Το εργασιακό άγχος προκαλεί φόβο, θυμό και σοβαρά προβλήματα υγείας

Η 10η Οκτωβρίου κάθε έτους, καθιερωμένη από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Ψυχικής Υγείας και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, είναι αφιερωμένη φέτος στην «Ψυχική Υγεία στο Χώρο Εργασίας». 

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η εργασία είναι ευεργετική για την ψυχική υγεία, αλλά ένα αρνητικό εργασιακό περιβάλλον μπορεί να οδηγήσει σε ψυχικές διαταραχές. 

Ενώ οι σημερινές συνθήκες και οι όροι εργασίας έχουν αλλάξει δραματικά τα τελευταία ιδίως χρόνια και η ανεργία αποτελεί έναν σύγχρονο Μινώταυρο ιδιαίτερα για τη νεολαία, ένας στους πέντε ανθρώπους που εργάζονται θα αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα Ψυχικής Υγείας στην εργασία του. Ο εκφοβισμός και οι προσβολές συχνά αναφέρονται ως αιτίες εμφάνισης εργασιακού στρες. Επιπλέον, ευθύνονται τόσο για σωματικά όσο και για ψυχολογικά προβλήματα. 

Το άγχος είναι μία κατάσταση, η οποία συνοδεύεται από φυσικές, ψυχολογικές ή κοινωνικές επιπτώσεις ή δυσλειτουργίες και η οποία προκύπτει σε άτομα που αισθάνονται ανίκανα να γεφυρώσουν το κενό ανάμεσα στις απαιτήσεις ή τις προσδοκίες που τίθενται επ’ αυτών. 
Κάθε άτομο είναι καλά εφοδιασμένο για να αντεπεξέρχεται σε βραχυχρόνια έκθεση σε πίεση, κάτι που μπορεί να θεωρηθεί ως θετικό, αλλά έχει μεγαλύτερη δυσκολία στην αντιμετώπιση παρατεταμένης έκθεσης σε εντατική πίεση. 

Περαιτέρω, διαφορετικά άτομα μπορούν να αντιδράσουν διαφορετικά σε παρόμοιες καταστάσεις, ενώ το ίδιο άτομο μπορεί να αντιδράσει διαφορετικά σε παρόμοιες καταστάσεις σε διαφορετικές περιόδους της ζωής του. 
Το άγχος δεν είναι ασθένεια, παρατεταμένη όμως έκθεση σε αυτό μπορεί να μειώσει την αποδοτικότητα του ατόμου στην εργασία και να επηρεάσει αρνητικά την υγεία του.

Το άγχος που προέρχεται εκτός του εργασιακού περιβάλλοντος μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στη συμπεριφορά και σε μειωμένη αποδοτικότητα στην εργασία. 

Όλες οι εκδηλώσεις άγχους στην εργασία δεν μπορούν να θεωρηθούν εργασιακό άγχος. 

Το εργασιακό άγχος μπορεί να προκληθεί από διαφορετικούς παράγοντες όπως:

Εργασιακό στρες και οικονομική κρίση

Ο κυριότερος παράγοντας εργασιακού στρες στις μέρες μας είναι η ανασφάλεια και το αίσθημα της απειλής που νιώθει ο εργαζόμενος. Και αυτό διότι αυτοί οι παράγοντες μπορούν αρκετά εύκολα να οδηγήσουν το άτομο στο φόβο και τον πανικό. Και τότε το άγχος πολλαπλασιάζεται και δημιουργείται φαύλος κύκλος. Όμως, ειδικά στις μέρες μας, το στρες στην εργασία δεν μπορεί να αναλυθεί και αντιμετωπιστεί ξεχωριστά και μόνο του. Για πολλούς ανθρώπους η εργασία ήταν πρώτη προτεραιότητα και για πολλούς περισσότερους ο δείκτης ανάπτυξης και εξέλιξής τους. Φυσικά, η εργασία είναι και προτεραιότητα και ανάπτυξη. Αλλά όταν υπάρχει μόνο αυτό και αυτό απειλείται είναι φυσικό να νιώθει ο άνθρωπος ότι απειλείται ολόκληρη η ταυτότητα, η προσωπικότητα, η ανάπτυξή του. Το ερώτημα όμως πρέπει να τεθεί από την αρχή και αφορά τις αξίες και τις στάσεις ζωής.

