Καρκινικός πόνος: Πώς αντιμετωπίζεται;

Πονούν οι καρκινοπαθείς; Και που οφείλεται ο πόνος αυτός; Υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία ώστε ένας ασθενής με καρκίνο να μην πονάει; Ποια "όπλα" έχει στη φαρέτρα της η ιατρική κοινότητα; Τι είναι το ιατρείο πόνου;

Σε όλες αυτές τις ερωτήσεις απαντά στο Cretalive και την Ελένη Μπουρμά, με απλό και κατανοητό τρόπο, η αναισθησιολόγος - ιατρός πόνου, κ. Ειρήνη Χαϊνάκη, των πολυϊατρείων “Κνωσός Διάγνωσις”

Αναλυτικά η συνέντευξη της κ. Χαϊνάκη:

Πού οφείλεται ο πόνος στον καρκινοπαθή;

Ο πόνος μπορεί να οφείλεται στον ίδιο τον καρκίνο όταν πιέζει νεύρα, οστά ή όργανα. Μπορεί να οφείλεται στη θεραπεία που λαμβάνει για τον καρκίνο είτε χημειοθεραπεία είτε ακτινοθεραπεία είτε ανοσοθεραπεία. H περιφερική νευροπάθεια είναι μια συχνή επιπλοκή κατά τη λήψη χημειοθεραπευτικών. Οι ακτινοθεραπείες ανάλογα που εφαρμόζονται μπορούν να προκαλέσουν εγκαύματα, βλεννογονίτιδες, οστεονεκρώσεις, μετακτινικές ινώσεις, κυστίτιδες, παθολογίες που προκαλούν πόνο. Οι ανοσοθεραπείες , επίσης, έχουν ενοχοποιηθεί για πόνο μυών και αρθρώσεων.

Οι χειρουργικές παρεμβάσεις ή οι διαγνωστικές εξετάσεις που γίνονται για την αντιμετώπιση του καρκίνου μπορεί να είναι επώδυνες και θα πρέπει να υπάρχει πρόνοια γι’ αυτόν τον πόνο, ο οποίος μπορεί να μη διαρκεί πολύ αλλά μπορεί να κάνει τον ασθενή πιο ευαίσθητο στον πόνο. Αυτό που λέμε να μειώσει τον ουδό του πόνου του.

Κι αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς είναι η ύπαρξη άλλων παθολογιών που μπορεί να είναι άσχετες με τον καρκίνο και μπορεί να είναι επώδυνες. Για παράδειγμα μια περιφερική νευροπάθεια σε έναν ασθενή με σακχαρώδη διαβήτη, μια νευραλγία έρπητα ζωστήρα, μια οσφυαλγία κοκ. Οπότε θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα συνοδά νοσήματα του ασθενή.

Υπάρχει δηλαδή μια ετερογένεια αυτού του συμπτώματος και θα πρέπει να αξιολογείται επαρκώς πριν γίνει μια τροποποίηση της αναλγητικής αγωγής ή του θεραπευτικού πλάνου.

Δηλαδή όλοι οι ασθενείς με καρκίνο εμφανίζουν πόνο;

Δεν εμφανίζουν όλοι οι καρκινοπαθείς πόνο. Σε μια συστηματική ανασκόπηση και μετανάλυση που έγινε το 2022 η επίπτωση του πόνου κυμαίνεται στο 35,8%, εφόσον λαμβάνουν θεραπεία για τον καρκίνο και από αυτούς τους ασθενείς το 22,8% είχαν μέτριο προς σοβαρό πόνο. 
Δηλαδή περίπου ένας στους τρεις ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο, θα εμφανίσουν πόνο και από αυτούς ένας στους τέσσερις θα έχει σοβαρό πόνο. 
Αυτό εξαρτάται από την εντόπιση και το στάδιο του καρκίνου, από την ιδιοσυγκρασία του ασθενούς, δηλαδή πόσο ευαισθητοποιημένος είναι στον πόνο και από τη συνύπαρξη άλλων νοσημάτων. Σε ασθενείς που δε λαμβάνουν θεραπεία, τα ποσοστά αυτά είναι αρκετά υψηλότερα.

Το ενθαρρυντικό είναι ότι τα ποσοστά αυτά έχουν μειωθεί σε σχέση με δέκα χρόνια πριν. Σε ασθενείς όμως που θα εμφανίσουν πόνο, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται.

