Πώς τα ακραία φυσικά φαινόμενα επηρεάζουν την ψυχική υγεία;

Η κλιματική αλλαγή και οι σχετικές καταστροφές που έχει επιφέρει προκαλούν έντονες αντιδράσεις στην ψυχική κατάσταση όλων μας. Αντιδράσεις  που σχετίζονται κυρίως με το άγχος αλλά και χρόνιες και σοβαρές διαταραχές ψυχικής υγείας. Εξάλλου, φαινόμενα όπως οι  πλημμύρες και οι μεγάλες περίοδοι  ξηρασίας έχουν στο παρελθόν συσχετιστεί με αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και διαταραχών μετατραυματικού στρες. Άραγε τi επίπτωση θα έχουν οι τελευταίοι σεισμοί στην περιοχή μας;

Το τραύμα που προκαλείται και οι απώλειες που δημιουργούνται από μια καταστροφή, όπως, πχ, η απώλεια σπιτιού ή εργασίας και η επακόλουθη αποσύνδεση από τη γειτονιά και την κοινότητα, μακροπρόθεσμα συμβάλλουν στην εμφάνιση της κατάθλιψης και την εκδήλωση αυξημένου άγχους.

Σημαντικότατο κομμάτι της κλιματικής αλλαγής είναι και η ατμοσφαιρική ρύπανση του πλανήτη, που  έχει αποδειχθεί ότι είναι επιβλαβής στη σωματική και ψυχική υγεία αλλά και στην ευεξία μας. Είναι πια καλά τεκμηριωμένο πως 9 στους 10 ανθρώπους σε όλο τον κόσμο αναπνέουν αέρα που περιέχει υψηλά επίπεδα ρύπων, ενώ υπολογίζεται πως η κλιματική αλλαγή ευθύνεται για 7 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους ετησίως (σύμφωνα με τον ΠΟΥ). Η ατμοσφαιρική ρύπανση φαίνεται να συμβάλει και στην έκπτωση της νοητικής λειτουργίας, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο εμφάνισης ανοϊκών συνδρόμων. Αρκετές μελέτες υποστηρίζουν πως η μείωση των ατμοσφαιρικών ρύπων ωφελεί την υγεία του εγκεφάλου.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν επίσης σε μεγάλο βαθμό συσχετιστεί με την  αύξηση της επιθετικής συμπεριφοράς και της ενδοοικογενειακής βίας. Η έκθεση στην υπερβολική ζέστη φαίνεται να οδηγεί σε αυξημένη χρήση αλκοόλ ως αυτοθεραπεία στην αντιμετώπιση του στρες, αύξηση των εισαγωγών στα νοσοκομεία και στα επείγοντα για τους ψυχικά πάσχοντες καθώς και αυξημένα περιστατικά με αυτοκτονικό ιδεασμό. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μεγάλης κλίμακας πυρκαγιές που έπληξαν φέτος την χώρα μας και στον παρόντα χρόνο η φονική σεισμογενής δραστηριότητα στο Αρκαλοχώρι. Αμέτρητοι άνθρωποι βρέθηκαν και βρίσκονται σε απόγνωση, χωρίς ελπίδα για το μέλλον, πολλοί από αυτούς χωρίς πλέον να τους έχουν απομείνει τα βασικά για την επιβίωση τους. Έντονα συναισθήματα που κατεγράφησαν και θα μείνουν χαραγμένα στις μνήμες πολλών. Φυσικό επακόλουθο πολλοί συνάνθρωποί μας να χρειαστούν κάποια βοήθεια στο κομμάτι της ψυχικής τους υγείας. 

Η ανάγκη επομένως για υπηρεσίες ψυχικής υγείας αυξάνεται μετά από μια καταστροφή που σχετίζεται με το κλίμα. Ταυτόχρονα, βέβαια, υπάρχει συχνά δυσλειτουργία στις υπηρεσίες ή μείωση της διαθεσιμότητας ή της προσβασιμότητας σε αυτές λόγω της δυσμενούς κατάστασης που ακολουθεί τέτοιες καταστροφές.

Ποιοι επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή;

Τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, οι χρόνιοι ασθενείς, τα άτομα με νοητική ή κινητική δυσλειτουργία, οι έγκυες και οι γυναίκες μετά τον τοκετό, οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, οι άστεγοι καθώς και τα άτομα με ψυχικές ασθένειες είναι περισσότερο ευάλωτοι στις πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. 

Τα άτομα με ψυχικές παθήσεις πιθανώς επηρεάζονται περισσότερο από ακραία καιρικά φαινόμενα για διάφορους λόγους. Η ψυχιατρική φαρμακευτική αγωγή συχνά επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται σωστά την θερμοκρασία του σώματος του, οδηγώντας σε καθυστερημένη αναζήτηση ιατρικής βοήθειας. Επιπρόσθετα, οι ψυχικά ασθενείς συχνά ζουν σε συνθήκες φτώχειας ή έχουν συνυπάρχουσες διαταραχές όπως η χρήση ουσιών. Δυσκολεύονται, λοιπόν, να ανταπεξέλθουν ή να προσαρμοστούν στις αλλαγές. Τα άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές συνήθως εξαρτώνται από τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, τις  εκάστοτε υποδομές και τους χώρους χορήγησης φαρμάκων που διαταράσσονται συχνά μετά από καταστροφές. 