Το εργασιακό στρες μπορεί να θεωρηθεί και η αιτία και το αποτέλεσμα πολλών καταστάσεων. Μπορεί να γίνει αιτία πολλών ασθενειών, παθήσεων, διαταραχών. Μπορεί όμως να είναι και το αποτέλεσμα μιας πορείας ζωής που δεν επιτρέπει να πούμε «όχι» σε κανένα συνάδελφο, να μην στεναχωρήσουμε ή να δυσαρεστήσουμε κανένα υφιστάμενο, προϊστάμενο ή συνάδελφο, να φορτωνόμαστε συστηματικά δουλειά που δεν μας αναλογεί χωρίς να λέμε τίποτα, να παίρνουμε την άδειά μας αφού πρώτα αποφασίσουν όλοι οι άλλοι, να μη συζητάμε κάτι που μας ενόχλησε και να το κουβαλάμε κάθε μέρα μαζί μας…
Μέχρι και 35-40% των υπαλλήλων στην Ευρώπη δηλώνουν ότι υποφέρουν από εργασιακό άγχος με τους Έλληνες να κατέχουν την πρωτιά, δηλώνοντας άγχος στην εργασία σε επίπεδο πάνω από 60%.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το δεύτερο συνηθέστερο πρόβλημα υγείας που οφείλεται στην εργασία είναι μετά την οσφυαλγία, το εργασιακό άγχος, καθώς πλήττει σχεδόν ένα στους τρεις εργαζόμενους. Το εργασιακό άγχος μπορεί να εμφανισθεί σε οποιοδήποτε κλάδο και μέγεθος επιχείρησης μπορεί να επηρεάσει τον καθένα σε οποιοδήποτε επίπεδο. Πολλές συνθήκες όπως η πίεση, ο ανταγωνισμός, η αποδοτικότητα, η βία, ο εκφοβισμός, μπορεί να οδηγήσουν σε εργασιακό άγχος.Έχει υπολογισθεί ότι το άγχος που οφείλεται στην εργασία κοστίζει στα κράτη μέλη τουλάχιστον 20 δις. Ευρώ ετησίως. Το κόστος δεν θα πρέπει να υπολογίζεται μόνο στενά, δηλαδή πόσα ευρώ χάνουν οι οργανισμοί αλλά συνολικά δηλαδή να συνυπολογισθούν και οι ευρύτερες ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις που πλήττουν την κοινωνία, τα άτομα και τις επιχειρήσεις.

Η χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών και άλλων ψυχοτρόπων ουσιών στο χώρο της εργασίας είναι συχνό φαινόμενο και αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για εργατικά ατυχήματα ή άλλα προβλήματα που σχετίζονται με την αποδοτικότητα στην εργασία, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις απουσίες και τις αναρρωτικές άδειες.

Το άγχος έχει σχέση με τις μεταβολές που συμβαίνουν στον οργανισμό όταν αυτός εκτεθεί σε απροσδιόριστη απειλή. Οι μεταβολές αυτές μπορούν να διακριθούν σε συνειδητές ή μη συνειδητές, σε μετρήσιμες ή μη μετρήσιμες.  Υπάρχουν δυο διαφορετικά προφίλ του εργαζόμενου. Αυτού που στον εργασιακό χώρο φοβάται και αυτού που θυμώνει. Ο φόβος και ο θυμός προκαλούν αύξηση της αδρεναλίνης από τα νεφρά. Οι δυο αυτές εκδηλώσεις του οργανισμού, αποτελούν εκδηλώσεις του επινεφριδιακού άξονα. Πρόκειται για συνειδητές μεταβολές του οργανισμού. Το άτομο όταν αισθάνεται φόβο εκδηλώνει τις περισσότερες φορές υποχώρηση, ενώ όταν αισθάνεται θυμό τείνει να εκδηλώσει αντιδραστική συμπεριφορά. Ωστόσο ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί και στις μη συνειδητές μεταβολές του οργανισμού που οφείλονται στο άγχος. Τέτοιες μεταβολές είναι αυτές στο ανοσοποιητικό σύστημα, στο αναπαραγωγικό (δυσμηνόρροια, στυτικές διαταραχές κτλ.), στο ενδοκρινολογικό, αυξομειώσεις του βάρους, νεοπλασματικές ασθένειες, στο μεταβολικό (θυροειδής αδένας, διαβήτης κτλ.).