Γιατί είναι σημαντικό ν’ αντιμετωπίζεται ο πόνος; Τι επίδραση έχει στη ζωή του ασθενή;

Οποιαδήποτε μορφή πόνου, και όχι μόνον ο καρκινικός πόνος, έχει αρνητικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα και την προσωπικότητα του ατόμου. Μπορεί για παράδειγμα να μην τον αφήνει να κοιμάται επαρκώς, να μη σιτίζεται επαρκώς, ή να μην μπορεί να κοινωνικοποιηθεί επαρκώς. Μπορεί οι ασθενείς  να γίνονται επιθετικοί προς τους οικείους τους ή το υγειονομικό προσωπικό που προσπαθεί να τους βοηθήσει. Υπάρχουν ασθενείς που αρνούνται να συνεχίσουν τη θεραπεία.

Όλη αυτή η ψυχολογική επιβάρυνση εξουθενώνει τόσο τον ασθενή όσο και το οικογενειακό του περιβάλλον και πολλές φορές επηρεάζει την ανταπόκρισή του στη θεραπεία.

Μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ο καρκινικός πόνος;

Η αντιμετώπισή του είναι μια συνεχής πρόκληση, γιατί όπως αναφέρθηκε, ο καρκινικός πόνος είναι ένα σύμπτωμα που παρουσιάζει εξαιρετική ετερογένεια στην αιτία που τον προκαλεί. Απαιτείται εξατομικευμένη και πολύπλευρη αντιμετώπιση ανάλογα με την παθολογία και την ιδιοσυγκρασία του ασθενή.  

Απαιτεί συνεχή αξιολόγηση του είδους του πόνου, της εντόπισης, της έντασης, της επίδρασης του στην καθημερινότητα και την προσωπικότητα του ασθενούς. Γι’ αυτό χρειάζεται καλή συνεργασία όλης της ομάδας που εμπλέκεται στη θεραπεία του ασθενή, του ογκολόγου, του χειρουργού, του αναισθησιολόγου αλγολόγου αλλά και του ίδιου του ασθενή.

Μια καλή συνεργασία βοηθάει να αξιοποιηθούν σωστά όλα τα όπλα που έχουμε στη φαρέτρα μας και να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ο πόνος.

Επιπρόσθετα απαιτείται συνεχής επαναξιολόγηση καθώς μπορεί να αλλάξει χαρακτήρα ή εντόπιση κατά τη διάρκεια της θεραπείας.

Με ποιο τρόπο αντιμετωπίζεται ο καρκινικός πόνος σε ένα ιατρείο πόνου;

Συνδυάζονται η φαρμακευτική αγωγή με συμπληρωματικές θεραπείες όπως ο βελονισμός, η διαδερμική ηλεκτροθεραπεία και με παρεμβατικές τεχνικές όπως νευρικοί ή νευρολυτικοί αποκλεισμοί, καυτηριασμός νεύρων, χρήση αντλιών για συνεχή ή κατ’επίκληση χορήγηση. Δε σημαίνει ότι όλες αυτές οι θεραπείες γίνονται σε όλους τους ασθενείς. 

Υπάρχει μια συστηματική προσέγγιση του ασθενή και των χαρακτήρων του πόνου του και τίθεται ένα θεραπευτικό πλάνο και κάποιοι θεραπευτικοί στόχοι μαζί με τον ίδιο και το θεράποντα ιατρό.
Στο πλάνο αυτό υπάρχει μια κλιμάκωση των θεραπειών βάσει της διεθνούς βιβλιογραφίας και των οδηγιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την αντιμετώπιση του πόνου.

Επίσης, οι στόχοι που τίθενται δεν έχουν να κάνουν μόνο με τη μείωση του πόνου. Έχουν να κάνουν και με τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου. Το τι βελτιώνει τη ζωή κάποιου είναι διαφορετικό για κάθε άνθρωπο. 
Για παράδειγμα για έναν αθλητή αυτό που βελτιώνει την ποιότητα ζωής του  είναι να μπορεί να αθλείται. Για έναν συγγραφέα να μπορεί να γράφει. Για τη μαμά να μπορεί να μαγειρεύει για τα παιδιά της. 

Αν δοθεί μια θεραπεία που μειώνει μεν τον πόνο αλλά κάνει τον ασθενή να μη μπορεί να σηκωθεί από το κρεβάτι, να μη μπορεί να συγκεντρωθεί για να γράψει - να μη μπορεί γενικά- η αίσθηση αυτή της ανικανότητας έχει επίσης αρνητικές συνέπειες για το άτομο και την οικογένειά του. 

Αυτό είναι που πρέπει να έχει υπόψη του οποιοσδήποτε συνάδελφος χορηγεί φάρμακα ως αναλγητική θεραπεία σε ασθενείς με καρκίνο. 
Δεν είναι πάντα εύκολο να επιτύχεις τη χρυσή τομή -αποτελεσματικότητα αναλγησίας και ποιότητα ζωής. Είναι, όμως αυτό που πρέπει να επιζητούμε για τους ασθενείς κι αυτό προσπαθούμε να κάνουμε στο ιατρείο πόνου.