορτή με πολλά έθιμα και παρατήρηματα, το Σάββατο του Λαζάρου. Είναι το προανάκρουσμα της Μεγάλης Γιορτής και η ίδια η εκκλησία μιλά για την «Πρώτη Ανάσταση » που ο λαός την ονομάζει Λαζαροσάββατο. Είναι ένα πανηγύρι νεκρολατρευτικό που σε πολλά μέρη της Ελλάδας γιορτάζεται με αναπαράσταση της νεκρανάστασης του Λάζαρου γιατί ταιριάζει με το ξύπνημα της φύσης , την ώρα που το χώμα της γης αναδίδει την βλάστηση και τα λουλούδια .
Στη μνήμη του Λάζαρου οι γυναίκες ζυμώνουν για τα παιδιά ειδικά κουλούρια που τους δίνουν ένα ανθρώπινο σχήμα σαν σπαργανωμένο όπως συνήθως παριστάνεται σε εικόνες ο Λάζαρος. Είναι τα λεγόμενα « Λαζαράκια» ή « Λαζόνια» ή απλά « Λάζαροι» και τα παιδιά τους δίνουν εξαιρετικές ιδιότητες .Τα παιδιά πάλι που είναι μέρα που ξεκινούν τις διακοπές τους έφτιαχναν ομάδες και τριγυρνούσαν στα σπίτια των χωριών ή και της πόλης και τραγουδούσαν τα λαζαρικά. Στην Κρήτη έφτιαχναν ένα σταυρό με καλάμια και τον στόλιζαν με κολαϊνες (γιρλάντες) από λεμονανθούς και μαχαιρίδες και τριγυρνούσαν λέγοντας τούτα τα τραγούδια. Σ΄ άλλα μέρη κρατούσαν ένα καλαθάκι στολισμένο με λουλούδια και πολύχρωμες κορδέλες ή έναν κόπανο ( δηλ. ένα μεγάλο ξύλο που κοπάνιζαν τα ρούχα αντί να τα πλύνουν), τυλιγμένο με πολλά παρδαλά και πολύχρωμα κομμάτια πανιών, να φαίνεται σαν να κρατούσαν μωρό.
Την επόμενη μέρα στις 21, γιορτάζουμε την Κυριακή των Βαΐων. Επίσης γιορτή μεγάλη που όλες τις εκκλησίες τις στολίζουν με κλαδιά βαΐων και μοιράζουν και κλαδιά σε διάφορες πλέξεις και σχήματα όπως σταυρούς, φεγγάρια και άστρα στους πιστούς που τα τοποθετούν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Το έθιμο αυτό έχει συμπεριλήφθη στις συνήθειες των λαών από τον 9ο αιώνα περίπου και από τότε πλήθος γυναικών μαζεύονταν για την κατασκευή όλων αυτών των « ταμάτων». Στις νιόπαντρες της χρονιάς που φτιάχνουν τα «βάγια» μεταδιδόταν η γονιμοποιός δύναμη που αυτά περικλείουν στο φύλλωμα τους γιατί είναι αειθαλή φυτά . Επίσης η μετάδοση γινόταν και με χτυπήματα που είναι γνωστά σαν τα «βαγιοχτυπήματα». Πίστευαν ακόμα πως αν ήταν έγκυος η γυναίκα και τη « χτυπούσαν» με τα βάγια θα γεννούσε ευκολότερα.
Σεάλλα μέρη της Ελλάδας τα βάγια είναι κλαδιά δάφνης, μυρτιάς ή ιτιάς και τα φέρνουν στην εκκλησία τα νιόπαντρα ζευγάρια κι όποιος τα « φέρει πρώτος θα πρωτογεννήσει αγόρι» . Αλλά ή δύναμη των βαγιών φτάνει και μέχρι τα ζώα και τα φυτά. Κρεμούσαν τα βάγια στα καρποκλάδια δηλαδή στα καρποφόρα δέντρα και δεν τα πλησίαζε το σκουλήκι και τα ζώα αν τα χτυπούσαν με αυτά θα γεννούσαν πολλά περισσότερα από ότι συνήθως.