Στη σημερινή εποχή, ο φόβος να μην μπορείς να ανταποκριθείς στο ύψος των περιστάσεων, να μην μπορείς να ικανοποιήσεις τις απαιτήσεις που έχουν οι άλλοι για σένα, να μην μπορείς να εκφράσεις τις αδυναμίες ή την αγωνία σου, σε οδηγεί σταδιακά στην αυτοενοχοποίηση, στην απογοήτευση, στην έλλειψη αυτοεκτίμησης, στην αποξένωση, στην κατάθλιψη και υπό ορισμένες προϋποθέσεις...στην αυτοκτονία. Το πιο σημαντικό στοιχείο στην υγεία και ανταγωνιστικότητα μιας επιχείρησης είναι το 'ανθρώπινο κεφάλαιό' της. Αυτό ισχύει περισσότερο από ποτέ σήμερα στην οικονομία τη γνώσης. Γιατί προϋπόθεση να σκέφτονται ορθολογικά και δημιουργικά οι εργαζόμενοι είναι η διατήρηση και ανάπτυξη της ψυχικής τους υγείας.

Στους παράγοντες που σχετίζονται με το άγχος περιλαμβάνονται οι εξής:

• ο υπερβολικός φόρτος εργασίας ή η έκθεση σε φυσικούς κινδύνους.
• ο έλεγχος που έχουν οι εργαζόμενοι στον τρόπο εκτέλεσης της εργασίας τους.
• εάν οι εργαζόμενοι κατανοούν τον ρόλο τους.
• οι διαπροσωπικές σχέσεις, περιλαμβανομένων ζητημάτων όπως η παρενόχληση και η βία.
• η στήριξη που παρέχεται από συναδέλφους και προϊσταμένους, και
• η κατάρτιση που χρειάζονται οι εργαζόμενοι για την εκτέλεση των καθηκόντων τους.

Γρήγορες τεχνικές μείωσης του άγχους

Η διαχείριση του άγχους τείνει να επικεντρώνεται περισσότερο στα άτομα και όχι στις επιχειρήσεις. Όμως, το κλειδί για την πρόληψη του εργασιακού άγχους και των ψυχοκοινωνικών κινδύνων βρίσκεται στην επιχείρηση και στη διαχείριση της εργασίας. Η πρόληψη των συνεπειών του εργασιακού άγχους είναι προτιμότερη από την αντιμετώπιση μετά την εμφάνισή τους.

Μερικά αποτελεσματικά μέτρα για την αντιμετώπιση του εργασιακού άγχους είναι τα εξής:

• η παροχή επαρκούς χρόνου στους εργαζομένους για την εκτέλεση των καθηκόντων τους.
• η σαφής περιγραφή της εργασίας.
• η παροχή στους εργαζομένους της δυνατότητας να εκφράζουν παράπονα και η σοβαρή αντιμετώπισή τους.
• η ελαχιστοποίηση των φυσικών κινδύνων.
• η κατανόηση των παραγόντων άγχους εκτός του χώρου εργασίας.
• η ανταπόκριση του φόρτου εργασίας στις δυνατότητες και τους πόρους έκαστου εργαζομένου.
• η οργάνωση σεμιναρίων & εκπαίδευση των εργαζομένων από ειδικούς στη διαχείριση του άγχους.
• ο σχεδιασμός των καθηκόντων κατά τρόπο ώστε να παρέχει κίνητρα.
• ο σαφής καθορισμός εργασιακών ρόλων και αρμοδιοτήτων.
• η παροχή ευκαιριών για κοινωνική αλληλεπίδραση, και
• η αποφυγή αμφιβολιών σε θέματα εργασιακής ασφάλειας και επαγγελματικής σταδιοδρομίας.