Τα παιδιά επηρεάζονται περισσότερο από τις δυσμενείς επιπτώσεις που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και είναι πιο πιθανό να έχουν επίμονα συμπτώματα που σχετίζονται με το τραύμα μετά από μια καταστροφή. Διαταραχές στη ρουτίνα, αποχωρισμός από τους γονείς τους ως αποτέλεσμα εκκένωσης ή εκτοπισμού, και το άγχος των γονέων που αναπόφευκτα βιώνουν και τα παιδιά πλάι τους μετά από μια καταστροφή, όλα συμβάλλουν στην κακή ψυχολογία  των παιδιών. Όμως, γνωρίζοντας πως τα παιδιά είναι σε μεγάλο βαθμό ιδιαίτερα ανθεκτικά και οι έντονες αντιδράσεις τους στις καταστροφές είναι πρόσκαιρες, καλό είναι να παρακολουθούνται για μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία μέχρι να επέλθει η αναγνώριση, η αποδοχή, και η επίλυση του προβλήματος.

Οι άνθρωποι της πρώτης γραμμής, οι εργαζόμενοι έκτακτης ανάγκης και όσοι άλλοι ασχολούνται με την αντιμετώπιση ακραίων καιρικών καταστροφών διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για την ψυχική τους υγεία, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.  Τέτοιοι εργαζόμενοι εκτίθενται συχνά σε τραυματισμό ή ακόμα και σε θάνατο κατά τη διάρκεια της εργασίας τους, γεγονός που επιβαρύνει την ψυχική υγεία τόσο των ιδίων όσο και των οικογενειών τους. Στις δύσκολες καταστάσεις, δηλαδή, όσοι παρέχουν υπηρεσίες για την ασφάλεια του γενικού πληθυσμού και την αντιμετώπιση των καταστροφών είναι, μαζί με τις οικογένειές τους, παράλληλα και θύματα και χρειάζονται αυξημένη στήριξη για να διαχειριστούν και την δική τους δυσμενή θέση. 

Μακροπρόθεσμα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής και συνέπειες της

Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (αλλά και των σεισμών) είναι πολλαπλές και συμπεριλαμβάνουν τη μετανάστευση του πληθυσμού, την έλλειψη τροφίμων, την απώλεια εργασιακής απασχόλησης και την απώλεια της κοινωνικής υποστήριξης, παράμετροι οι οποίες έχουν άμεσες συνέπειες και στην ψυχική υγεία.

Χαρακτηριστικό και συνάμα έντονο γεγονός είναι η αύξηση που παρατηρείται στην μετανάστευση των πληθυσμών. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, κάθε χρόνο από το 2008 έως και σήμερα, περισσότεροι από 20 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάζονται να μετακινηθούν εξαιτίας τέτοιων σοβαρών κλιματικών καταστροφών, όπως  οι πλημμύρες, οι καταιγίδες, οι πυρκαγιές ή οι ακραίες θερμοκρασίες. 

Απ’ ότι φαίνεται, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει σημαντικά και θα συνεχίσει να επηρεάζει την ψυχική μας υγεία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Και απ’ ότι φαίνεται, στην κλιματική αλλαγή ήρθε να προστεθεί και η σεισμική δραστηριότητα στη «γειτονιά μας». Ας οπλιστούμε με ψυχραιμία, κατανόηση, αλληλεγγύη και αισιοδοξία για να πετύχουμε τις βέλτιστες λύσεις στα νέα δεδομένα που ο Εγκέλαδος μας επιβάλλει. 

Σφακιανάκης Νίκος

Κοινωνικός Λειτουργός

Κλινική Ψυχικής Υγείας «Αγ.Χαράλαμπος», www.axclinic.gr

Πηγές:

• Coping with Extreme Heat and Signs of Heat Stroke – Climate Psychiatry Alliance
• Climate Effects on Health – Centers for Disease Control and Prevention
• Create a Plan for Climate-Related disasters Information for individuals and families to create a plan so theyare better prepared for disasters. From Ready.gov
• Preparing for Different Types of Climate-Related Disasters Tips on preparing for different types of disasters from the Centers for Disease Control and Prevention
• Disaster Preparedness, Response nd Recovery, Substance Abuse and Mental Health Services Administration
• Mental Health and Our Changing Climate: Impacts, Implications, and Guidance. American Psychological Association and ecoAmerica.
• United Nations and Climate Change: Take Action.
• Personal Actions for Climate Change. California Environmental Protection Agency, Air Resources Board.
• Global Wellness Institute: Air Quality Will Become Much Bigger Focus in the Wellness Industry and Investment Space By Thierry Malleret, economist