Και ακολουθεί η Μεγάλη εβδομάδα, ημέρες πένθους και περισυλλογής και η Κυριακή του Πάσχα στις 28 του Απρίλη με πάρα πολλά έθιμα και συνήθειες που θα δούμε τις επόμενες μέρες.
Στις 25 του Απρίλη, είναι του Αγίου Μάρκου, την φετινή Μεγάλη Πέμπτη που παρετυμολογικά το όνομά του σχετίζεται με το ρήμα μαργώνω που σημαίνει ναρκώνω. Επικαλούνταν λοιπόν τον άγιο για να « ναρκώσει »τα φίδια χτυπώντας χάλκινα αντικείμενα.
Η κινητή γιορτή του Αϊ Γιωργιού, του ιππότη αγίου με το άσπρο άλογο, από τους πιο γνωστούς και αγαπητούς που γιορτάζεται φέτος στις 29 του Απριλη, τη Δευτέρα του Πάσχα και θα ΄ναι πάλι πανηγυρική σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Αϊ Γιώργης είναι ο δρακοντοκτόνος των παραμυθιών που σκοτώνει το θεριό για να γλιτώσει η βασιλοπούλα και να αφήσει,συνήθως, το νερό της πολιτείας να τρέξει. Η γιορτή τούτη συμπίπτει με την εποχή που λουλουδιάζει ο τόπος και θεωρείται κάτι σαν αρχή του καλοκαιριού. Μοιάζει με την Πρωτομαγιά και τα έθιμα που συναντούμε έχουν να κάνουν με το πέρασμα από μια εποχή σε μια άλλη. Τα κορίτσια πηγαίνουν την προηγούμενη βραδιά νερό στην εκκλησιά ή βάζανε μπακίρια στις πόρτες των σπιτιών και μια πρασινάδα σαν σταυρό στην εξώπορτα. Είναι η μέρα που λατρεύεται από τους τσοπαναραίους γιατί αρχίζουν να αναβαίνουν με τα κοπάδια τους στα βουνά σημάδι πως τέλειωσε ο χειμώνας. Στη γιορτή του πάντα θυσίαζαν ένα ζώο και το πρόσφεραν στο εκκλησίασμα να πουληθεί . Λέγανε πως με το αίμα του ζώου άλειφαν τις τέσσερις γωνιές του ναού και τα μάγουλα των παιδιών για να το δει ο άγιος και να τα χει γερά. Και κάνανε κι ένα σωρό μαντικά για να διώξουν το κακό από το μαντρί τους. Ρίχνανε κεχρί γύρω από τη στάνη κι όποιος μπορούσε να μετρήσει τα σπυριά τούτος θα παίρνε κι ένα καλό μπαξίσι. Σε άλλες περιοχές τούτη τη μέρα παραβγαίνανε σε αγώνες με άλογα κι ο νικητής έπαιρνε στον ώμο του ένα αρνί και θα ταν ο τυχερός όλης της χρονιάς. Τέλος τούτη τη μέρα συνήθιζαν το ζύγισμα και τις κούνιες για τους ανθρώπους, για το καλό, και ξεκινούσαν οι νέες συμβάσεις για πρόσληψη ψυχογιών, μπιστικών και αγροφυλάκων .
Κι ακολουθεί η εβδομάδα της Διακαινησίμου, το Ασπροβδόμαδο που συνεχίζουν οι χαρές και τα πανηγύρια της Λαμπρής στα ξωκλήσια και τις πλατείες των χωριών.
Κι η φύση γεμίζει ευωδιές, αρώματα, χρώματα κι ομορφιές περιμένοντας τον Μάη που ΄ναι φορτωμένος μαγικά, μυστικά και λουλούδια!
Καλό σας μήνα !
*H Ελένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός
ΠΗΓΕΣ :
*«Λόγια του αέρα», Μπετεινάκη Ελένη,Ιδ. Συλλογή,2018
Γ.Α. Μέγα « Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας »,Αθήνα 1963
Οι 12 μήνες ,Τα λαογραφικά, Κυριακίδου – Νέστορος Άλκη, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1982
Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμάνωρ
«Πασχαλινά και της Άνοιξης», Λουκάτος Δημήτρης, 1980
Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
cretalive.gr
